Pełny tekst orzeczenia

375/5/B/2009

POSTANOWIENIE

z dnia 10 marca 2009 r.


Sygn. akt Ts 245/07



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Adam Jamróz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Marii Sz. w sprawie zgodności:

1) art. 3989 § 1 pkt 1, 2, 4 i § 2 zdanie pierwsze oraz art. 39810 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 45 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) z art. 2, art. 65 ust. 1, art. 24 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 87 ust. 1 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 18 października 2007 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności: art. 3989 § 1 pkt 1, 2, 4 i § 2 zdanie pierwsze oraz art. 39810 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji; art. 45 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) z art. 2, art. 65 ust. 1, art. 24 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 87 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Wyrokiem z 1 czerwca 2006 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu (sygn. akt V Pa 5/06) zasądził na rzecz skarżącej odszkodowanie oraz oddalił apelację w zakresie pozostałych żądań skarżącej, w tym żądania przywrócenia do pracy. Postanowieniem z 12 kwietnia 2007 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt I PK 42/07) odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej, że art. 45 § 2 k.p. jest niezgodny z art. 2, art. 65 ust. 1, art. 24 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 87 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim daje sądowi możliwość nieuwzględnienia żądania przywrócenia do pracy pracownika z uwagi na niecelowość powrotu. Zdaniem skarżącej przepis ten narusza prawo skarżącej do pracy oraz wolności wyboru miejsca pracy. Przepisy art. 3989 § 1 pkt 1, 2, 4 i § 2 zdanie pierwsze są w opinii skarżącej niezgodne z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, w zakresie, w jakim dają możliwość Sądowi Najwyższemu orzekania na posiedzeniu niejawnym w przedmiocie odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, oraz w oparciu o niedookreślone kryteria. Zdaniem skarżącej art. 39810 zdanie drugie k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji w zakresie, w jakim daje Sądowi Najwyższemu możliwość orzekania w składzie jednego sędziego.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Badanie przez Trybunał Konstytucyjny zgodności aktów normatywnych z Konstytucją w trybie skargi konstytucyjnej uzależnione jest od stwierdzenia, że konstytucyjnie gwarantowane prawa lub wolności skarżącego zostały naruszone, a usunięcie tego naruszenia nie jest możliwe przy użyciu zwykłych środków ochrony prawnej. Zasadę tę statuuje art. 79 ust. 1 Konstytucji, stwierdzając, iż skargę konstytucyjną może wnieść każdy, czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone – jeżeli na podstawie ustawy lub innego aktu normatywnego, którego kontroli domaga się skarżący, sąd lub organ administracji ostatecznie orzekł o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zarazem przepis ten określa wymogi formalne, które musi spełniać skarga konstytucyjna – doprecyzowane, zgodnie z zawartym w Konstytucji upoważnieniem, w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). Art. 46 ust. 1 ustawy o TK stwierdza, że skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Zgodnie z cytowanym przepisem termin do wniesienia skargi konstytucyjnej związany jest z uzyskaniem w ramach drogi prawnej orzeczenia niepodlegającego zaskarżeniu przy użyciu zwykłych środków zaskarżenia. W postępowaniach sądowych obejmuje to prawomocny wyrok lub prawomocne postanowienie. Konstytucja i ustawa o TK nie wymagają natomiast użycia środków o charakterze nadzwyczajnym, których wniesienie uzależnione jest od spełnienia szczególnych wymagań.

Przedmiotem zaskarżenia w niniejszej skardze konstytucyjne są dwie odmienne grupy przepisów. Pierwsza, dotycząca zarzutów formułowanych pod adresem art. 45 § 2 k.p., związana jest z rozstrzygnięciem merytorycznym w sprawie, druga, odnosząca się do przepisów procesowych, związana jest z trybem rozpoznania skargi kasacyjnej od prawomocnego orzeczenia zapadłego w sprawie.

Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 45 § 2 k.p. jest uznanie, że w tym zakresie skarga wniesiona została po terminie. Jak wielokrotnie zwracał na to uwagę w swym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, po zmianach w Kodeksie postępowania cywilnego, dokonanych ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), przymiot prawomocności przysługuje już orzeczeniom (wyrokom i postanowieniom) wydanym przez sąd w drugiej instancji. Nie uchyla go samo wniesienie skargi kasacyjnej, lecz dopiero orzeczenie Sądu Najwyższego uchylające zaskarżony wyrok. Tym samym, w przedstawionych przez skarżącą okolicznościach, termin do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczął bieg od dnia doręczenia skarżącej prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu (sygn. akt V Pa 5/06) z 1 czerwca 2006 r. (por. postanowienie TK z 25 stycznia 2008 r., Ts 58/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 107). W świetle faktu, że postanowienie Sądu Najwyższego zapadło 12 kwietnia 2007 r., a zatem doręczenie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego nastąpiło przed tym terminem, zaś skarga konstytucyjna złożona została 18 października 2007 r., nie budzi wątpliwości, że termin trzymiesięczny do wniesienia skargi konstytucyjnej został wyraźnie przekroczony.

