Pełny tekst orzeczenia

11/2/A/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 11 lutego 2009 r.
Sygn. akt P 35/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Zbigniew Cieślak – przewodniczący
Maria Gintowt-Jankowicz – sprawozdawca
Marian Grzybowski
Wojciech Hermeliński
Adam Jamróz,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 lutego 2009 r., połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi, czy:
1) § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.), w części określającej wysokość stawki podstawowej wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego, oraz art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 92 ust. 1, art. 176 ust. 2, art. 178 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji z uwagi na kształtowanie w regulacji podustawowej wysokości wynagrodzeń sędziów z jednoczesnym brakiem precyzyjnego i szczegółowego zakresu upoważnienia ustawowego oraz zbyt dużą swobodę Prezydenta RP w ustalaniu wysokości przeliczników, w postaci wielokrotności kwoty bazowej, skutkującą w efekcie niedoszacowaniem przez prawodawcę wskaźnika procentowego stawki podstawowej wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego do odpowiedniego i znaczącego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej, dokonanego od 1 lipca 2007 r. w następstwie powszechnego obniżenia składki rentowej;
2) art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90) oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117) w związku z art. 91 § 1 i 1b ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) w zakresie, w jakim przy ustaleniu wysokości kwoty bazowej dla sędziów w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2007 r. oraz od 1 stycznia do 31 grudnia 2008 r. nie uwzględniają faktu obniżenia stopy procentowej składki rentowej, stosownie do treści art. 1 pkt 2 i art. 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 115, poz. 792), stanowiącej w istocie powszechną, ustawową podwyżkę wynagrodzeń dla wszystkich grup pracowników, którym od 1 stycznia 1999 r. również z mocy ustawy ubruttowiono przychody, oraz art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisji dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.), art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.) i art. 91 § 1 i 1b ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) w zakresie, w jakim w toku prac nad projektami ustaw budżetowych na rok 2007 i rok 2008 w składzie Trójstronnej Komisji negocjującej średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń i kwoty bazowej w państwowej sferze budżetowej, stanowiącej podstawę ustalenia wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego – pomijają po stronie partnerów społecznych udział przedstawicieli sędziów, pozbawionych reprezentującej ich interesy organizacji związkowej, są zgodne z art. 2, art. 10 ust. 1, art. 32, art. 173 i art. 178 ust. 2 i 3 Konstytucji – ze względu na naruszenie zasady równowagi i współdziałania władz w procesie stanowienia prawa zapewniającego konieczne środki finansowe na wynagrodzenia sędziów na poziomie odpowiadającym godności ich urzędu oraz naruszenie zasady równości i niedyskryminacji pracowników państwowej sfery budżetowej w negocjacyjnym systemie kształtowania wynagrodzeń przy opracowywaniu budżetu państwa w latach 2007 i 2008, skutkujące sprzecznym z zasadą sprawiedliwości społecznej niedoszacowaniem kwoty bazowej wynagrodzeń sędziów w proporcji do obniżonej składki rentowej dla pozostałych pracowników;
3) art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90) oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117) i § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.) kształtujące w latach 2007 i 2008 poziom wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego z pominięciem bardzo dobrych wskaźników ekonomicznych państwa polskiego, faktu istotnego obniżenia składki rentowej dla ogółu pracowników i związanego z tym znaczącego wzrostu przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, są zgodne z art. 173, art. 178 ust. 2 Konstytucji oraz art. 6 ust 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.), w zakresie, w jakim osłabiają odrębność od innych władz i ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej i w sposób sprzeczny z dobrem państwa polskiego budzą wątpliwości co do niezależności i bezstronności sędziego kraju Unii Europejskiej z uwagi na jego status materialny, wynikający z relatywnego obniżenia od 1 lipca 2007 r. wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w stosunku do poziomu płac kształtowanego w państwowej sferze budżetowej i pozostający jednocześnie w rażącej dysproporcji do sytuacji dochodowej w innych zawodach prawniczych,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

