Pełny tekst orzeczenia

235/6/B/2008


POSTANOWIENIE
z dnia 1 lipca 2008 r.
Sygn. akt Ts 300/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Przedsiębiorstwo Komunikacyjno Spedycyjne TYCHY o zbadanie zgodności:
art. 359 § 2.1 oraz art. 359 § 2.2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) z art. 64 ust. 2 i art. 65 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 13 grudnia 2007 r. skarżąca domaga się uznania art. 359 § 2.1. oraz art. 359 § 2.2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) za niezgodne z art. 64 ust. 2 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji „lub alternatywnie w zakresie określenia obowiązywania normy prawnej art. 359 § 2.1 k.c. oraz art. 359 § 2.2 k.c. ponad dyspozycję art. 76 Konstytucji za sprzeczny z art. 64.2 Konstytucji oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji”.
Skarżąca wskazuje, że w jej rozumieniu art. 64 ust. 2 Konstytucji został naruszony w ten sposób że „na jedną ze stron umowy nakłada wprost oraz pośrednio znaczne ciężary i ryzyko gospodarcze, a jednocześnie czyni bezkarnym drugą ze stron umowy niewywiązującą się z umowy, która profity z tejże umowy już odebrała”. Nadto, zaskarżone normy „bezpodstawnie ograniczają zakres wolności działalności gospodarczej i swobodnego kształtowania umów przez przedsiębiorców między sobą”. Mechanizm ten, w ocenie skarżącej, jest zbliżony do wskazanego w orzeczeniu TK z 27 listopada 2006 r. (K 47/04, OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 153). Skarżąca podnosi, że w myśl uzasadnienia projektu ustawy o zmianie k.c., która wprowadziła zaskarżone przepisy, powstały one celem ochrony praw określonych w art. 76 Konstytucji, tymczasem ich umiejscowienie w k.c. spowodowało rozciągnięcie stosowania przepisu ponad normę określoną w art. 76 Konstytucji. W uzasadnieniu skarżąca wskazuje również, że „każdy dłużnik skarżącego może w istniejącym stanie prawnym miesiącami, a nawet latami, uchylać się od spełnienia zobowiązania za wykonany przewóz i nie ponosi z tego tytułu żadnych istotnych dolegliwości. Odsetki bowiem, jakie będzie musiał ewentualnie uregulować nie pokryją szkody powoda wynikłej z powodu braku środków na wykonywanie kolejnych przewozów”.
Skarżąca wniosła skargę konstytucyjną w związku z wyrokiem zaocznym wydanym przez Sąd Rejonowy w Tychach 14 maja 2007 r. (sygn. akt VI GC 92/07/3), w którym sąd ten uwzględnił powództwo skarżącej o zapłatę, ustalając obowiązek pozwanego do zapłaty odsetek maksymalnych i oddalił powództwo w zakresie odsetek wyższych. Apelację od tego wyroku w zakresie wysokości odsetek oddalił Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z 20 listopada 2007 r. (sygn. akt XIX Ga 478/07).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Pierwsze zagadnienie, które wymagało rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, dotyczy określenia zaskarżonej normy. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), skarżący jest zobowiązany do dokładnego określenia zaskarżonej normy, na podstawie której sąd lub organ administracji ostatecznie orzekł o jego konstytucyjnych prawach lub wolnościach. „Oznaczenie kwestionowanego aktu normatywnego następuje w powszechnie przyjęty sposób, tj. przez przytoczenie jego pełnego tytułu wraz z datą wydania oraz miejsca urzędowej publikacji. Jeżeli kwestionowana jest tylko część aktu – konieczne jest precyzyjne oznaczenie tej części, co następuje przez wskazanie numeru artykułu, a ewentualnie także paragrafu, ustępu, punktu lub innych mniejszych jednostek redakcyjnych tekstu prawnego. W tym zakresie, zgodnie z przyjętą praktyką stosuje się reguły określone w zasadach techniki prawodawczej (por. w szczególności § 59 oraz § 158 i nast. rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie »Zasad techniki prawodawczej« /Dz. U. Nr 100, poz. 908/). Jeżeli zarzut dotyczy nie całej treści przepisu, a tylko jej zastosowania w niektórych sytuacjach, konieczne jest określenie, do jakiego zakresu (pod względem podmiotowym, przedmiotowym lub czasowym) odnosi się zarzut” (wyrok TK z 8 września 2005 r., P 17/04, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 90).
Kodeks cywilny w obowiązującym brzmieniu nie zawiera przepisów oznaczonych jako art. 359 § 2.1 oraz art. 359 § 2.2. Także uzasadnienie skargi konstytucyjnej udziela tylko nieprecyzyjnych wskazówek, o jakie przepisy chodzi. Dopiero wnikliwa lektura wyroków dołączonych do skargi konstytucyjnej uzasadnia w pewien sposób tezę, że w ten wadliwy sposób skarżąca wskazała art. 359 § 21 oraz art. 359 § 22 k.c., stanowiące, iż maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne – art. 359 § 21 k.c.), a jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne (art. 359 § 22 k.c.).
