Ts 39/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
105/3/B/2008
POSTANOWIENIE
z dnia 17 marca 2008 r.
Sygn. akt Ts 39/07
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Kotlinowski,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Zofii Daniszewskiej-Dek w sprawie zgodności:
1) art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i 4 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 20 w zw. z art. 22 w zw. z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.) z art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 oraz z art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 4 Konstytucji;
3) § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348) z art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.);
4) § 19 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348) z art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 29 ust. 2 oraz art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.),
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z dnia 22 lutego 2007 r. zarzucono niezgodność, po pierwsze: art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t. j. Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze) z art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i 4 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 20 w zw. z art. 22 w zw. z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 4 Konstytucji; po drugie, art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze z art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 oraz z art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 4 Konstytucji; po trzecie, § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348; dalej: rozporządzenie) z art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze; po czwarte, § 19 ust. 1 rozporządzenia z art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 29 ust. 2 oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze.
Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującą sprawą. Sąd Apelacyjny w Białymstoku – II Wydział Karny wyrokiem z dnia 17 października 2006 r. (sygn. akt II Aka 207/06) orzekł w punkcie II o przyznaniu skarżącej wynagrodzenia za obronę z urzędu przed sądem II instancji w sprawie o wydanie wyroku łącznego.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 maja 2007 r. wezwano skarżącą do uzupełnienia braków formalnych skargi poprzez: po pierwsze, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji przez zaskarżony przepis art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze; po drugie, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 Konstytucji przez zaskarżony przepis art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze; po trzecie, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji przez zaskarżony przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia; po czwarte, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji przez zaskarżony przepis § 19 pkt 1 rozporządzenia.
W piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej skarżąca wskazała, że zaskarżony przepis art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze narusza konstytucyjną wolność wyboru i wykonywania zawodu adwokata z uwagi na brak ustawowego uregulowania wysokości i sposobu naliczania wynagrodzenia za świadczoną pracę w ramach obrony z urzędu. Przepis art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze w zakresie, w jakim stanowi upoważnienie dla Ministra Sprawiedliwości do ustalenia stawek minimalnych wynagrodzenia za obronę z urzędu w sposób arbitralny, bez należytego uwzględnienia kosztów i wydatków stanowiących podstawę ich ustalenia narusza zasadę dialogu społecznego i współpracy partnerów społecznych (art. 20 Konstytucji) oraz zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Niezgodność przepisu § 2 ust. 1 rozporządzenia z wskazanymi wzorcami kontroli wynika – zdaniem skarżącej – z faktu, że przepis ten narusza określony w art. 31 ust. 3 Konstytucji wymóg, zgodnie z którym ograniczenia praw i wolności dopuszczalne są tylko w drodze ustawy. Wskazane rozporządzenie wydane zostało, zdaniem skarżącej, z naruszeniem normy delegacyjnej, przez co narusza art. 92 ust. 1 Konstytucji. Określony w przepisie § 19 pkt 1 rozporządzenia limit wynagrodzenia za obronę z urzędu w wysokości 150% stawki minimalnej w sposób arbitralny pozostaje – w opinii skarżącej – w sprzeczności z wskazanymi wzorcami kontroli, prowadzi do ograniczenia praw i wolności oraz zasady demokratycznego państwa prawnego, nadto przerzuca ciężar sprawowania wymiaru sprawiedliwości na adwokata.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być tylko zarzut niekonstytucyjności przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Zgodnie z koncepcją skargi konstytucyjnej przyjętą w prawie polskim, przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego nie mogą być akty stosowania prawa, a więc prawomocne orzeczenia lub ostateczne decyzje wydane w indywidualnych sprawach, lecz wyłącznie akty normatywne, na podstawie których zostały podjęte takie rozstrzygnięcia. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.
Podstawowym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie, że zaskarżone przepisy nie były podstawą wydania ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącego, jak również uznanie oczywistej bezzasadności stawianych zarzutów.
2. W skardze konstytucyjnej zakwestionowano zgodność przepisu art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze z art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i 4 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 20 w zw. z art. 22 w zw. z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 4 Konstytucji. Skarżąca wskazuje, że zaskarżony przepis prowadzi do ograniczenia jej podmiotowego prawa do wynagrodzenia za pracę oraz pozbawia ją możliwości ustalenia jego wysokości w drodze ustawy.
