Pełny tekst orzeczenia

370/5/B/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 17 września 2009 r.
Sygn. akt Ts 224/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski – przewodniczący
Ewa Łętowska – sprawozdawca
Wojciech Hermeliński,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 grudnia 2007 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Mieczysława L.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 5 października 2007 r. skarżący wniósł o stwierdzenie sprzeczności § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149, ze zm.) z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim uzależnia on nabycie prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki od stażu ubezpieczeniowego uzyskiwanego wyłącznie z tytułu zatrudnienia.
W oparciu o powyższy przepis Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Lublinie decyzją z 30 czerwca 2006 r. odmówił wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem, wskazując, iż ostatnie ubezpieczenie nie wynikało ze stosunku pracy. Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z 26 października 2006 r. (sygn. akt VIII U 4356/06) oddalił odwołanie złożone od powyższego rozstrzygnięcia. Apelacja wniesiona od orzeczenia sądu okręgowego została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 14 czerwca 2007 r. (sygn. akt III AUa 1733/06). W uzasadnieniu wydanych rozstrzygnięć stwierdzono, iż wynikające z zaskarżonego przepisu prawo do wcześniejszej emerytury nie przysługuje osobom prowadzącym działalność gospodarczą, a ponadto, że nie została spełniona jedna z przesłanek warunkujących przyznanie wcześniejszej emerytury, tj. niemożność kontynuowania zatrudnienia ze względu na chorobę dziecka.
Z wydaniem wskazanych rozstrzygnięć wiąże skarżący naruszenie konstytucyjnej zasady praworządności oraz równości wobec prawa. Naruszenie tych zasad upatruje skarżący we wprowadzeniu kryterium źródła ubezpieczenia, jako decydującego o przyznaniu prawa do wcześniejszej emerytury. Zdaniem skarżącego, prawo to powinno przysługiwać każdemu ubezpieczonemu, skoro bierze on udział w tworzeniu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a nie tylko temu, który odprowadzał składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu istniejącego stosunku pracy.
Postanowieniem z 27 grudnia 2007 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej, uzasadniając wydane rozstrzygnięcie poprzez wskazanie na brak określenia w skardze konstytucyjnego prawa o charakterze podmiotowym lub konstytucyjnej wolności, które doznały naruszenia na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia. Trybunał uznał także, że wysunięty w skardze zarzut pominięcia ustawodawczego skierowany być powinien przeciwko przepisom ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250, ze zm.).
W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie w dniu 21 stycznia 2008 r. skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do merytorycznego rozpoznania.
Skarżący podniósł, że przepisy kwestionowanej przez niego ustawy znajdują zastosowanie w jego sprawie, ponieważ był on kiedyś zatrudniony na umowę o pracę, zaś wskazany w postanowieniu przepis ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin dotyczy – zgodnie z uzasadnieniem SN powołanym także w zaskarżonym postanowieniu – tylko takich osób prowadzących działalność gospodarczą, które nigdy nie były pracownikami. Skarżący wskazuje także, że podstawą odmowy przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury było nielegitymowanie się określonym stażem pracowniczym. Prowadzi to do wniosku, że byłby w lepszej sytuacji, gdyby po rozwiązaniu stosunku pracy ze względu na stan zdrowia dziecka zamiast podjąć prowadzenie działalności gospodarczej, pobierał zasiłek dla bezrobotnych. Ponadto, skarżący stwierdził, że stanowisko wykluczające możliwość upatrywania prawa do wniesienia skargi konstytucyjnej wyłącznie w naruszeniu art. 2 i art. 32 Konstytucji nie zasługuje na akceptację. W uzasadnieniu tezy odwołał się do pięciu zdań odrębnych złożonych do postanowienia TK wydanego w pełnym składzie w dniu 24 października 2001 r. (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225), w którym Trybunał przyjął, że art. 32 Konstytucji nie stanowi samoistnie źródła konstytucyjnych praw podmiotowych, których naruszenia uzasadnia wystąpienie ze skargą konstytucyjną. Zwrócił także uwagę na fakt, że w okresie późniejszym Trybunał wydawał rozstrzygnięcia, w których jedynym wzorcem kontroli konstytucyjności kwestionowanych regulacji był art. 32 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś przedstawione w zażaleniu stanowisko jest oczywiście bezzasadne.