UZASADNIENIE

I

1. Postanowieniem z 26 marca 2008 r. (sygn. akt XP 145/08) Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne:
1) czy § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta RP) w części określającej wysokość stawki podstawowej wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego oraz art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: prawo o ustroju sądów) są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 92 ust. 1, art. 176 ust. 2, art. 178 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji z uwagi na kształtowanie w regulacji podustawowej wysokości wynagrodzeń sędziów z jednoczesnym brakiem precyzyjnego i szczegółowego zakresu upoważnienia ustawowego oraz zbyt dużą swobodę Prezydenta RP ustalania wysokości przeliczników, w postaci wielokrotności kwoty bazowej, skutkującą w efekcie niedoszacowaniem przez prawodawcę wskaźnika procentowego stawki podstawowej wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego do odpowiedniego i znaczącego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej, dokonanego od 1 lipca 2007 r. w następstwie powszechnego obniżenia składki rentowej;
2) czy art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.) w związku z art. 91 § 1 i 1b prawa o ustroju sądów w zakresie, w jakim przy ustaleniu wysokości kwoty bazowej dla sędziów w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2007 r. oraz od 1 stycznia do 31 grudnia 2008 r. nie uwzględniają faktu obniżenia stopy procentowej składki rentowej, stosownie do treści art. 1 pkt 2 i art. 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 115, poz. 792; dalej: ustawa zmieniająca system ubezpieczeń społecznych), stanowiącej w istocie powszechną, ustawową podwyżkę wynagrodzeń dla wszystkich grup pracowników, którym od 1 stycznia 1999 r. również z mocy ustawy ubruttowiono przychody, oraz art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisji dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.; dalej: ustawa o Komisji Trójstronnej), art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń) i art. 91 § 1 i 1b prawa o ustroju sądów w zakresie, w jakim w toku prac nad projektami ustaw budżetowych na rok 2007 i rok 2008 w składzie Trójstronnej Komisji negocjującej średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń i kwoty bazowej w państwowej sferze budżetowej, stanowiącej podstawę ustalenia wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego – pomijają po stronie partnerów społecznych udział przedstawicieli sędziów, pozbawionych reprezentującej ich interesy organizacji związkowej, są zgodne z art. 2, art. 10 ust. 1, art. 32, art. 173 i art. 178 ust. 2 i 3 Konstytucji – ze względu na naruszenie zasady równowagi i współdziałania władz w procesie stanowienia prawa zapewniającego konieczne środki finansowe na wynagrodzenia sędziów na poziomie odpowiadającym godności ich urzędu oraz naruszenie zasady równości i niedyskryminacji pracowników państwowej sfery budżetowej w negocjacyjnym systemie kształtowania wynagrodzeń przy opracowywaniu budżetu państwa w latach 2007 i 2008;
3) czy art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r., art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na 2008 rok i § 2 rozporządzenia Prezydenta RP kształtujące w latach 2007 i 2008 poziom wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego z pominięciem bardzo dobrych wskaźników ekonomicznych państwa polskiego, faktu istotnego obniżenia składki rentowej dla ogółu pracowników i związanego z tym znaczącego wzrostu przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej są zgodne z art. 173, art. 178 ust. 2 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja), w zakresie, w jakim osłabiają odrębność od innych władz i ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej i w sposób sprzeczny z dobrem państwa polskiego budzą wątpliwości co do niezależności i bezstronności sędziego kraju Unii Europejskiej z uwagi na jego status materialny, wynikający z relatywnego obniżenia od 1 lipca 2007 r. wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w stosunku do poziomu płac kształtowanego w państwowej sferze budżetowej i pozostający jednocześnie w rażącej dysproporcji do sytuacji dochodowej w innych zawodach prawniczych.