Trybunał Konstytucyjny potwierdza, że z art. 65 ust. 4 Konstytucji można wyprowadzić prawo podmiotowe każdego pracownika do minimalnego wynagrodzenia lub sposobu ustalania jego wysokości, normowanych na poziomie ustawy. Trybunał zwraca jednak uwagę, że zakres dochodzenia tego prawa jest ograniczony przez art. 81 Konstytucji. Prawo, o którym stanowi art. 65 ust. 4 Konstytucji, dotyczy tylko osób pozostających w stosunku pracy, a więc nie odnosi się np. do tzw. wolnych zawodów (por. wyrok TK z dnia 19 października 1999 r., SK 4/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 119; podobnie L. Florek, Konstytucyjne gwarancje uprawnień pracowniczych, PiP z 1997 r., z. 11-12, s. 77). Trybunał wskazał, że ustawodawca konstytucyjny rozróżnił wykonywanie zawodu i świadczenie pracy. „Skoro zaś art. 65 ust. 4 Konstytucji stanowi o wynagrodzeniu za pracę, to odnosi się on do osób pozostających w stosunku pracy, a nie ma podstaw do odnoszenia go także do sytuacji adwokatów prowadzących kancelarie indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem”. Trybunał wskazuje także na uzasadnienie wyroku z dnia 29 maja 2002 r. (P 1/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 36), w którym stwierdził, że „regulacja opłat za czynności adwokackie nie wymaga całościowego umieszczenia jej w ustawie. Odesłanie do regulacji podustawowej, wobec szczegółowości zakresu przedmiotowego, którego ona dotyczy, jest nieuniknione. Jednakże podstawowe elementy konstrukcji opłat za czynności procesowe adwokatów i radców prawnych powinny być zawarte w ustawie. [...] Ustawodawca w swoim upoważnieniu (do wydania rozporządzenia) powinien wyznaczyć sposób i kierunek uregulowania wysokości opłat za czynności adwokatów i radców prawnych”.
Art. 65 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy nie stanowi adekwatnego wzorca kontroli w zakresie art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze. Zgodnie bowiem z tym przepisem Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej, określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady ponoszenia kosztów, o których mowa w ust. 1, z uwzględnieniem sposobu ustalania tych kosztów, wydatków stanowiących podstawę ich ustalania oraz maksymalnej wysokości opłat za udzieloną pomoc. Przepis ten zawiera zatem jedynie delegację do wydania aktu wykonawczego, określającego szczegółowe zasady wynagradzania z tytułu pomocy prawnej ponoszonej z urzędu. Jest to przepis o charakterze formalnym, pozostającym bez związku z istotą zarzutów zawartych w skardze konstytucyjnej.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutu skarżącej dotyczącego naruszenia art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i 4 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 20 w zw. z art. 22 w zw. z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 4 Konstytucji. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu, w wyznaczonym wyżej zakresie.
3. Skarżąca kwestionuje konstytucyjność przepisu art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze, zgodnie z którym „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, stawki minimalne za czynności adwokackie, o których mowa w ust. 1, mając na względzie rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata”. Zdaniem skarżącej wskazana regulacja niezgodna jest z art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 oraz z art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 4 Konstytucji. W związku z powyższym wskazać należy, że zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego poglądem zawierający klauzulę demokratycznego państwa prawnego art. 2 – zamieszczony w rozdziale I Konstytucji – należy do tych fundamentalnych przepisów konstytucyjnych, które określają podstawowe i szczególnie chronione cechy ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej. Dla organów władzy publicznej stanowi on niezwykle ważną dyrektywę w zakresie stanowienia i stosowania prawa w zgodzie ze standardami tego typu państwa. Dlatego też może on nadal stanowić podstawę do wywodzenia – niewyrażonych wprost w Konstytucji – zasad konstytucyjnych działania tych organów. Jednakże dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw w trybie skargi konstytucyjnej podstawy poszukiwać należy nie w ogólnej klauzuli demokratycznego państwa prawnego, lecz w konkretnych postanowieniach Konstytucji (wyrok TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144). Przypomnieć należy ponadto, że art. 17 ust. 1 Konstytucji, stanowiący upoważnienie dla tworzenia samorządów zawodowych, art. 20 Konstytucji, określający wolność działalności gospodarczej oraz inne przepisy zawarte w rozdziale I Konstytucji, wyrażają zasady ogólne funkcjonowania państwa. Zasady te nie mają charakteru samoistnych praw lub wolności konstytucyjnych o charakterze podmiotowym (zob. wyrok z 23 listopada 1998 r., SK 7/98; wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 21/99; postanowienie z 18 września 2001 r., Ts 71/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 239). Szeroki katalog praw i wolności, wymienionych w rozdziale II Konstytucji, obejmuje i zasadniczo wyczerpuje pojęcie „konstytucyjnych wolności lub praw”, o których mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji (por. wyrok z dnia 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75). Wskazane przepisy nie mogą być zatem uznane za adekwatne wzorce kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. W zakresie wzorca kontroli zawartego w art. 65 ust. 4 Konstytucji zastosowanie znajdują argumenty przedstawione w pkt 2 postanowienia.