Uznać należy, że termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w zakresie zgodności art. 3989 § 1 pkt 1, 2, 4 i § 2 zdanie pierwsze oraz art. 39810 zdanie drugie k.p.c. z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji został dotrzymany, albowiem zarzuty skarżącej związane są z postanowieniem Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2007 r., doręczonym skarżącej 17 lipca 2007 r. W tym zakresie zachodzą jednak podstawy do odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej ze względu na jej zbędność. Istota zarzutów skarżącej wskazuje, że zasadnicze wątpliwości budzi zgodność wskazanych przepisów z art. 45 ust. 1 Konstytucji, pozostałe wzorce kontroli mają bowiem w niniejszej sprawie znaczenie uzupełniające. Zauważyć należy jednak, że zarzuty zgodności zaskarżonych przepisów z art. 45 ust. 1 Konstytucji były już wielokrotnie przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał przypomina, że Konstytucja przewiduje zasadę instancyjności, która wzmacnia prawo do sądu, ponieważ gwarantuje proceduralną kontrolę postępowania sądowego. Jeszcze na tle dawnych przepisów, Trybunał wskazał, że jej celem jest zapobieganie pomyłkom i arbitralności w pierwszej instancji, a brak możliwości zaskarżenia postanowienia do sądu wyższej instancji „ogranicza zainteresowanym prawo do sądu, co jest sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego” (orzeczenie TK z 27 czerwca 1995 r., K. 4/94, OTK z 1995 r., cz. I, poz. 16). W świetle obecnie obowiązujących przepisów konstytucyjnych Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji gwarantują dwuinstancyjność postępowania w odniesieniu do spraw, które od początku do końca są rozpoznawane przez sądy (zob. np. postanowienie TK z 10 sierpnia 2001 r., Ts 58/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 207). Trybunał zwracał także jednak uwagę, że ponadstandardowa możliwość rozpoznania spraw przez Sąd Najwyższy nie może być kształtowana w sposób całkowicie dowolny i nieuzasadniający żadnej kontroli, a przepisy regulujące tę procedurę mogą stać się przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego. We wszystkich tych bowiem wypadkach, gdy ustawodawca zwykły uznał za uzasadnione ustanowienie dostępu do skargi kasacyjnej, musi to być unormowane w zgodzie z normami, zasadami i wartościami konstytucyjnymi. Wykluczone jest więc ujmowanie skargi kasacyjnej w sposób naruszający standardy rzetelnej procedury sądowej (zob. postanowienie TK z 10 sierpnia 2001 r., Ts 58/01). Reasumując: jakkolwiek konstytucyjne prawo do sądu nie przewiduje „prawa do kasacji”, to jednak o ile w ogóle procedura jest w ten „niekonieczny” sposób uzupełniona o takie właśnie możliwości, to sam sposób jej ukształtowania musi odpowiadać standardom rzetelności i w tym zakresie problem oceny tej rzetelności staje się kwestią konstytucyjną wchodzącą w obszar prawa do sądu (naruszenie art. 2 w związku z art. 45 Konstytucji). Konstytucyjne prawo do sądu może więc być rozważane z punktu widzenia konstytucyjnego przedmiotu i poziomu ochrony, jak również z punktu widzenia konstytucyjnej jakości stosowanej procedury w postępowaniach sądowych (zob. wyrok z 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2).

W wyroku SK 30/05 Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że niezgodne ze standardami konstytucyjnymi jest nie samo wprowadzenie ogólnie sformułowanych kryteriów dopuszczalności rozpoznania skargi kasacyjnej, lecz uczynienie tego w powiązaniu z rozpoznaniem jej na posiedzeniu niejawnym i wydanie orzeczenia bez uzasadnienia. Niekonstytucyjne nie są więc, zdaniem Trybunału, poszczególne ograniczenia, lecz wyłącznie możliwość kumulacji kilku nieproporcjonalnych ograniczeń wyłączających obowiązek informacyjny Sądu Najwyższego (wyrok z 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, a także wyrok z 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53). Odnośnie do przepisu art. 3989 k.p.c. stwierdzić należy, że został on już uznany za niekonstytucyjny w części odnoszącej się do wydania orzeczenia bez uzasadnienia (wyrok z 30 maja 2007 r., SK 68/06). Na płaszczyźnie systemowej usunięte zostało więc źródło niekonstytucyjności.