Sąd pytający złożył również wniosek o wydanie postanowienia sygnalizującego Prezydentowi RP, Sejmowi, Senatowi i Radzie Ministrów konieczność podjęcia pilnej inicjatywy ustawodawczej dotyczącej unormowania systemu wynagradzania osób sprawujących władzę sądowniczą w powiązaniu z obiektywnym i niezależnym od pozostałych władz parametrem w postaci wielokrotności przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, tak, aby w przyszłości zapewnić pełną realizację konstytucyjnych standardów prawa każdego sędziego sądu powszechnego do wynagrodzenia odpowiadającego godności sprawowanego urzędu.

1.1. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniami prawnymi wyrażonymi w trzech tożsamych treściowo postanowieniach w sprawach o sygn. akt: XP 146/08 (z 26 marca 2008 r.), XP 141/08 (z 28 marca 2008 r.) oraz XP 156/08 (z 3 kwietnia 2008 r.), zawierającymi tożsame pytania prawne. Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 15 kwietnia i 2 maja 2008 r. połączono je do łącznego rozpoznania z pytaniem prawnym wniesionym przez ten sąd w sprawie XP 145/08 pod wspólną sygnaturą akt P 35/08.
Ze względu na taką samą treść zostaną one przedstawione wspólnie.
Pytania prawne zostały sformułowane w związku z powództwami z 8 i 12 lutego 2008 r. czworga sędziów Sądu Rejonowego dla Łodzi - Widzewa w Łodzi o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za okres od 1 lipca 2007 r. do 31 stycznia 2008 r. o kwotę równą wysokości obniżonej stawki rentowej dla ogółu zatrudnionych.

1.2. Sąd wnoszący pytania prawne powołał się na następujące argumenty:
Problematyka wynagrodzeń sędziów, jako jedynej grupy zawodowej, stanowi przedmiot wyraźnej regulacji konstytucyjnej w art. 178 ust. 2 Konstytucji. Poziom wynagrodzeń wiąże się z postrzeganiem godności i niezawisłości urzędu sędziego. W związku z powyższym uzasadnione wątpliwości konstytucyjne budzi fakt kształtowania stawki wynagrodzenia zasadniczego sędziów w akcie podustawowym – rozporządzeniu Prezydenta RP. Stawka ta określa wielokrotność kwoty bazowej, od której ustalane jest wynagrodzenie zasadnicze sędziego i determinuje skalę uzyskiwanego przez niego w danym roku wynagrodzenia. W myśl art. 176 ust. 2 Konstytucji unormowanie ustroju sądów należy do materii ustawowej. Z zasady określonej w art. 10 ust. 1 Konstytucji wynika zakaz wkraczania w sferę kompetencji należących do każdej z władz. Kształtowanie systemu wynagrodzeń sędziów należy wyłącznie do kompetencji władzy ustawodawczej. Wszelkie kwestie związane z kształtowaniem wydatków publicznych wymagają – stosownie do art. 216 ust. 1 Konstytucji – regulacji ustawowej. Skoro zasady ustalania wysokości wynagrodzeń sędziów stanowią istotny element ustroju sądów, to ustalanie przez Prezydenta wysokości podstawowego elementu wynagrodzenia każdego sędziego w akcie rangi niższej niż ustawa pozostaje – wedle oceny sądu pytającego – w kolizji z art. 10 ust. 1, art. 176 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji.