Z tych względów, Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutu skarżącej, dotyczącego naruszenia art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 oraz art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 4 Konstytucji. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu, w wyznaczonym wyżej zakresie.
4. W skardze konstytucyjnej zakwestionowano także zgodność § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie opłat, w brzmieniu: „zasądzając opłatę za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia”. Zdaniem skarżącej zaskarżony przepis narusza art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze.
Trybunał Konstytucyjny wyjaśnia, że w postępowaniu skargowym wzorcem konstytucyjnym może być nie każdy przepis ustawy zasadniczej, ale tylko ten, który normuje jakąś wolność lub prawo podmiotowe. Z tego względu określenie w treści skargi wzorca konstytucyjnego ma istotne materialnoprawne i procesowe znaczenie. Brzmienie końcowej części art. 79 ust. 1 ustawy zasadniczej uzasadnia tezę, że wzorcem konstytucyjnym może być przepis, będący podstawą tych wolności lub praw, które były przedmiotem ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w sprawie skarżącego przez sąd lub organ administracji publicznej. Konieczne jest zatem, by skarga wyraźnie wskazywała konstytucyjne wolności lub prawa, które zostały naruszone (oraz sposób tego naruszenia), a także wykazywała, że osoba wnosząca skargę jest podmiotem danej wolności lub prawa.
Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że art. 92 ust. 1 ustawy zasadniczej nie jest regulacją, która kreuje czy gwarantuje jakiekolwiek prawo lub wolność o charakterze podmiotowym. Jest to przepis wyznaczający podmiotowe i przedmiotowe zasady wydawania rozporządzeń jako aktów podustawowych powszechnie obowiązujących, a jego adresatem są organy wskazane w Konstytucji. Stąd nieadekwatność powołanego wzorca kontroli przesądza o odmowie nadania skardze dalszego biegu, ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia w zakresie wyżej określonym (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
W zakresie podniesionych przez skarżącą zarzutów, dotyczących niezgodności § 2 ust. 1 rozporządzenia z art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze należy przypomnieć, że treść art. 79 ust. 1 Konstytucji wyznacza w sposób jednoznaczny zakres jurysdykcji Trybunału w sprawach ze skargi konstytucyjnej. Zgodnie zaś z tym przepisem Trybunał jest władny do orzekania w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Tym samym niedopuszczalna jest w tym trybie kontrola zgodności aktu normatywnego o randze rozporządzenia z aktem ustawowym.
5. W skardze konstytucyjnej zakwestionowano zgodność § 19 ust. 1 rozporządzenia, w brzmieniu: „Koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszone przez Skarb Państwa obejmują: (1) opłatę w wysokości nie wyższej niż 150% stawek minimalnych, o których mowa w rozdziałach 3-5 oraz (2) niezbędne, udokumentowane wydatki adwokata”. Jako wzorce kontroli skarżąca wskazała w tym zakresie art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze. Odnosząc się do tych zarzutów, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że ze względu na identyczność wskazanych wzorców kontroli konstytucyjnej odmowę nadania dalszego biegu skardze w tym zakresie uzasadniają argumenty przedstawione w pkt 4 niniejszego postanowienia. Okoliczność powyższa uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu, ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia w zakresie wyżej określonym (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
POSTANOWIENIE
z dnia 17 marca 2008 r.
