Pełny tekst orzeczenia

268/4/B/2010


POSTANOWIENIE
z dnia 18 listopada 2009 r.
Sygn. akt Ts 340/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Spółdzielni Mieszkaniowej Kurdwanów Nowy w Krakowie o zbadanie zgodności:
art. 235 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 3 listopada 2008 r. skarżąca zarzuciła niezgodność art. 235 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) z art. 2 i art. 64 ust. 1 Konstytucji. W myśl zaskarżonego przepisu budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. Wątpliwości konstytucyjne skarżącej odnoszą się do tej regulacji w zakresie, w jakim odmawia ona użytkownikowi wieczystemu prawa własności budynków i budowli wzniesionych przez posiadacza zależnego od użytkownika wieczystego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste.
Skarżąca wniosła skargę konstytucyjną w związku z następującym stanem faktycznym. Na gruncie oddanym jej w użytkowanie wieczyste dzierżawca, zgodnie z umową zawartą ze skarżącą, wzniósł pawilon handlowy. Mimo wygaśnięcia umowy dzierżawy, dzierżawca nie wydał skarżącej gruntu oraz wzniesionego na nim pawilonu. Powództwo skarżącej o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z gruntu i pawilonu zostało oddalone – w zakresie korzystania z pawilonu – wyrokiem Sądu Rejonowego dla Krakowa – Śródmieścia z 6 lutego 2008 r. (sygn. akt V GC 1277/06/S). Apelację skarżącej oddalił Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z 25 lipca 2008 r. (sygn. akt XII Ga 191/08). Sądy przyjęły, że skarżąca nie nabyła własności budynku wzniesionego przez dzierżawcę na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste i w konsekwencji nie przysługuje jej legitymacja czynna do domagania się odszkodowania za bezumowne korzystanie z tego budynku.
W ocenie skarżącej wydane w jej sprawie wyroki oparte na treści art. 235 § 1 k.c. naruszają zasadę równości stron stosunku cywilnoprawnego w umowie użytkowania wieczystego gruntu przez przyznanie jednej ze stron tego stosunku – Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego –niczym nieuzasadnionego uprzywilejowania. Wynika ono, jak podnosi skarżąca, z pozbawienia użytkownika wieczystego prawa do własności budynku lub budowli wzniesionych na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste w sytuacji, gdy uprawnienie do wzniesienia budynku przez posiadacza zależnego od użytkownika wieczystego wynikało z treści łączącej ich umowy dzierżawy. W myśl poglądu prezentowanego przez skarżącą, konstrukcja ta stanowi pozostałość po poprzednim niedemokratycznym ustroju, w którym Skarbowi Państwa oraz jednostkom samorządu terytorialnego ze względów ideologicznych przyznawano w stosunkach z pozostałymi podmiotami szerokie uprawnienia, nieodpowiadające istocie stosunków cywilnoprawnych. W konsekwencji – jak podnosi skarżąca – art. 235 § 1 k.c. narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego zawartą w art. 2 Konstytucji.
Zdaniem skarżącej, wydane w jej sprawie orzeczenia naruszają również zasadę ochrony własności i innych praw majątkowych określoną w art. 64 ust. 1 Konstytucji. Skarżąca – mimo że jako użytkownik wieczysty jest wyłącznie uprawniona do wykonywania wszystkich praw związanych z gruntem oraz posiada uprawnienie do żądania od byłego dzierżawcy wydania nakładu na grunt w postaci pawilonu, wynikające nie tylko z art. 705 k.c., ale także z umowy dzierżawy – została wskutek zastosowania art. 235 § 1 k.c. całkowicie pozbawiona ochrony i to w sytuacji, gdy były dzierżawca nie dysponuje uprawnieniami, które mógłby przeciwstawić prawom skarżącej wypływającym z użytkowania wieczystego i umowy dzierżawy.
Skarżąca podkreśla, że prawo użytkowania wieczystego uznawane jest przez doktrynę i orzecznictwo za prawo pośrednie między własnością i ograniczonymi prawami rzeczowymi, a użytkownik wieczysty w granicach określonych przez ustawę i zasady współżycia społecznego może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób i w tych granicach rozporządzać swoim prawem. Podnosi przy tym, że prawo użytkowania wieczystego podlega takiej samej ochronie jak prawo własności, chociaż brak w tym zakresie przepisu odsyłającego. Skarżąca prezentuje stanowisko, w myśl którego, w przypadku zawarcia umowy o czasowe oddanie przez wieczystego użytkownika gruntu w posiadanie zależne, pozwalającej na zabudowanie go budynkiem trwale związanym z gruntem, prawo do korzystania z gruntu i rozporządzania nim doznaje zasadniczego ograniczenia, bowiem mimo ustalenia w umowie między wieczystym użytkownikiem i dzierżawcą, że nakłady w postaci budynku przysługują wieczystemu użytkownikowi bez prawa żądania zwrotu ich wartości, wieczysty użytkownik nie nabywa ich własności, co powoduje, że zbycie prawa użytkowania wieczystego nie jest możliwe. W konsekwencji – zdaniem skarżącej – art. 235 § 1 k.c., rozumiany w ten sposób, że prawo do własności budynków i budowli wzniesionych na gruncie Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego przysługuje użytkownikowi wieczystemu tylko wówczas, gdy budynki lub budowle zostały wzniesione przez niego, stanowi istotne ograniczenie uprawnień wynikających z prawa użytkowania wieczystego. Skarżąca wskazuje, że własność budynku wzniesionego przez inny podmiot na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste przypada właścicielowi gruntu, a ani k.c., ani ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, ze zm.) nie zawierają przepisów, które pozwalałyby użytkownikowi wieczystemu na nabycie ich własności.