Upoważnienie ustawowe do wydania aktu wykonawczego musi być zgodne z konstytucyjnym systemem źródeł prawa. Prawidłowa delegacja powinna określać podmiot uprawniony do wydania aktu podustawowego, przedmiot aktu oraz zasadnicze elementy treści. Ponadto każde rozporządzenie musi być niesprzeczne z innymi normami hierarchicznie wyższymi. W ocenie sądu pytającego ustawodawca w art. 91 § 8 prawa o ustroju sądów pozostawił Prezydentowi RP nieograniczoną swobodę w kształtowaniu wysokości wynagrodzeń sędziowskich, ponieważ pozostałe normy art. 91 prawa o ustroju sądów określają jedynie podstawę i metodę ustalania wynagrodzenia sędziów. Nie wskazują jednak możliwego przedziału wielkości przeliczników. Niedookreślony charakter kryteriów, zawartych w delegacji wynikającej z art. 91 § 8 prawa o ustroju sądów, wskazuje na konieczność ich sprecyzowania, a więc i konkretyzacji w ustawie, ponieważ obecna regulacja narusza art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Z wejściem w życie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.; dalej: ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych) dokonano w Polsce reformy sposobu ustalania wysokości i ponoszenia składek na ubezpieczenie społeczne. Ubezpieczeni pracownicy od 1 stycznia 1999 r. zostali zobowiązani do wpłacania części składek. Równocześnie ustawodawca zobowiązał pracodawców – płatników składek, do podwyższenia przychodu pracowników w sposób rekompensujący konieczność opłacania składek ubezpieczeniowych (tzw. ubruttowienie wynagrodzeń). Wynagrodzenia sędziów nie zostały ubruttowione, chociaż ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie wyłącza wprost tej grupy zawodowej z obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnych, rentowych i chorobowych. Od 1 lipca 2007 r. na mocy art. 1 pkt 2 i art. 3 ustawy zmieniającej system ubezpieczeń społecznych obniżono wysokość składki rentowej z 13% do 6% podstawy wymiaru. Ubezpieczony pracownik wnosi składkę w wysokości 1,5% podstawy, a więc obniżoną o 5% podstawy wymiaru. W okresie przejściowym – do 31 grudnia 2007 r. składka opłacana przez pracownika wynosiła 4,5%. Oznacza to de facto powszechne podwyższenie wynagrodzenia za pracę. Ustawodawca nie wprowadził analogicznej podwyżki wynagrodzeń sędziów, co powoduje, zdaniem sądu pytającego, niekonstytucyjne zaniechanie. Polega ono na niedoszacowaniu kwoty bazowej i niepodwyższeniu wskaźników wynagrodzeń w stosunku do obniżonej dla ogółu pracowników składki rentowej. Norma art. 178 ust. 2 Konstytucji nakazująca zachowanie adekwatności wynagrodzeń sędziowskich do godności sprawowanego urzędu nie może być rozumiana jedynie jako wyznaczająca kierunek działań państwa. Jak wskazano w uzasadnieniu do wyroku TK z 4 października 2000 r. – w sprawie o sygn. P. 8/00 norma ta wyznacza pewien konieczny standard, który musi być respektowany przez ustawodawcę. Fakt, że jest to klauzula generalna, nie odbiera Trybunałowi kompetencji do poszukiwania w jej treści kryteriów oceny zakwestionowanych przez sąd pytający przepisów zawartych w petitum pytania prawnego.
Obniżenie wysokości składki na ubezpieczenie rentowe pracowników przy braku odpowiedniego wzrostu wynagrodzeń sędziów jest sprzeczne z zasadą równości. Zdaniem Sądu Rejonowego przyznanie pracownikom podwyżki poprzez zmniejszenie składki rentowej z zaniechaniem równoczesnych podwyżek dla sędziów stanowi odmienne potraktowanie sytuacji podobnych – i w konsekwencji powoduje sprzeczność z art. 32 Konstytucji.
Sąd pytający przedstawił również dane dotyczące wzajemnego stosunku kwoty bazowej dla sędziów i prognozowanego wynagrodzenia w gospodarce narodowej oraz minimalnego wynagrodzenia za pracę, z których wynika, że w latach 1999-2007 przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej i płaca minimalna wzrosły ponad dwukrotnie, natomiast kwota bazowa, od której naliczane jest wynagrodzenie sędziego, tylko o jedną trzecią. Dodatkowym argumentem na rzecz podwyższenia wynagrodzeń sędziów jest szybki rozwój gospodarczy Polski, co wynika z projektu ustawy budżetowej na rok 2008, gdzie przewidziano wzrost PKB na poziomie 5,5 %.