Sygn. akt Ts 39/07
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Kotlinowski,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Zofii Daniszewskiej-Dek w sprawie zgodności:
1) art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i 4 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 20 w zw. z art. 22 w zw. z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.) z art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 oraz z art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 4 Konstytucji;
3) § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348) z art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.);
4) § 19 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348) z art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 29 ust. 2 oraz art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.),
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z dnia 22 lutego 2007 r. zarzucono niezgodność, po pierwsze: art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t. j. Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze) z art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i 4 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 20 w zw. z art. 22 w zw. z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 4 Konstytucji; po drugie, art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze z art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 oraz z art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 4 Konstytucji; po trzecie, § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348; dalej: rozporządzenie) z art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze; po czwarte, § 19 ust. 1 rozporządzenia z art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 29 ust. 2 oraz art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze.
Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującą sprawą. Sąd Apelacyjny w Białymstoku – II Wydział Karny wyrokiem z dnia 17 października 2006 r. (sygn. akt II Aka 207/06) orzekł w punkcie II o przyznaniu skarżącej wynagrodzenia za obronę z urzędu przed sądem II instancji w sprawie o wydanie wyroku łącznego.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 maja 2007 r. wezwano skarżącą do uzupełnienia braków formalnych skargi poprzez: po pierwsze, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji przez zaskarżony przepis art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze; po drugie, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 Konstytucji przez zaskarżony przepis art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze; po trzecie, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji przez zaskarżony przepis § 2 ust. 1 rozporządzenia; po czwarte, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji przez zaskarżony przepis § 19 pkt 1 rozporządzenia.
W piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej skarżąca wskazała, że zaskarżony przepis art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze narusza konstytucyjną wolność wyboru i wykonywania zawodu adwokata z uwagi na brak ustawowego uregulowania wysokości i sposobu naliczania wynagrodzenia za świadczoną pracę w ramach obrony z urzędu. Przepis art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze w zakresie, w jakim stanowi upoważnienie dla Ministra Sprawiedliwości do ustalenia stawek minimalnych wynagrodzenia za obronę z urzędu w sposób arbitralny, bez należytego uwzględnienia kosztów i wydatków stanowiących podstawę ich ustalenia narusza zasadę dialogu społecznego i współpracy partnerów społecznych (art. 20 Konstytucji) oraz zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Niezgodność przepisu § 2 ust. 1 rozporządzenia z wskazanymi wzorcami kontroli wynika – zdaniem skarżącej – z faktu, że przepis ten narusza określony w art. 31 ust. 3 Konstytucji wymóg, zgodnie z którym ograniczenia praw i wolności dopuszczalne są tylko w drodze ustawy. Wskazane rozporządzenie wydane zostało, zdaniem skarżącej, z naruszeniem normy delegacyjnej, przez co narusza art. 92 ust. 1 Konstytucji. Określony w przepisie § 19 pkt 1 rozporządzenia limit wynagrodzenia za obronę z urzędu w wysokości 150% stawki minimalnej w sposób arbitralny pozostaje – w opinii skarżącej – w sprzeczności z wskazanymi wzorcami kontroli, prowadzi do ograniczenia praw i wolności oraz zasady demokratycznego państwa prawnego, nadto przerzuca ciężar sprawowania wymiaru sprawiedliwości na adwokata.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być tylko zarzut niekonstytucyjności przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Zgodnie z koncepcją skargi konstytucyjnej przyjętą w prawie polskim, przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego nie mogą być akty stosowania prawa, a więc prawomocne orzeczenia lub ostateczne decyzje wydane w indywidualnych sprawach, lecz wyłącznie akty normatywne, na podstawie których zostały podjęte takie rozstrzygnięcia. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.
Podstawowym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie, że zaskarżone przepisy nie były podstawą wydania ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącego, jak również uznanie oczywistej bezzasadności stawianych zarzutów.
2. W skardze konstytucyjnej zakwestionowano zgodność przepisu art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze z art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i 4 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 20 w zw. z art. 22 w zw. z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 4 Konstytucji. Skarżąca wskazuje, że zaskarżony przepis prowadzi do ograniczenia jej podmiotowego prawa do wynagrodzenia za pracę oraz pozbawia ją możliwości ustalenia jego wysokości w drodze ustawy.
