Pełny tekst orzeczenia

205/3/B/2009


POSTANOWIENIE
z dnia 22 października 2008 r.
Sygn. akt Ts 231/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Bogdana Rozumka w sprawie zgodności:
art. 258 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3 w zw. z art. 41 ust. 1, art. 89 i art. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zw. z art. 5 ust. 1 lit. c Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 24 lipca 2008 r. zarzucono niezgodność art. 258 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3 w zw. z art. 41 ust. 1, art. 89 i art. 91 Konstytucji w zw. z art. 5 ust. 1 lit. c Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 31 stycznia 2008 r. Sąd Okręgowy w Ostrołęce – II Wydział Karny (sygn. akt II K 47/04) zastosował wobec skarżącego tymczasowe aresztowanie na okres trzech miesięcy. Postanowieniem z 26 marca 2008 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie – II Wydział Karny (sygn. akt II AKz 223/08) utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy.
Skarżący zarzucił, że środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania narusza podmiotowe prawa jednostki w postaci wolności osobistej oraz prawa do nietykalności osobistej, wynikające z art. 41 ust. 1 Konstytucji. Skarżący wskazał też, że zaskarżony przepis jest niezgodny z art. 2 Konstytucji, gdyż ze względu na zakres określonych w nim przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania, pozwala na pozbawienie wolności osoby subiektywnie i obiektywnie niewinnej. Zdaniem skarżącego przepis ten jest ponadto niejasny, wprowadza zatem niepewność sytuacji prawnej adresata normy. Zaskarżony przepis narusza także – w opinii skarżącego – zasadę proporcjonalności wyrażoną w art. 31 ust. 1 Konstytucji. Ponadto z art. 89 i art. 91 Konstytucji skarżący wywodzi prawo do bezpośredniego stosowania art. 5 ust. 1 lit. c EKPC, wskazując, że zaskarżony przepis jest niezgodny z wyrażonymi tam prawami jednostki.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej.
Zgodnie z zaskarżonym przepisem art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k. tymczasowe aresztowanie może nastąpić, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne. Jak zaś wynika z orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego, przesłanką zastosowania środka zapobiegawczego było stwierdzenie przez sąd wielokrotnego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na rozprawę w charakterze oskarżonego.
Istota zarzutów skarżącego związana jest z twierdzeniem, że zastosowanie tymczasowego aresztowania na podstawie przesłanki „albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne” narusza konstytucyjne prawo do wolności osobistej, a także nietykalności osobistej, ochrony zdrowia. Należy zatem wskazać, że istota zarzutów skarżącego związana jest przede wszystkim z treścią art. 41 ust. 1 Konstytucji, jako jedynym wskazanym przez skarżącego samodzielnym wzorcem kontroli.
Należy podkreślić, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego prawo do wolności osobistej jest jednym z najważniejszych praw człowieka. Dlatego też prawodawca dokonał nie tylko jego konstytucjonalizacji, ale wprowadził również szczegółowe regulacje dotyczące jego ochrony (wyrok TK z 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75). Z drugiej jednak strony nie oznacza to niedopuszczalności ograniczeń w tym zakresie. Prawo do wolności osobistej może bowiem podlegać „drastycznemu ograniczeniu wobec osób naruszających prawo, które daje ochronę dobru wspólnemu czy innym ważnym wartościom konstytucyjnie chronionym. Do podstawowych zadań państwa należy bowiem egzekwowanie przez nie prawa, w tym zapewnienie nieuchronności kary dla osób prawo to naruszających” (wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144). W wyroku w sprawie o sygnaturze SK 39/02 Trybunał podkreślił, że tymczasowe aresztowanie jest wyjątkowym środkiem zapobiegawczym, stosowanym dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania (wyrok TK z 17 lutego 2004 r., SK 39/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 7).
W sprawie skarżącego zastosowanie tymczasowego aresztowania związane było z dokonanym przez sądy orzekające ustaleniem wielokrotnego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego na rozprawę. Podkreślić trzeba, że nie leży w zakresie kontroli dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny ocena praktyki stosowania zaskarżonych przepisów, lecz kwestia ich zgodności bądź niezgodności z wskazanymi normami konstytucyjnymi. Zatem zagadnienia związane z dokonaniem określonych ustaleń faktycznych pozostają poza zakresem rozważań Trybunału. Niewątpliwie wskazać należy jednak, że wbrew twierdzeniom skarżącego, stosowanie tymczasowego aresztowania jest dopuszczalnym środkiem przymusu, o ile dokonane zostało w oparciu o obowiązujące przepisy, w zgodzie z gwarancjami konstytucyjnymi. Jak wskazuje Trybunał Konstytucyjny w swym orzecznictwie, z funkcji procedury karnej nie wynika zakaz poddawania osoby niewinnej dolegliwościom wynikającym z tymczasowego aresztowania. Celem unormowań procedury karnej jest takie ukształtowanie postępowania, aby odpowiedzialności karnej, skonkretyzowanej w przepisach prawa materialnego, podlegały wyłącznie osoby, które rzeczywiście dopuściły się czynu przestępnego. Biorąc jednak pod uwagę, że stwierdzenie, iż dana osoba nie może być uznana za sprawcę przestępstwa nastąpić niekiedy może dopiero po przeprowadzeniu postępowania sądowego, należy przyjąć dopuszczalność (i konieczność) poddania „dolegliwościom” wynikającym z procedury karnej osoby, która nie jest sprawcą czynu zabronionego (postanowienie TK z 10 listopada 2004 r., Ts 118/04, OTK ZU nr 3/B/2005, poz. 117).