Ustalając kwoty bazowe w ustawach budżetowych na 2007 i 2008 r. ustawodawca nie mógł działać arbitralnie, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, że sędziowie są pozbawieni reprezentacji w Komisji Trójstronnej do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Komisja ta ustala średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń i kwoty bazowej w państwowej sferze budżetowej, stanowiące podstawę do ustalenia wynagrodzenia sędziów sądów powszechnych. Biorąc pod uwagę art. 10 ust. 1, art. 32, art. 173 i art. 178 ust. 2 i 3 Konstytucji należy rozważyć czy art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy o Komisji Trójstronnej oraz art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń budżetowych, pomijające udział przedstawicieli sędziów w Komisji Trójstronnej, nie stanowią naruszenia zasady równowagi i współdziałania władz w procesie stanowienia prawa.
Odpowiedni poziom wynagrodzeń sędziowskich jest warunkiem właściwego działania sądownictwa i buduje autorytet władzy sądowniczej. Jest to więc zagadnienie związane z interesem Rzeczypospolitej, a nie z realizacją interesu zawodowego czy grupowego. Prawo do sądu wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 ust. 1 Konwencji obejmuje również prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy. Odpowiedni status materialny sędziego należy uznać za jedną z gwarancji niezależności, bezstronności i niezawisłości sądów.
Sąd pytający wskazał, iż w obecnym stanie prawnym nie jest możliwe uwzględnienie powództwa. Tylko stwierdzenie niekonstytucyjności zakwestionowanych przepisów pozwoli na zasądzenie żądanych przez powodów kwot podwyższonego w sposób konkretny, tj. o procent obniżenia składki rentowej, wynagrodzenia.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przedmiotem rozpatrywanego pytania prawnego są zarzuty niekonstytucyjności przepisów normujących zasady ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych. Sposób redakcji pytania prawnego wymaga uporządkowania przepisów stanowiących przedmiot oceny Trybunału. Rekonstrukcja zakresu pytania prawnego prowadzi do wniosku, że dotyczy ono:
1) art. 91 § 1, 1b i 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: prawo o ustroju sądów),
2) § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta RP),
3) art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.),
4) art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisji dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.; dalej: ustawa o Komisji Trójstronnej),
5) art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń).
Artykuł 91 § 1 prawa o ustroju sądów stanowi, że wynagrodzenie zasadnicze sędziego jest wielokrotnością kwoty bazowej, której wysokość, ustaloną według zasad zawartych w § 1a i 1b, określa ustawa budżetowa. Wysokość wynagrodzenia sędziów sądów równorzędnych różnicuje staż pracy i pełnione funkcje. Wynagrodzenie zasadnicze w stawce podstawowej wynosi co najmniej 120% wynagrodzenia zasadniczego w stawce podstawowej dla bezpośrednio niższego stanowiska sędziowskiego. Zgodnie z § 1a w 2003 r. kwoty bazowe ustala się w następującej wysokości: 1) dla sędziów – w wysokości 1355,71 zł, 2) dla asesorów sądowych – w wysokości 1667,70 zł. Paragraf 1b określa, że kwoty bazowe, o których mowa w § 1a, począwszy od 2004 r., waloryzowane są corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalanym na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej.
Art. 91 § 8 prawa o ustroju sądów stanowi upoważnienie dla Prezydenta RP do wydania, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, rozporządzenia określającego stawki podstawowe wynagrodzenia zasadniczego oraz stawki dodatku funkcyjnego sędziów.
Paragraf 2 rozporządzenia Prezydenta RP ustala współczynniki wielokrotności kwoty bazowej, które pozwalają na wyliczenie stawki podstawowego wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych.
Art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na 2007 r. i art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na 2008 r. ustalają kwoty bazowe dla sędziów (odpowiednio w wysokości 1459,84 zł i 1493,42 zł).