Trybunał Konstytucyjny potwierdza, że z art. 65 ust. 4 Konstytucji można wyprowadzić prawo podmiotowe każdego pracownika do minimalnego wynagrodzenia lub sposobu ustalania jego wysokości, normowanych na poziomie ustawy. Trybunał zwraca jednak uwagę, że zakres dochodzenia tego prawa jest ograniczony przez art. 81 Konstytucji. Prawo, o którym stanowi art. 65 ust. 4 Konstytucji, dotyczy tylko osób pozostających w stosunku pracy, a więc nie odnosi się np. do tzw. wolnych zawodów (por. wyrok TK z dnia 19 października 1999 r., SK 4/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 119; podobnie L. Florek, Konstytucyjne gwarancje uprawnień pracowniczych, PiP z 1997 r., z. 11-12, s. 77). Trybunał wskazał, że ustawodawca konstytucyjny rozróżnił wykonywanie zawodu i świadczenie pracy. „Skoro zaś art. 65 ust. 4 Konstytucji stanowi o wynagrodzeniu za pracę, to odnosi się on do osób pozostających w stosunku pracy, a nie ma podstaw do odnoszenia go także do sytuacji adwokatów prowadzących kancelarie indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem”. Trybunał wskazuje także na uzasadnienie wyroku z dnia 29 maja 2002 r. (P 1/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 36), w którym stwierdził, że „regulacja opłat za czynności adwokackie nie wymaga całościowego umieszczenia jej w ustawie. Odesłanie do regulacji podustawowej, wobec szczegółowości zakresu przedmiotowego, którego ona dotyczy, jest nieuniknione. Jednakże podstawowe elementy konstrukcji opłat za czynności procesowe adwokatów i radców prawnych powinny być zawarte w ustawie. [...] Ustawodawca w swoim upoważnieniu (do wydania rozporządzenia) powinien wyznaczyć sposób i kierunek uregulowania wysokości opłat za czynności adwokatów i radców prawnych”.
Art. 65 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy nie stanowi adekwatnego wzorca kontroli w zakresie art. 29 ust. 2 prawa o adwokaturze. Zgodnie bowiem z tym przepisem Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej, określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady ponoszenia kosztów, o których mowa w ust. 1, z uwzględnieniem sposobu ustalania tych kosztów, wydatków stanowiących podstawę ich ustalania oraz maksymalnej wysokości opłat za udzieloną pomoc. Przepis ten zawiera zatem jedynie delegację do wydania aktu wykonawczego, określającego szczegółowe zasady wynagradzania z tytułu pomocy prawnej ponoszonej z urzędu. Jest to przepis o charakterze formalnym, pozostającym bez związku z istotą zarzutów zawartych w skardze konstytucyjnej.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutu skarżącej dotyczącego naruszenia art. 2 w zw. z art. 65 ust. 1 i 4 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 20 w zw. z art. 22 w zw. z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 4 Konstytucji. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu, w wyznaczonym wyżej zakresie.
3. Skarżąca kwestionuje konstytucyjność przepisu art. 16 ust. 3 prawa o adwokaturze, zgodnie z którym „Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych, określi, w drodze rozporządzenia, stawki minimalne za czynności adwokackie, o których mowa w ust. 1, mając na względzie rodzaj i zawiłość sprawy oraz wymagany nakład pracy adwokata”. Zdaniem skarżącej wskazana regulacja niezgodna jest z art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 oraz z art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 4 Konstytucji. W związku z powyższym wskazać należy, że zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego poglądem zawierający klauzulę demokratycznego państwa prawnego art. 2 – zamieszczony w rozdziale I Konstytucji – należy do tych fundamentalnych przepisów konstytucyjnych, które określają podstawowe i szczególnie chronione cechy ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej. Dla organów władzy publicznej stanowi on niezwykle ważną dyrektywę w zakresie stanowienia i stosowania prawa w zgodzie ze standardami tego typu państwa. Dlatego też może on nadal stanowić podstawę do wywodzenia – niewyrażonych wprost w Konstytucji – zasad konstytucyjnych działania tych organów. Jednakże dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw w trybie skargi konstytucyjnej podstawy poszukiwać należy nie w ogólnej klauzuli demokratycznego państwa prawnego, lecz w konkretnych postanowieniach Konstytucji (wyrok TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144). Przypomnieć należy ponadto, że art. 17 ust. 1 Konstytucji, stanowiący upoważnienie dla tworzenia samorządów zawodowych, art. 20 Konstytucji, określający wolność działalności gospodarczej oraz inne przepisy zawarte w rozdziale I Konstytucji, wyrażają zasady ogólne funkcjonowania państwa. Zasady te nie mają charakteru samoistnych praw lub wolności konstytucyjnych o charakterze podmiotowym (zob. wyrok z 23 listopada 1998 r., SK 7/98; wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 21/99; postanowienie z 18 września 2001 r., Ts 71/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 239). Szeroki katalog praw i wolności, wymienionych w rozdziale II Konstytucji, obejmuje i zasadniczo wyczerpuje pojęcie „konstytucyjnych wolności lub praw”, o których mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji (por. wyrok z dnia 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75). Wskazane przepisy nie mogą być zatem uznane za adekwatne wzorce kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. W zakresie wzorca kontroli zawartego w art. 65 ust. 4 Konstytucji zastosowanie znajdują argumenty przedstawione w pkt 2 postanowienia.