Kolejny problem powstający na tle niniejszej skargi konstytucyjnej dotyczy zakresu zaskarżenia. Skarżąca wskazuje bowiem żądania alternatywne: uchylenia art. 359 § 21 k.c. oraz art. 359 § 22 k.c. w całości lub „ponad dyspozycję art. 76 Konstytucji”. Ze względu na to, że żaden z zaskarżonych przepisów nie zawiera elementów określających kwalifikację podmiotową ich adresatów, w tym ostatnim wypadku chodziłoby o brak w ich treści wyłączenia z zakresu ich zastosowania podmiotów niebędących konsumentami lub najemcami w rozumieniu art. 76 Konstytucji. Tym samym, żądanie to odnosi się do pominięcia prawodawczego, które nie podlega kontroli Trybunału Konstytucyjnego (por. wyrok TK z 8 września 2005 r., P 17/04) i skarga może być rozpatrywana jedynie w odniesieniu do pierwszej alternatywy, tj. niezgodności z Konstytucją zaskarżonych przepisów w całości.
Nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu uzasadnione jest wówczas, gdy w jej treści skarżący uprawdopodobni naruszenie w jego sprawie wskazanego przez siebie konstytucyjnego prawa lub wolności. W art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK nie chodzi bowiem tylko o wskazanie jakiegokolwiek prawa podmiotowego, lecz takiego, które w danej sprawie, na podstawie okoliczności można uznać za naruszone orzeczeniem wydanym w sprawie skarżącego. Skarżąca w treści niniejszej skargi konstytucyjnej powołuje się na naruszenie prawa do równej ochrony praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji) oraz wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy (art. 65 ust. 1 Konstytucji). Analiza zarówno skargi konstytucyjnej, jak też dołączonych do niej wyroków wskazuje, że przedmiotowe postępowanie nie dotyczyło w żadnym sensie wolności wyboru zawodu, ani też jego wykonywania, ani tym bardziej wyboru miejsca pracy. Artykuł 65 ust. 1 Konstytucji wyraża bowiem pozytywny aspekt wolności pracy i obejmuje możliwość wyboru rodzaju pracy (element kwalifikatywny), pracodawcy (element podmiotowy) i miejsca pracy (element przestrzenny). Konstytucyjna wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy zagwarantowana jest natomiast wówczas, gdy każdy mieć będzie swobodny dostęp do wykonywania zawodu, warunkowany tylko talentami i kwalifikacjami, a następnie rzeczywistą możliwość wykonywania swojego zawodu (por. wyroki TK z: 23 czerwca 1999 r., K. 30/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 101; 19 października 1999 r., SK 4/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 119; 27 lipca 2006 r., SK 43/04, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 89). Wskazane zagadnienia nie były przedmiotem postępowania, w którym spór toczył się w zakresie wysokości odsetek należnych na postawie czynności prawnej. Tym samym, w tym punkcie skarga konstytucyjna nie spełnia kwalifikacji wymaganej przez art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Jako drugie z naruszonych praw skarżąca wskazuje prawo do równej dla wszystkich ochrony praw majątkowych. W skardze brak jednak wskazania, jakie prawo majątkowe skarżącej doznało w przedmiotowym postępowaniu uszczerbku. Konstytucja w art. 64 nie chroni bowiem majątku podmiotów prawa jako całości, lecz jedynie poszczególne prawa, spośród których wymieniona (i szczególnie potraktowana, vide art. 64 ust. 3 Konstytucji) została tylko własność. Domagając się równej ochrony praw majątkowych skarżący musi zatem, w myśl art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wskazać naruszone inne prawo majątkowe w rozumieniu art. 64 ust. 2 Konstytucji. Naruszenie innych praw majątkowych w niniejszej skardze konstytucyjnej nie zostało uprawdopodobnione także z innego względu: art. 359 § 21 k.c. oraz art. 359 § 22 k.c. nie przewidują żadnego rozróżnienia w zakresie swojego zastosowania ze względu na kryteria podmiotowe lub przedmiotowe. Każdy adresat tych norm traktowany jest zatem tak samo: niezależnie od tego, kto i w treści jakiej czynności prawnej zawarł postanowienie o odsetkach przekraczających dopuszczalną – w myśl art. 359 § 21 k.c. – wysokość, spotka się z sankcją przewidzianą w art. 359 § 21 k.c. Nie znajduje poparcia w materiale normatywnym teza, jakoby strona zalegająca ze spełnieniem świadczenia pieniężnego była „bezkarna”, jak sugeruje to skarżąca: oprócz domagania się odsetek (za samo opóźnienie) wierzyciel jest również uprawniony do domagania się odszkodowania w pełnej wysokości (art. 361 § 2 k.c.) na podstawie art. 471 w zw. z art. 481 § 3 k.c., jeżeli opóźnienie w płatności wyniknęło z okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.
