Pełny tekst orzeczenia

173/3/B/2009


POSTANOWIENIE
z dnia 19 maja 2009 r.
Sygn. akt Ts 158/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz – przewodnicząca
Andrzej Rzepliński – sprawozdawca
Maria Gintowt-Jankowicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 lipca 2008 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Wojciecha i Wandy Kowalskich,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.


UZASADNIENIE

1. W skardze konstytucyjnej Wojciech i Wanda Kowalscy (dalej: skarżący) wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 9 lipca 2007 r. skarżący domagali się zbadania zgodności z Konstytucją art. 14 ust. 2 i art. 149 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.), podnosząc, iż prowadzą one do naruszenia zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasady ochrony praw nabytych (art. 2 Konstytucji), zasady równości wyrażonej w art. 32 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji, a także art. 77 ust. 2 Konstytucji. W treści uzasadnienia skarżący przytaczają ponadto argumenty odnoszące się do naruszenia w ich sprawie prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). W ocenie skarżących, na podstawie postanowienia sądu w przedmiocie zwolnienia ich w całości od ponoszenia kosztów sądowych, nabyli prawo, którego nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w istocie ich pozbawiła. Wynika to z okoliczności, że przepisy dawne – nieprzewidujące opłaty podstawowej wnoszonej przez stronę zwolnioną z ponoszenia kosztów sądowych na podstawie postanowienia sądu – stosuje się, zgodnie z zaskarżonym art. 149 ust. 1 u.k.s.c., tylko do zakończenia sprawy w danej instancji. Tym samym skarżący ponoszą konsekwencję nieopłacenia opłaty podstawowej, wymaganej przez ustawę nową, która weszła w życie przed wniesieniem przez nich apelacji. Kryterium powstania obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej stanowi data zakończenia postępowania w danej instancji, będąca okolicznością wypadkową i niezależną od woli stron postępowania. Naruszenie zasady równości i zasady równej dla wszystkich ochrony praw majątkowych, wynikające z zastosowania art. 14 ust. 2 u.k.s.c., skarżący upatrują w zróżnicowaniu sytuacji strony zwolnionej od ponoszenia kosztów sądowych z mocy ustawy (art. 100 ust. 1 u.k.s.c.), która nie jest zobowiązana do wniesienia opłaty podstawowej oraz sytuacji strony zwolnionej od ponoszenia kosztów sądowych na podstawie postanowienia sądu (art. 14 ust. 2 u.k.s.c.), obciążonej obowiązkiem uiszczania od każdego pisma opłaty podstawowej w wysokości 30 zł. Stanowi to – w ocenie skarżących – element nadmiernego fiskalizmu, stanowiący zagrożenie prawa do sądu. Skarżący ponieśli także, że zaskarżona regulacja ogranicza prawo do sądu ludziom ubogim; tymczasem zgodnie z art. 77 ust. 2 Konstytucji ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw. Nie zmienia tej oceny, ich zdaniem, przywołana przez Sąd Apelacyjny długa vacatio legis nowej u.k.s.c., pozwalająca na zgromadzenie niezbędnych 30 zł, na wypadek postępowania apelacyjnego; nie można bowiem tracić z oczu powodów instytucji całkowitego zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych, które stosuje się w sytuacjach wyjątkowych i przeznaczona jest ona dla osób ubogich, niemogących zgromadzić jakichkolwiek środków finansowych wymaganych w związku z wszczęciem i prowadzeniem postępowania cywilnego. Skarżący wnieśli skargę konstytucyjną w związku z odrzuceniem ich apelacji wniesionej przez ustanowionego z urzędu pełnomocnika, ze względu na nieopłacenie jej opłatą podstawową, postanowieniem Sądu Okręgowego w Świdnicy z 14 marca 2007 r. (sygn. akt I C 1430/03). Postanowieniem z 26 kwietnia 2007 r. (sygn. akt I ACz 592/07) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił zażalenie skarżących od postanowienia Sądu Okręgowego w Świdnicy.

2. Postanowieniem z 3 lipca 2008 r Trybunał Konstytucyjny odmówił skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu. Wskazał przy tym, że art. 64 ust. 2 Konstytucji nie stanowi adekwatnego wzorca kontroli przepisów regulujących problematykę ponoszenia kosztów sądowych. Za niewystarczające Trybunał uznał powołanie się na samą zasadę równości, bez wskazania w zakresie jakiego innego prawa majątkowego skarżący upatrują jej naruszenia, zwracając przy tym uwagę, że nie występuje wspólna cecha relewantna w przypadku zwolnienia z ponoszenia kosztów sądowych z mocy ustawy i na podstawie postanowienia sądu. Regulacja zwolnienia z ponoszenia kosztów sądowych i opłaty podstawowej w kontekście odrzucenia apelacji może być natomiast postrzegana przez pryzmat prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji; skarżący nie wskazali jednak, by to właśnie prawo zostało naruszone. Do odrzucenia apelacji doszło przy tym na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c. i z treści postanowień w tym przedmiocie nie wynika, aby to właśnie obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej stanowił dla skarżących barierę ekonomiczną uniemożliwiającą im skorzystanie ze środka zaskarżenia.