Z tych względów, Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutu skarżącej, dotyczącego naruszenia art. 2, art. 17 ust. 1 w zw. z art. 20 oraz art. 31 ust. 3 i art. 65 ust. 4 Konstytucji. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu, w wyznaczonym wyżej zakresie.
4. W skardze konstytucyjnej zakwestionowano także zgodność § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie opłat, w brzmieniu: „zasądzając opłatę za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia”. Zdaniem skarżącej zaskarżony przepis narusza art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze.
Trybunał Konstytucyjny wyjaśnia, że w postępowaniu skargowym wzorcem konstytucyjnym może być nie każdy przepis ustawy zasadniczej, ale tylko ten, który normuje jakąś wolność lub prawo podmiotowe. Z tego względu określenie w treści skargi wzorca konstytucyjnego ma istotne materialnoprawne i procesowe znaczenie. Brzmienie końcowej części art. 79 ust. 1 ustawy zasadniczej uzasadnia tezę, że wzorcem konstytucyjnym może być przepis, będący podstawą tych wolności lub praw, które były przedmiotem ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w sprawie skarżącego przez sąd lub organ administracji publicznej. Konieczne jest zatem, by skarga wyraźnie wskazywała konstytucyjne wolności lub prawa, które zostały naruszone (oraz sposób tego naruszenia), a także wykazywała, że osoba wnosząca skargę jest podmiotem danej wolności lub prawa.
Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że art. 92 ust. 1 ustawy zasadniczej nie jest regulacją, która kreuje czy gwarantuje jakiekolwiek prawo lub wolność o charakterze podmiotowym. Jest to przepis wyznaczający podmiotowe i przedmiotowe zasady wydawania rozporządzeń jako aktów podustawowych powszechnie obowiązujących, a jego adresatem są organy wskazane w Konstytucji. Stąd nieadekwatność powołanego wzorca kontroli przesądza o odmowie nadania skardze dalszego biegu, ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia w zakresie wyżej określonym (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
W zakresie podniesionych przez skarżącą zarzutów, dotyczących niezgodności § 2 ust. 1 rozporządzenia z art. 16 ust. 2 prawa o adwokaturze należy przypomnieć, że treść art. 79 ust. 1 Konstytucji wyznacza w sposób jednoznaczny zakres jurysdykcji Trybunału w sprawach ze skargi konstytucyjnej. Zgodnie zaś z tym przepisem Trybunał jest władny do orzekania w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Tym samym niedopuszczalna jest w tym trybie kontrola zgodności aktu normatywnego o randze rozporządzenia z aktem ustawowym.
5. W skardze konstytucyjnej zakwestionowano zgodność § 19 ust. 1 rozporządzenia, w brzmieniu: „Koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszone przez Skarb Państwa obejmują: (1) opłatę w wysokości nie wyższej niż 150% stawek minimalnych, o których mowa w rozdziałach 3-5 oraz (2) niezbędne, udokumentowane wydatki adwokata”. Jako wzorce kontroli skarżąca wskazała w tym zakresie art. 2 w zw. z art. 92 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze. Odnosząc się do tych zarzutów, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że ze względu na identyczność wskazanych wzorców kontroli konstytucyjnej odmowę nadania dalszego biegu skardze w tym zakresie uzasadniają argumenty przedstawione w pkt 4 niniejszego postanowienia. Okoliczność powyższa uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu, ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia w zakresie wyżej określonym (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.