Jedną z podstaw odmowy nadania skardze dalszego biegu było niewskazanie naruszonego prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym lub konstytucyjnej wolności na skutek wydania rozstrzygnięcia w oparciu o kwestionowaną regulację. Odnosząc się do twierdzenia skarżącego zawartego we wniesionym zażaleniu, wskazującego, że Trybunał Konstytucyjny orzekał w sprawach rozpatrywanych merytorycznie w trybie skargi konstytucyjnej także w przypadkach, w których jedynym wzorcem kontroli był art. 32 Konstytucji, zauważyć należy w pierwszej kolejności, że dwie z trzech spraw, na które powołał się skarżący na potwierdzenie swojej tezy, miały sygnatury „P”, nie zaś „SK”, czyli były rozpatrywane w trybie pytań prawnych. Przesłanką wystąpienia z pytaniem prawnym nie jest zaś naruszenie konstytucyjnego prawa o charakterze podmiotowym ani konstytucyjnej wolności, nie ma zatem przeszkód, aby art. 32 Konstytucji stanowił jedyny wzorzec kontroli. Jedyna sprawa o sygnaturze SK, do której odwołał się skarżący, za wzorzec kontroli konstytucyjności kwestionowanych regulacji miała rzeczywiście jedynie art. 32 Konstytucji, jednakże analiza akt sprawy wykazała, że skarżący uprawnienie do jej wniesienia wywodził z naruszenia zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego, które jest prawem zagwarantowanym konstytucyjnie w art. 67 Konstytucji. Ponadto trzeba zaznaczyć, że pogląd wyłączający możliwość szukania uprawnienia do wniesienia skargi konstytucyjnej w naruszeniu art. 32 Konstytucji niewątpliwie dominuje w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nawet przyjęcie, że ze skargi konstytucyjnej stanowiącej przedmiot wstępnej kontroli Trybunału Konstytucyjnego można także wyinterpretować zarzut naruszenia zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym omowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji, nie pozwala uznać, że zostały spełnione przesłanki skargi konstytucyjnej. Nie budzi bowiem wątpliwości, że skarżący nie wykazał, iż w jego sprawie – poprzez wydanie uznanych w skardze za ostateczne rozstrzygnięć – prawo to doznało uszczerbku w wyniku naruszenia zasad wynikających czy to z art. 2 czy to z art. 32 Konstytucji.
Przypomnieć należy, że zarzut niekonstytucyjności kwestionowanej regulacji skarżący uzasadnia przez wskazanie na uzależnienie nabycia prawa do wcześniejszej emerytury przez osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem wymagającym stałej opieki od stażu ubezpieczeniowego uzyskanego wyłącznie z tytułu zatrudnienia (umowy o pracę). Dyskryminację upatruje skarżący w odmowie zaliczenia do 25-letniego stażu ubezpieczeniowego, od którego zależy możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury, okresów składkowych, w których składki opłacane były przez niego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej; okoliczność ta sytuuje go – jego zdaniem – w gorszej sytuacji niż osoby, które przez cały okres 25 lat uiszczały składki z tytułu umowy o pracę.
Analiza orzeczeń wydanych w sprawie skarżącego wskazuje jednak, że podstawą odmowy przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury nie był brak wykazania określonego przepisami stażu pracowniczego. Zarówno Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jak i orzekające w sprawie sądy, uzasadniały swoją odmowę przyznania wcześniejszej emerytury brakiem spełnienia (na dzień 31 grudnia 1998 r.) przesłanek zawartych w kwestionowanym przepisie. Wskazując na fakt prowadzenia przez skarżącego działalności gospodarczej, wykazywały, że nie sprawował on w tym czasie samodzielnej opieki nad dzieckiem, którym w tym okresie – jak wynika z akt sprawy – opiekowała się niepracująca matka. Okres, w jakim skarżący prowadził działalność gospodarczą (od 1 października 1990 r. do co najmniej 2006 r.), wskazuje – zdaniem organów orzekających w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną – że na dzień 31 grudnia 1998 r. nie został spełniony także kolejny warunek przyznania prawa do wcześniejszej emerytury, tj. niemożność kontynuowania zatrudnienia z powodu stanu zdrowia dziecka. Ponadto, Sąd Apelacyjny podniósł, że zaskarżone rozporządzenie dotyczy tylko i wyłącznie pracowników, zaś skarżącego w dniu 31 grudnia 1998 r. nie łączył z żadnym podmiotem stosunek pracy. Powyższe ustalenia wskazują, że zasadniczo odmowa przyznania prawa do wcześniejszej emerytury nie została uzasadniona faktem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w trakcie 25-letniego okresu ubezpieczeniowego, tylko niespełnieniem innych przesłanek wynikających z zaskarżonej regulacji, niezwiązanych ze statusem skarżącego jako osoby prowadzącej działalność gospodarczą. Oznacza to, że nie znajduje uzasadnienia w aktach sprawy twierdzenie, że to brak określonego stażu ubezpieczeniowego o charakterze pracowniczym uniemożliwił przyznanie skarżącemu prawa do wcześniejszej emerytury. Tym samym nie ma podstaw do przyjęcia, że w sprawie skarżącego doszło do naruszenia wskazanych w skardze zasad konstytucyjnych.
Na marginesie Trybunał zwraca uwaga, że in abstracto można by upatrywać naruszenie zasady równości w ograniczeniu podmiotowym kwestionowanej regulacji do osób pozostających w stosunku zatrudnienia. W takim przypadku jednak – jak podniósł Trybunał w zaskarżonym postanowieniu – zarzut powinien być kierowany przeciwko (nieobowiązującej już) ustawie o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin, która to ustawa w art. 9 ust. 2 wykluczyła de facto możliwość przechodzenia na wcześniejszą emeryturę. Wyrok SN z 10 maja 2000 r. (II UKN 531/99, OSNP 2001/21/647), na który powołał się Trybunał w zaskarżonym postanowieniu – wbrew temu, co podnosi skarżący w zażaleniu – dotyczył sytuacji, w której ubezpieczony był wcześniej zatrudniony na podstawie umowy o pracę, jednak w momencie wystąpienia z wnioskiem o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury prowadził już działalność gospodarczą. Treść uzasadnienia wyroku SN wskazuje jednoznacznie, że – biorąc pod uwagę treść art. 9 ust. 1 i 2 cytowanej powyżej ustawy oraz kwestionowanej regulacji – skarżący miałby prawo do wcześniejszej emerytury tylko wtedy, gdyby spełnił wymagane warunki w czasie, w którym pozostawał w stosunku pracy.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 27 grudnia 2007 r. o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.