Art. 4 ustawy o Komisji Trójstronnej określa, że w skład Komisji wchodzą przedstawiciele strony rządowej, strony pracowników oraz strony pracodawców (ust. 1), a w jej pracach biorą udział z głosem doradczym przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, w zakresie dotyczącym wykonywania zadań publicznych przez samorząd terytorialny (ust. 2), przedstawiciel Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz przedstawiciel Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (ust. 3). Z kolei zgodnie z art. 6 ust. 1 tej ustawy pracowników reprezentują przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych.
Art. 2 pkt 4 i 6 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń określa ustawową definicję średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń (jako wzrost wynagrodzeń na dany rok budżetowy w stosunku do roku poprzedniego) oraz wysokość kwoty bazowej. Natomiast art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń stanowi, że kwoty bazowe oraz średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej ustala się w ustawie budżetowej.
Kwestionowane przepisy regulują mechanizm ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, poprzez określenie wysokości kwoty bazowej oraz stawek podstawowych wynagrodzenia, stanowiących wielokrotność kwoty bazowej. Przedmiotem zarzutów sądu pytającego nie są w istocie poszczególne przepisy rozpatrywane osobno, ale tworzona przez nie wspólnie regulacja płacowa. Zdaniem sądu pytającego mechanizm ten jest niezgodny z Konstytucją, ponieważ różnicuje poziom wynagrodzeń sędziów w stosunku do innych pracowników sfery budżetowej. Na skutek obniżenia składki na ubezpieczenie rentowe na podstawie art. 1 pkt 2 i art. 3 ustawy zmieniającej system ubezpieczeń społecznych pracownicy opłacający składki uzyskali podwyżkę pensji. Natomiast regulacja ustalania wynagrodzeń sędziów w latach 2007 i 2008 nie obejmuje analogicznej podwyżki dla tej grupy zawodowej. Powoduje to, zdaniem sądu pytającego, niezgodność z zasadą równości oraz brak realizacji wynikającego z art. 178 ust. 2 Konstytucji obowiązku zapewnienia sędziom wynagrodzenia odpowiadającego godności sprawowanego urzędu. Ustalanie współczynników kwoty bazowej dla wyliczenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów przez Prezydenta RP może stanowić naruszenie zasady podziału i równowagi władz oraz obowiązku regulacji wynagrodzeń sędziów, jako elementu ustrojowego wymiaru sprawiedliwości, tylko w drodze ustawy.

2. Wskazane w petitum przepisy były przedmiotem orzekania Trybunału w sprawach o sygn. P 18/08, P 19/09 oraz P 39/08. W sprawach tych wydano postanowienia:
– z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08 (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168),
– z 10 grudnia 2008 r., sygn. P 19/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 186),
– z 10 grudnia 2008 r., sygn. P 39/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 187),
o umorzeniu postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Pytania prawne przedstawione Trybunałowi w tych sprawach nie spełniały przesłanki funkcjonalnej, tj. związku między odpowiedzią Trybunału na pytanie prawne a rozstrzygnięciem, jakie sąd pytający ma wydać w zawisłych przed nim sprawach. Abstrakcyjny charakter pytań prawnych – sprzeczny z regulacją art. 3 i art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) powoduje brak możliwości merytorycznego rozpoznania sprawy przez Trybunał. Zarówno w obecnej sprawie, jak w postanowieniach o sygn. P 18/08, P 19/08 oraz P 39/08 stany faktyczne leżące u podstaw pytań prawnych oraz treść pytań są takie same. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podziela poglądy wyrażone przez składy orzekające w sprawach o sygn. P 18/08, P 19/08 i P 39/08.