3. We wniesionym na powyższe postanowienie zażaleniu skarżący zarzucili naruszenie art. 66 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) przez jego błędną wykładnię, sprowadzającą się do uznania, iż Trybunał jest związany granicami skargi w zakresie zarzutów podniesionych w jej petitum i tym samym nierozważenie zasadności podnoszonej przez skarżących w uzasadnieniu argumentacji co do naruszenia ich prawa wynikającego z art. 78 Konstytucji. Podnieśli również, że Trybunał uchybił art. 47 ust. 1 ustawy o TK przez jego błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że w zaistniałej sytuacji procesowej to art. 1302 § 3 k.p.c., a nie art. 14 ust. 2 u.k.s.c. doprowadził do naruszenia ich praw podmiotowych oraz art. 47 ust. 2 i art. 36 ust. 3 ustawy o TK uznając, że wskazanie w skardze przez skarżących szeregu konstytucyjnych praw i wolności, które w ich sprawie zostały naruszone jawi się jako oczywiście bezzasadne i pozwalające już na etapie wstępnego rozpoznania skargi wydać postanowienie o odmowie nadania jej dalszego biegu. Skarżący stoją na stanowisku, że zakres wzorców wynikający z petitum ich skargi jest wprawdzie węższy niż wynikający z uzasadnienia, lecz właśnie z uzasadnienia wyraźnie wynika, że pobawiono ich gwarantowanego Konstytucją prawa odwołania się do sądu odwoławczego od rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji. Polemizują także ze stanowiskiem, że bezpośrednią przyczyną naruszenia ich praw podmiotowych był art. 1302 § 3 k.p.c., wskazując, że zgodnie z przyjętym przez Trybunał rozumieniem tylko normy procesowe, a nie materialne, mogłyby stanowić przedmiot zaskarżenia skargą konstytucyjną. Skarżący prezentują i uzasadniają w zażaleniu również pogląd, w myśl którego jako samodzielne prawo podmiotowe podlegające konstytucyjnej ochronie należy traktować uzyskane na podstawie postanowienia sądu uprawnienie do całkowitego zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych. Niezasadne jest natomiast, ich zdaniem, przyjęcie przez Trybunał w zaskarżonym postanowieniu, że regulacja prawa ubogich stanowi jedynie element składowy prawa do sądu. Odnosząc się do naruszenia zasady równości, skarżący zgadzają się, że osoby zwolnione z ponoszenia kosztów sądowych z mocy prawa i na postawie postanowienia sądu nie wykazują pierwotnie tej samej cechy relewantnej, niemniej twierdzą, że skutki zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych powinny być w obu tych grupach równe. Podnoszą przy tym, że w ich ocenie z treści skargi konstytucyjnej jasno wynika, że do naruszenia zasady równości doszło w ich sprawie w związku z prawem do sądu i prawem do odwołania się od decyzji wydanej w pierwszej instancji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Trybunał obowiązany jest w każdym stadium postępowania badać, czy nie zachodzą ujemne przesłanki, których zaistnienie skutkuje niedopuszczalnością wydania wyroku (por. postanowienia TK z: 21 listopada 2001 r., K 31/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 264; 20 marca 2002 r., K 42/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 21; 27 stycznia 2004 r., SK 50/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 6; 16 marca 2005 r., SK 41/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 31 oraz 26 maja 2008 r., SK 12/06, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 71). Sytuacja, w której Trybunał orzekł uprzednio jednoznacznie i wyczerpująco w przedmiocie zgodności zaskarżonego aktu normatywnego z Konstytucją, prowadzi do powstania negatywnej przesłanki rozpoznania sprawy – zbędności orzekania, w myśl zasady ne bis in idem (por. postanowienia TK z: 21 stycznia 1998 r., K. 33/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 8; 21 grudnia 1999 r., K. 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172; 12 grudnia 2005 r., SK 4/03, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 143 i wyrok TK z 5 września 2006 r., K 51/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 100). Zagadnienie opłaty podstawowej, do uiszczenia której zobowiązane były osoby zwolnione przez sąd z ponoszenia kosztów sądowych stanowiło przedmiot wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 17 listopada 2008 r. (SK 33/07, OTK ZU nr 11/A/2008, poz. 154), zapadłego już po wydaniu postanowienia Trybunału w niniejszej sprawie. Zgodnie z jego sentencją, art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 u.k.s.c. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy o zmianie u.k.s.c. z 2006 r. są zgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji, a art. 1302 § 3 k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłaconą apelację wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego bez uprzedniego wezwania o uiszczenie należnej opłaty, jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji. W uzasadnieniu Trybunał rozważył przyczyny i skutki wprowadzenia instytucji opłaty podstawowej ponoszonej przez osoby zwolnione z ponoszenia kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym oraz ocenił, że nie stanowi ona, w świetle wzorców konstytucyjnych, nadmiernego ograniczenia w korzystaniu z prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), prawa dochodzenia naruszonych praw na drodze sądowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji) oraz prawa zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji). Nie ulega zatem wątpliwości, że przedstawione przez skarżących zarzuty odnoszące się do tych samych wzorców kontroli zostały już przez Trybunał rozpoznane, dlatego też wydanie kolejnego orzeczenia w tym przedmiocie należy uznać za zbędne.