Oczywiste jest również, że uporczywe niestawiennictwo na rozprawę główną w charakterze oskarżonego jest jednym ze szczególnie dolegliwych sposobów utrudniania prawidłowego toku postępowania. Organy sądowe muszą mieć zatem możliwość skutecznego zapobiegania takim zachowaniom. W sprawie skarżącego sąd, uznając po raz kolejny nieobecność oskarżonego za nieusprawiedliwioną, wydał postanowienie o zastosowaniu środka zapobiegającego dalszemu utrudnianiu postępowania. Oczywiście bezzasadne jest zatem twierdzenie skarżącego, że przepis przewidujący możliwość takiego działania prowadzi do nieuzasadnionego naruszenia prawa do wolności osobistej i nietykalności.
Stwierdzenie oczywistej bezzasadności zarzutów skarżącego związanych z zaskarżonym przepisem, a odnoszących się do prawa zawartego w art. 41 ust. 1 Konstytucji, przesądza jednocześnie o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej w pozostałym zakresie. Jak bowiem wskazał Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 23 stycznia 2002 r. (Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60) powołanie w skardze konstytucyjnej zasady proporcjonalności, sformułowanej obecnie w art. 31 ust. 3 Konstytucji, czyni koniecznym jednoczesne wskazanie przez skarżącego konkretnego prawa lub wolności konstytucyjnej mających normatywną postać konstytucyjnego prawa podmiotowego. Treść art. 31 ust. 3 Konstytucji wskazuje na zasadę ochrony w demokratycznym państwie takich wartości jak: bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej oraz wolności i prawa innych osób. Wartości te są zarazem miernikiem zasadności ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw. Z tak wyraźnego sformułowania cytowanego przepisu wynika wprost niezbędność wskazania prawa lub wolności konstytucyjnej, których nadmierne, nieproporcjonalne ograniczenia podnosi skarżący, co pozwalałoby Trybunałowi Konstytucyjnemu na dokonanie oceny zasadności wskazanych ograniczeń w płaszczyźnie art. 31 ust. 3 Konstytucji. Uznanie zatem oczywistej bezzasadności naruszenia prawa lub wolności, które skarżący wiąże z naruszeniem zasady proporcjonalności przesądza o konieczności odmowy nadania biegu skardze w tym zakresie.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego art. 2 Konstytucji, zawierający klauzulę demokratycznego państwa prawnego, należy do tych fundamentalnych przepisów konstytucyjnych, które określają podstawowe i szczególnie chronione cechy ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej. Dla organów władzy publicznej stanowi on niezwykle ważną dyrektywę w zakresie stanowienia i stosowania prawa w zgodzie ze standardami tego typu państwa. Dlatego też może on nadal stanowić podstawę do wywodzenia – niewyrażonych wprost w Konstytucji – zasad konstytucyjnych działania tych organów. Jednakże dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw w trybie skargi konstytucyjnej podstawy poszukiwać należy nie w ogólnej klauzuli demokratycznego państwa prawnego, lecz w konkretnych postanowieniach Konstytucji (wyrok TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 21/99). Przepis ten nie może zatem stanowić samodzielnej podstawy nadania biegu skardze konstytucyjnej.
Odnosząc sie do zarzutów niezgodności zaskarżonego przepisu art. 258 § 1 pkt 2 k.p.k. z art. 89 i art. 91 Konstytucji w zw. z art. 5 ust. 1 lit. c Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, stwierdzić należy niedopuszczalność orzekania w tym zakresie. Jak bowiem wynika z istoty skargi konstytucyjnej, niedopuszczalne jest w tym trybie badanie zgodności przepisów ustawy z umowami międzynarodowymi. Przypomnieć należy, że zgodnie z treścią art. 79 Konstytucji podstawą skargi może być wyłącznie naruszenie przez zaskarżone przepisy konstytucyjnych wolności lub praw. Językowe reguły wykładni tego przepisu wskazują jednoznacznie, że podstawą kontroli w trybie skargi konstytucyjnej mogą być wyłącznie przepisy Konstytucji. Przepisy Konwencji nie mogą zatem stanowić wzorca kontroli w takim postępowaniu (por. np.: wyrok TK z 6 lutego 2002 r., SK 11/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 2; postanowienie TK z 31 maja 2005 r., SK 59/03, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 61).
Ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymanie wykonania postanowienia Sądu Okręgowego w Ostrołęce – II Wydział Karny z 31 stycznia 2008 r. (sygn. akt II K 47/04) nie zasługuje na uwzględnienie.

W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.