3. Rozpoznając pytanie prawne, należy wziąć pod uwagę fakt, że zakres kognicji Trybunału nie ma charakteru jednolitego, jest bowiem uzależniony od formy kontroli. W wypadku pytania prawnego jest to kontrola o charakterze konkretnym. Regulacja warunków dopuszczalności pytania prawnego jest zawarta w art. 193 Konstytucji oraz art. 3 i art. 32 ustawy o TK. Z przepisów tych wynikają trzy zasadnicze warunki dopuszczalności pytania prawnego. Przesłanka podmiotowa określa uprawnienie do wniesienia pytania prawnego. Podmiotem takim jest każdy sąd powszechny, wojskowy lub administracyjny orzekający w konkretnej sprawie. Przedmiotem pytania prawnego może być każdy akt normatywny mający bezpośredni związek ze sprawą (polegający na tym, iż stan faktyczny sprawy objęty jest hipotezą kwestionowanej normy) oraz będący podstawą rozstrzygnięcia w sprawie (zob. wyroki Trybunału z 4 października 2000 r. sygn. P. 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189 oraz z 22 lipca 2008 r., sygn. P 41/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 106). Trzecią przesłanką dopuszczalności pytania prawnego jest relewancja pytania prawnego, czyli bezpośrednia zależność rozstrzygnięcia sprawy przez sąd pytający od odpowiedzi Trybunału. Zgodnie z treścią art. 193 Konstytucji pomiędzy pytaniem prawnym, a rozstrzygnięciem sprawy musi zachodzić związek funkcjonalny. Jak wynika z uzasadnienia wyroku Trybunału z 30 października 2006 r., sygn. P 10/06 (OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 128), przedmiotem pytania prawnego może być każdy przepis, który znajdzie zastosowanie w stanie faktycznym sprawy zawisłej przed sądem pytającym. Jednakże może być to tylko taki przepis, którego wyeliminowanie z porządku prawnego w wyniku wyroku Trybunału wywrze wpływ na treść rozstrzygnięcia sprawy, w której przedstawiono pytanie prawne (zob. szerzej postanowienie TK z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08 i powołane tam orzeczenia).
Brak zaistnienia którejkolwiek przesłanki dopuszczalności pytania prawnego stanowi podstawę do umorzenia postępowania przed Trybunałem ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku – art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.



4. Wątpliwości konstytucyjne sądu pytającego zostały zgłoszone w stosunku do grupy przepisów, które regulują zasady ustalania wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych. Powodowie żądają zasądzenia na ich rzecz określonych kwot, równych 3% wynagrodzenia za okres od lipca do grudnia 2007 r. oraz 5% za styczeń 2008 r. Kwoty te odpowiadają procentowej wielkości podwyżki jaką uzyskali pracownicy sfery budżetowej na skutek obniżenia składki na ubezpieczenie rentowe. Nie są to powództwa o ustalenie wysokości należnego wynagrodzenia. Natomiast kwestionowane w petitum pytania prawnego przepisy regulują sposób ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziów. Nie obejmują one zagadnienia zmiany wysokości składki ubezpieczenia rentowego. Zgodnie bowiem z art. 91 § 9 prawa o ustroju sądów od wynagrodzeń sędziów nie są odprowadzane żadne składki na ubezpieczenia społeczne. Ocena konstytucyjności przepisów stanowiących przedmiot pytania prawnego nie może więc wpłynąć na treść orzeczeń w sprawie zasądzenia konkretnych kwot z tytułu braku podwyżki wynagrodzeń o wielkość obniżonej składki rentowej. Stwierdzenie niezgodności z Konstytucją stanowiących przedmiot pytania prawnego przepisów spowodowałoby brak możliwości ustalenia wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych. Nie dałoby jednak możliwości zasądzenia jakichkolwiek kwot, w szczególności w oparciu o analogię do przepisów o wynagradzaniu innych grup pracowników sfery budżetowej. Na niedopuszczalność ustalania wynagrodzeń sędziów w drodze indywidualnych orzeczeń w oparciu o art. 178 ust. 2 Konstytucji albo przez analogię do regulacji płacowych innych grup zawodowych Trybunał zwrócił uwagę w uzasadnieniu do wyroku z 4 października 2000 r., sygn. P. 8/00 (OTK ZU nr 6/2000, poz. 189).

