Pełny tekst orzeczenia

152/4/B/2008


POSTANOWIENIE
z dnia 10 czerwca 2008 r.
Sygn. akt Ts 53/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Cezarego Młynarza w sprawie zgodności:
1) art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997, ze zm.) z art. 31, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 15 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1944, ze zm.) z art. 31, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 5 marca 2007 r. zarzucono niezgodność art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997, ze zm.; dalej: u.S.G.) z art. 31, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji oraz art. 15 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1944, ze zm.; dalej: u.o.g.p.) z art. 31, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującym stanem faktycznym. W dniu 8 stycznia 2006 r. podczas odprawy granicznej promu płynącego z Gdańska do Nynesham w Szwecji skarżący poddany został kontroli osobistej oraz kontroli bagażu w związku z operacyjną informacją, że może przewozić środki psychotropowe. Skarżący złożył zażalenie na zatrzymanie. Postanowieniem z 22 lutego 2006 r. Sąd Rejonowy Gdańsk–Północ w Gdańsku – II Wydział Karny (sygn. akt II Kp 80/06) pozostawił zażalenie bez rozpoznania uznając, że przedmiotem zaskarżenia była czynność kontroli granicznej, a nie procesowa czynność zatrzymania. Postanowieniem z 14 września 2006 r. Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku – II Wydział Karny (sygn. akt II Kp 80/06) utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.
Skarżący wskazał, że zaskarżone przepisy naruszają jego konstytucyjne prawo do wniesienia skutecznego środka odwoławczego, prawo do jawnego rozpoznania odwołania z zachowaniem zasady kontradyktoryjności, prawo do obrony oraz prawo do sprawiedliwej procedury sądowej. Zdaniem skarżącego czynność kontroli granicznej powinna być kwalifikowana jako zatrzymanie w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania karnego, a zatem powinno przysługiwać zażalenie na jej zastosowanie. Skarżący wskazuje, że przepisy Konstytucji gwarantują zatrzymanemu prawo do uruchomienia postępowania sądowego, w wyniku którego zapada wiążące rozstrzygnięcie w przedmiocie zasadności, legalności i prawidłowości zatrzymania.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego skarżący został wezwany do dokładnego określenia sposobu naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności, wyrażonych w art. 31, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji przez zaskarżony przepis art. 15 u.o.g.p.
W piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że zaskarżony przepis art. 15 u.o.g.p. nie gwarantuje zatrzymanemu lub jego obrońcy albo pełnomocnikowi prawa do złożenia zażalenia na zatrzymanie i wzięcia udziału w posiedzeniu sądu rozpoznającego ten środek odwoławczy, a przez to pozbawia skarżącego możliwości ochrony swoich praw i kontroli zatrzymania przez niezawisły sąd. Ponadto, zaskarżony przepis nie reguluje instytucji faktycznego zatrzymania osoby dla celów przejrzenia przedmiotów, bagaży i środków transportu oraz kontroli osobistej, ani też prawa do zażalenia na takie zatrzymanie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej.
Podstawowym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie oczywistej bezzasadności podniesionych zarzutów oraz uznanie, że zaskarżone przepisy nie były podstawą ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącego.

Przedmiotem zaskarżenia uczynił skarżący przepis art. 11 ust. 2 u.S.G. Wskazać należy, że na mocy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2007 r. Nr 82, poz. 558), która weszła w życie w dniu 11 czerwca 2007 r. wskazany przepis stracił dotychczas obowiązujące brzmienie. Aktualnie treść art. 11 ust. 2 U.S.G. brzmi: „Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, sposób postępowania przy wykonywaniu uprawnień, o których mowa w ust. 1 pkt 4-5, a także wzory dokumentów stosowanych w tych sprawach, uwzględniając skuteczność działań podejmowanych przez Straż Graniczną oraz poszanowanie praw osób, wobec których działania te są podejmowane”.

Zgodnie z zaskarżonym art. 11 ust. 2 u.S.G., w brzmieniu sprzed 11 czerwca 2007 r. „Przy wykonywaniu czynności, o których mowa w ust. 1 pkt 4-7, uprawnienia i obowiązki funkcjonariuszy Policji przysługują odpowiednio funkcjonariuszom Straży Granicznej”. Skarżący w treści art. 11 ust. 2 u.S.G. (w brzmieniu sprzed 11 czerwca 2007 r.) upatruje naruszenia konstytucyjnych praw podmiotowych: do wniesienia skutecznego środka odwoławczego, do jawnego rozpoznania odwołania z zachowaniem zasady kontradyktoryjności, do obrony oraz prawo do sprawiedliwej procedury sądowej. Skarżący wskazuje, że czynność kontroli granicznej powinna być kwalifikowana jako zatrzymanie w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania karnego, a zatem powinno przysługiwać zażalenie na jej zastosowanie.

Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest jednak uznanie, że kontrola graniczna, jakiej poddany został skarżący nie jest równoznaczna z zatrzymaniem, jako procesowym środkiem krótkotrwałego pozbawienia wolności.
Zatrzymanie jest krótkotrwałym izolacyjnym środkiem przymusu. Środkiem o ograniczonym zakresie czasowym, lecz dolegliwym w swej istocie. Ustawowe przesłanki stosowania środka oraz zakres przyznanych zatrzymanemu uprawnień odpowiadać muszą gwarancjom określonym w art. 41 ust. 1-3 Konstytucji. Podstawowym uprawnieniem zatrzymanego jest prawo do złożenia zażalenia. Celem zażalenia na zatrzymanie jest kontrola prawidłowości stosowania krótkotrwałego pozbawienia wolności. W razie stwierdzenia niezasadności, braku legalności lub nieprawidłowości stosowania środka podlega natychmiastowemu uchyleniu.
Zasadniczo odmiennym środkiem jest określona w art. 11 ust. 1 pkt 1 kontrola graniczna, która sprowadza się do udostępnienia do przejrzenia przedmiotów, bagaży i środków transportu, a także do kontroli osobistej na żądanie funkcjonariusza Straży Granicznej, jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary (art. 15 ust. 2 u.o.g.p.). Kontrola osobista jest niewątpliwie uciążliwością, jaka spotyka osobę przekraczającą granicę państwową. Związana jest ona jednak z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa w podróży (np. w samolocie, na statku morskim), wykluczeniem podejrzenia popełnienia przestępstwa (np. nielegalny przewóz przedmiotów, posiadanie przedmiotów zabronionych). Zarówno przejrzenie przedmiotów posiadanych przez osobę przekraczającą granicę, jak i jej osobista kontrola nie mogą być uznane za środek równoznaczny z zatrzymaniem, a więc pozbawieniem wolności o charakterze krótkotrwałym. Kontrola przekraczającego granicę ze swej istoty nie oznacza jego zatrzymania, a więc pozbawienia wolności na okres do 48 godzin, lecz pewną uciążliwość poddania się czynnościom kontrolnym.
Kontrola graniczna może prowadzić do zastosowania zatrzymania, na co wskazuje wprost przepis art. 11 ust. 1 pkt 5 i 5a U.S.G. Zatrzymanie to następuje w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa bądź w razie stwarzania oczywistego bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia, na warunkach określonych w kodeksie postępowania karnego. Na zastosowanie tego środka przysługuje zażalenie do sądu na warunkach ogólnych. Jednak podkreślić należy, że fakt, iż konsekwencją stwierdzenia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa w wyniku kontroli granicznej jest możliwość stosowania zatrzymania nie dowodzi, że kontrola graniczna jest formą zatrzymania, lecz wręcz przeciwnie, wyklucza takie uznanie. Wyklucza je także wskazana powyżej istota obu czynności oraz przede wszystkim ich konsekwencje w zakresie praw i wolności jednostki. Wskazane argumenty przesądzają o oczywistej bezzasadności zarzutów podniesionych przez skarżącego w niniejszej sprawie, w szczególności w zakresie naruszenia prawa do sądu określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Brak możliwości wniesienia zażalenia na kontrolę graniczną nie oznacza – wbrew twierdzeniom skarżącego – braku kontroli jej prawidłowości i przebiegu. Jak zasadnie wskazał w postanowieniu z 22 lutego 2006 r. Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku – II Wydział Karny czynność ta podlega kontroli służbowej i dyscyplinarnej na mocy przepisów U.S.G. oraz kontroli procesowej w trybie przepisów kodeksu postępowania karnego w razie przekroczenia uprawnień przez funkcjonariusza Straży Granicznej.

Przepisy art. 15 u.o.g.p. określają obowiązek poddania się osoby przekraczającej granicę państwową kontroli granicznej oraz kontroli bagażu, przedmiotów i środków transportu. Zarzuty skarżącego wskazane w skardze konstytucyjnej związane są również w tym przypadku z utożsamianiem kontroli granicznej z zatrzymaniem i sprowadzają się do żądania zapewnienia osobie przekraczającej granicę takiego samego poziomu praw, w tym prawa do zażalenia na dokonanie kontroli; w pełni zatem znajdują do nich zastosowanie ustalenia zawarte powyżej. Podkreślić należy, że wskazane wzorce konstytucyjne nie znajdują zastosowania do sytuacji, w której znalazł się skarżący, w szczególności zaś oczywiste jest, że zaskarżone przepisy art. 15 u.o.g.p. nie prowadzą do naruszenia prawa do sądu ani określonego w art. 77 ust. 2 Konstytucji zakazu zamykania drogi sądowej dla dochodzenia ochrony praw i wolności.
W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.