2. Istotnego novum, uzasadniającego nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu nie może stanowić powołanie się przez skarżących również na naruszenie zasady równości, nawet jeżeli – jak podnoszą w zażaleniu –uzasadnienie skargi konstytucyjnej daje podstawy do przyjęcia, że naruszenie to wiążą oni z prawem do sądu i prawem do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Z jednej strony należy zauważyć, że przywołaniu zasady równości nie towarzyszy wskazanie na inne okoliczności niż te, które mają – w ocenie skarżących – wskazywać na naruszenie wskazanych powyżej praw. To zaś przesądza, że także w tym zakresie zachodzi przesłanka zbędności orzekania, wynikająca z wydania wyroku w sprawie SK 33/07 (por. też postanowienie TK z 16 grudnia 2008 r., P 4/07, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 191). Z drugiej zaś strony, z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału wynika jednoznacznie, że o naruszeniu zasady równości można mówić tylko wówczas, gdy podmioty, w stosunku do których przewidziane zostały rożne skutki prawne wykazują tę samą cechę relewantną (por. np. wyrok TK z 9 grudnia 2008 r., SK 43/07, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 175). Skoro zaś sami skarżący potwierdzają, że takiego wspólnego elementu brak jest w odniesieniu do osób zwolnionych z ponoszenia kosztów sądowych z mocy prawa i na podstawie postanowienia sądu, gdyż zastosowanie obu tych instytucji uzależnione jest od innych przesłanek i służy innym celom, to domaganie się jednakowego traktowania tych dwóch grup podmiotów (do czego zmierza próba wykazania naruszenia w ten sposób zasady równości) pozbawione jest konstytucyjnych podstaw.

3. W świetle uzasadnienia wyroku w sprawie SK 33/07 dla powstania wątpliwości uzasadniających rozpoznanie zarzutu niezgodności zawierającego normę intertemporalną art. 149 ust. 1 u.k.s.c. z Konstytucją, konieczne byłoby uprawdopodobnienie, że mimo potwierdzonej konstytucyjności zaskarżonych norm, wadliwie zostało ukształtowane ich obowiązywanie w czasie. Skarżący nie przedstawili takich argumentów zarówno w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej, jak i w zażaleniu na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej. Należy przy tym mieć na uwadze, że także w przywoływanej już kilkakrotnie sprawie SK 33/07 Trybunał rozstrzygnął kwestię intertemporalną, wynikającą z faktu, że przepisy o opłacie podstawowej weszły w życie w trakcie postępowania, które następnie stało się podstawą wniesienia skargi konstytucyjnej; Trybunał nie stwierdził w tej mierze naruszenia Konstytucji. Skarżący nie przytoczyli argumentu, który podważałby takie rozstrzygnięcie – ze względu na sam moment wejścia w życie zaskarżonej normy zawierającej obowiązek opłacania pism opłatą podstawową przez osoby uprzednio zwolnione z ponoszenia w całości kosztów sądowych pod rządami derogowanego prawa.

4. Trybunał stwierdza ponadto, że odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu uzasadnia nie tylko jej oczywista bezzasadność wymieniona w art. 36 ust. 3 ustawy o TK, ale również stwierdzenie, że nie zostały spełnione przesłanki, od których Konstytucja w art. 79 ust. 1 uzależnia jej wniesienie i których wykazanie stanowi wymóg formalny skargi konstytucyjnej zgodnie z art. 47 ustawy o TK.

Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenia, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.