5. Za nieuprawniony należy uznać również zarzut pominięcia ustawodawczego, polegającego na braku podwyższenia wynagrodzenia podstawowego sędziów, w stosunku do faktycznej podwyżki wynagrodzeń innych pracowników sfery budżetowej spowodowanej zmniejszeniem składki na ubezpieczenie rentowe. Orzecznictwo Trybunału wskazuje, że pominięcie ustawodawcze występuje, gdy ustawodawca wstrzymał się z uchwaleniem pewnej normy stanowiącej element rozwiązania systemowego (zob. wyrok Trybunału z 19 lutego 2008 r., sygn. P 49/06; OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 5 i powołane tam wcześniejsze orzeczenia). W niniejszej sprawie sytuacja taka nie występuje, ponieważ zasady wynagradzania sędziów zostały zreformowane od 1 stycznia 1998 r. ustawą z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 124, poz. 782, ze zm.). Od wynagrodzeń sędziów nie są odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne. Zamiast uzyskania prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, sędziowie przechodzą lub są przenoszeni w stan spoczynku i otrzymują dalej uposażenie w wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat. To znaczy, że ustawodawca zdecydował o wyłączeniu sędziów z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych. Tak więc przepisy dotyczące zmiany wysokości składek na ubezpieczenie rentowe w ogóle nie należą do mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziów. W tej sytuacji brak odniesienia kwestionowanych w petitum pytania przepisów do ustawy zmieniającej system ubezpieczeń społecznych nie stanowi pominięcia ustawodawczego.

6. W stosunku do art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na 2007 r. oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na 2008 r., zachodzi dodatkowa przesłanka umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK ze względu na utratę mocy obowiązującej obydwu tych przepisów przed dniem wydania orzeczenia Trybunału. Jak wskazano w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego o sygn. P 18/08, w wypadku rozstrzygania pytania prawnego orzekanie o przepisie nieobowiązującym jest możliwe tylko w sytuacji, gdy dalsze jego stosowanie przewidują reguły prawa intertemporalnego, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie.

7. Pytania prawne, stanowiące przedmiot niniejszej sprawy, zostały sformułowane przez sąd powszechny w ramach prowadzonych postępowań z powództwa sędziów. To znaczy, że spełnione są dwie przesłanki dopuszczalności pytania prawnego. Zakres pytania wskazuje jednak na zamiar doprowadzenia do kontroli regulacji ustalania wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych o charakterze abstrakcyjnym. Jest to sprzeczne z istotą instytucji pytania prawnego, które musi odnosić się do przewidywanego rozstrzygnięcia konkretnego stanu faktycznego. Przedstawione pytania prawne nie wykazują związku z treścią zamierzonego orzeczenia sądu w sprawach, w związku z którymi pytania zostały sformułowane. Niespełniona jest więc przesłanka funkcjonalna, niezbędna do merytorycznego rozpoznania pytania przez Trybunał – art. 32 ust. 3 ustawy o TK. Niezadowolenie sędziów z poziomu wynagrodzeń, które stanowi podstawę pozwów, nie upoważnia sądu pytającego do zainicjowania abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności prawa. Sąd nie jest podmiotem uprawnionym – zgodnie z art. 191 Konstytucji – do inicjowania takiej kontroli. Znaczna część uzasadnienia pytania zawiera wnioski de lege ferenda, dotyczące zapewnienia sędziom odpowiedniego poziomu wynagrodzeń, których adresatem nie może być Trybunał Konstytucyjny, a jedynie organy władzy ustawodawczej.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny, podzielając w pełni słuszność argumentacji zawartej w rozstrzygnięciach o sygn. P 18/08, P 19/08 oraz P 39/08, postanowił jak w sentencji.