Jak wskazał Trybunał w postanowieniu Ts 133/07 w odniesieniu do zarzutu co do niekonstytucyjności normy określającej skład Sądu Najwyższego rozpatrującego skargę kasacyjną w instytucji przedsądu, przepisy Konstytucji nie determinują w ogóle składu, w jakim winna być w przedsądzie rozpoznawana skarga kasacyjna. Argumenty formułowane w tym zakresie przez skarżącego w oparciu o przepisy k.p.c. nie mogą stanowić zarzutu niekonstytucyjności art. 39810 k.p.c. (zob. postanowienie TK z 11 lutego 2008 r., Ts 133/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 109). Ustalenia te pozostają aktualne i przesądzają o niedopuszczalności nadania biegu skardze w tym zakresie.

Powyższe założenia legły także u podstaw wydania przez Trybunał Konstytucyjny postanowień: z 18 września 2006 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie odnoszącym się do art. 3989 § 1 k.p.c. (Ts 36/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 110); z 26 maja 2008 r. o umorzeniu postępowania ze względu na niedopuszczalność orzekania w zakresie badania zgodności z Konstytucją art. 3983 § 3 k.p.c. (SK 12/06, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 71) oraz z 7 października 2008 r. o umorzeniu postępowania ze względu na niedopuszczalność orzekania w zakresie badania zgodności z Konstytucją art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. (SK 55/06, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 114). Obowiązujące przepisy, co stwierdził Trybunał Konstytucyjny w powoływanym wyżej wyroku z 30 maja 2007 r., kształtują skargę kasacyjną przede wszystkim jako instrument, za pomocą którego Sąd Najwyższy sprawuje nadzór judykacyjny nad orzecznictwem sądów powszechnych. Okoliczności wymienione w art. 3989 § 1 pkt 1-4 k.p.c. świadczą o tym, że w wypadku kasacji interes publiczny ma pierwszeństwo (Sąd Najwyższy dokonuje selekcji wpływających do niego skarg kasacyjnych, wybierając sprawy najpoważniejsze lub o charakterze precedensowym, w celu zapewnienia jednolitości wykładni oraz dalszego rozwoju prawa) przed interesem indywidualnym (uzyskaniem sprawiedliwego orzeczenia w konkretnej sprawie). O ile więc strony postępowania mają pełny dostęp do rozbudowanych gwarancji procesowych w pierwszej i drugiej instancji, o tyle skarga kasacyjna jest środkiem nadzwyczajnym, istniejącym niejako „ponadstandardowo” i służącym przede wszystkim określonym celom publicznym. Prawo do skargi kasacyjnej, jako przewidziane przez ustawę zwykłą prawo wnoszenia wniosku o przeprowadzenie kontroli orzeczenia drugiej instancji, nie jest bowiem koniecznym i konstytutywnym składnikiem prawa do sądu. Ma ono charakter wyłącznie ustawowy. W postanowieniu SK 84/06 (postanowienie TK z 15 grudnia 2008 r., SK 84/06, OTK ZU 10/A/2008, poz. 190) Trybunał uznał, że, mimo iż art. 3989 § 1 k.p.c. – poprzez ustanowienie przesłanek przyjęcia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej do rozpoznania (niezależnie od podstaw skargi kasacyjnej określonych w art. 3983 k.p.c.) – ogranicza w pewnym zakresie dostęp do kasacji, to jednak ograniczenie to nie narusza konstytucyjnego prawa do sądu, które – w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego – nie obejmuje ani prawa do wniesienia kasacji, ani prawa do jej rozpoznania. Podobnie w postanowieniu SK 46/06 (postanowienie TK z 2 lipca 2007 r., SK 46/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 82) biorąc pod uwagę wskazane powyżej okoliczności Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 3989 § 1 oraz art. 3989 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji. W tym stanie rzeczy na podstawie art. 39 ust. 1 pkt. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym należy uznać niedopuszczalność nadania biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 3989 § 1 pkt 1, 2, 4 i § 2 zdanie pierwsze oraz art. 39810 zdanie drugie k.p.c.



W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej jako oczywiście bezzasadnej.