Za nieuzasadnione Trybunał uznaje zarzut wskazujący, że reguły przewidziane przez art. 359 § 21 k.c. i art. 359 § 22 k.c. odpowiadają mechanizmowi uregulowanemu w uznanych za niekonstytucyjne art. 4 ust. 4 i art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o gwarancji zapłaty za roboty budowlane (tekst pierwotny: Dz. U. Nr 180, poz. 1758; dalej: u.g.z.). W odniesieniu do pierwszej z wymienionych norm Trybunał uznał ją bowiem za niezgodną z art. 2 Konstytucji, uzasadniając to w pierwszej kolejności niewłaściwym odniesieniem się do wysokości kosztów udzielonej gwarancji zapłaty, zwyczajowo przyjętych w sytuacji, w której taki zwyczaj nie mógł się jeszcze wykształcić, jak również nierównomiernym ryzykiem finansowym związanym z ponoszeniem kosztów gwarancji. Zaskarżone w niniejszej skardze konstytucyjnej art. 359 § 21 k.c. i art. 359 § 22 k.c. nie zawierają klauzul generalnych, ani też nie rozkładają nierównomiernie ryzyka finansowego na strony umowy; należy raczej zwrócić uwagę, o czym była już mowa powyżej, że uprawnienie do domagania się odsetek uzależnione jest tylko od obiektywnego faktu niespełnienia zobowiązania pieniężnego w terminie i nie wyklucza ono dochodzenia dalej idących roszczeń odszkodowawczych (art. 481 § 3 k.c.); dłużnik zobowiązany do świadczenia niepieniężnego ponosi natomiast tylko odpowiedzialność odszkodowawczą, do realizacji której oprócz obiektywnego nienależytego wykonania zobowiązania (np. po terminie) wymagane jest także spełnienie się przesłanki subiektywnej: musi ono być konsekwencją okoliczności, za którą dłużnik ponosi odpowiedzialność (art. 471 k.c.), w szczególności – niedochowania należytej staranności (art. 472 k.c.). Także w odniesieniu do art. 5 ust. 1 i 2 u.g.z. przyczynę stwierdzenia ich niekonstytucyjności stanowiła nieprecyzyjność zawartych w nich sformułowań dotyczących terminu i wysokości gwarancji; zarzutu tego nie sposób uczynić zaskarżonym w niniejszej sprawie art. 359 § 21 k.c. i art. 359 § 22 k.c. Zauważyć wreszcie należy, że wskazane przepisy u.g.z. zostały uznane za niezgodne wyłącznie z art. 2 Konstytucji i zawartą w nim zasadą poprawnej legislacji, mimo wskazania przez wnioskodawcę (Rzecznika Praw Obywatelskich) także dalszych wzorców kontroli. Tymczasem w postępowaniu przed Trybunałem zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej, odmiennie niż w przypadku wniosku RPO, art. 2 Konstytucji może stanowić wzorzec kontroli tylko wówczas, gdy skarżący wskaże i uprawdopodobni wywiedzione z zawartych w nim zasad prawo podmiotowe niewysłowione w innych przepisach Konstytucji (por. wyrok TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114 i postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).
Dodatkowo Trybunał zwraca uwagę, że skarga konstytucyjna musi spełniać wymagania dotyczące pisma procesowego (art. 20 ustawy o TK w zw. z art. 126 k.p.c.) oraz zostać sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego (art. 48 ustawy o TK). Oznacza to, że powinna ona zawierać m.in. podpis pełnomocnika skarżącego. W doktrynie prawa cywilnego nie budzi wątpliwości, że dyrektywy językowe i funkcja nadana podpisowi wymagają, aby wskazywał on jego autora i dane, które go indywidualizują. Należą do nich przede wszystkim imię i nazwisko, przy czym funkcję indywidualizującą pełni głównie nazwisko – podpis zatem powinien zawierać imię i nazwisko lub co najmniej nazwisko podpisującego, w sposób niekoniecznie czytelny, z możliwością opuszczenia kilku liter, lecz charakterystyczny dla osoby podpisanej. Stanowi on bowiem wiarygodną gwarancję, że pochodzi od osoby, której ściśle osobiste cechy odzwierciedla charakter pisma, a zarazem wskazówkę, że podpisane oświadczenie ma charakter definitywny. Funkcji tych nie może natomiast spełnić parafka, składająca się z inicjału, oznaczająca przyjęcie pewnych oświadczeń do wiadomości, niewskazująca na stanowczy charakter oświadczenia (por. Z. Radwański, w: System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, t. 2, Warszawa 2002, s. 125, 126; uchwała SN z 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, OSNC 1994, Nr 5, poz. 94; a w odniesieniu do obowiązywania tej zasady w postępowaniu cywilnym, postanowienie SN z 17 kwietnia 1967 r., II PZ 22/67, Lex nr 6142; NP 1967, Nr 12, s. 1720). Tymczasem, wszystkie dokumenty przedstawione Trybunałowi Konstytucyjnemu opatrzone są wyłącznie pieczątką radcy prawnego (niespełniającą wymogu własnoręczności) oraz nieczytelną „parafką”, w której nie udaje się ustalić choćby jednej litery nazwiska „podpisującego” radcy prawnego.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, orzeczono jak w sentencji.