Zaskarżony przepis – w ocenie skarżącej – stanowi przy tym nadużycie pozycji ustawodawcy. Podnosi ona bowiem, że w demokratycznym państwie prawa wszelkie ingerencje ustawodawcy w materię dotyczącą stosunków cywilnoprawnych winny być ograniczone do niezbędnego minimum i to wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu ochrony prawnej, w szczególności podmiotów słabszych. Uprzywilejowanie Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego – wynikające z art. 235 § 1 k.c. – w tych granicach się nie mieści. Skarżąca uważa, że nie istnieją żadne istotne względy, które uzasadniałyby dalsze utrzymywanie ograniczeń użytkownika wieczystego w przyznaniu mu prawa własności obiektu wzniesionego przez inny podmiot za zgodą użytkownika wieczystego. W tej sytuacji skarżąca stwierdza, że zaskarżony art. 235 § 1 k.c. jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
Konsekwencją zastosowania zaskarżonego przepisu jest również, w myśl stanowiska skarżącej, zasadnicze ograniczenie ochrony prawnej wieczystego użytkownika przed bezprawnym działaniem byłego dzierżawcy. Jego zastosowanie pozbawiło bowiem skarżącą możliwości ochrony jej praw, wynikających zarówno z prawa użytkowania wieczystego, jak i z umowy dzierżawy. Zdaniem sądów, art. 235 § 1 k.c. wyłącza możliwość zastosowania innych przepisów w celu ochrony praw użytkownika wieczystego, w tym art. 705 k.c. i dlatego też – jak podnosi skarżąca – jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji, zapewniającym ochronę własności i innych praw majątkowych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna została ukształtowana w art. 79 ust. 1 Konstytucji jako szczególny środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, naruszonych zastosowaniem w jego sprawie normy prawnej, której zgodność z Konstytucją ma stanowić przedmiot kontroli Trybunału. W myśl art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), obowiązek wskazania naruszonego prawa lub wolności – przysługujących skarżącemu – oraz sposobu tego naruszenia spoczywa na wnoszącym skargę konstytucyjną.
W ujęciu skarżącej naruszenie prawa użytkowania wieczystego – innego prawa majątkowego chronionego w ramach art. 64 ust. 1 Konstytucji – stanowi odmowa przyznania jej własności budynku posadowionego na gruncie oddanym jej w użytkowanie wieczyste, wybudowanego przez dzierżawcę tego gruntu. Stanowiska tego – zdaniem Trybunału – nie sposób podzielić. Ochronie konstytucyjnej podlegają bowiem prawa majątkowe przysługujące danemu podmiotowi. Na tle okoliczności przedstawionych przez skarżącą nie budzi wątpliwości, że samo prawo użytkowania wieczystego, mieszczące się w dyspozycji art. 64 ust. 1 Konstytucji, nie zostało jej odjęte ani też nie uległo ograniczeniu. Z wyroków odmawiających skarżącej roszczenia o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z gruntu nie wynika podnoszony przez nią zarzut wyłączenia zbywalności prawa użytkowania wieczystego, będącego skutkiem zastosowania zaskarżonego art. 235 § 1 k.c. W myśl orzeczeń, które stały się podstawą skargi konstytucyjnej, skarżąca nie nabyła natomiast innego prawa – prawa własności budynku wzniesionego przez dzierżawcę gruntu. Konstytucja, wykluczając co do zasady możliwość abstrakcyjnego pozbawienia pewnej grupy podmiotów możliwości nabywania określonej kategorii praw majątkowych, nie przyznaje jednak poszczególnym jednostkom roszczenia o uzyskiwanie konkretnych praw (por. wyroki TK z 31 stycznia 2001 r., P 4/99, OTK ZU nr 1/2001, poz. 5 i 9 września 2003 r., SK 28/03, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 74). Innymi słowy, przepisy Konstytucji nie gwarantują nikomu polepszenia jego sytuacji majątkowej, mają natomiast za przedmiot prawa majątkowe aktualnie przysługujące podmiotowi, który domaga się ich ochrony w trybie skargi konstytucyjnej. Nie można w konsekwencji – w trybie skargi konstytucyjnej – wywodzić z art. 64 ust. 1 Konstytucji obowiązku ustawodawcy takiego ukształtowania przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, które zapewni, że w pożądanej przez skarżącego sytuacji stanie się on podmiotem oznaczonego prawa. Oczekiwanie co do uzyskania oznaczonych praw jest objęte ochroną konstytucyjną jedynie wówczas, gdy przybiera postać ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej (por. wyroki TK z: 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; 24 października 2000 r., SK 7/00, OTK ZU nr 7/2000, poz. 256 i 10 kwietnia 2006 r., SK 30/04, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 42). Z taką sytuacją bezspornie nie mamy do czynienia na tle niniejszej sprawy.
W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżąca podnosi także, że wyłączenie możliwości nabycia przez wieczystego użytkownika własności budynku wybudowanego przez dzierżawcę stanowi zasadnicze ograniczenie jej ochrony prawnej przed bezprawnym działaniem byłego dzierżawcy, a tym samym narusza art. 64 ust. 2 Konstytucji. Argument skarżącej, przytoczony na poparcie tej tezy, w myśl którego art. 235 § 1 k.c. wyłącza zastosowanie w sprawie art. 705 k.c. (regulującego skutki wygaśnięcia umowy dzierżawy), nie znajduje jednak potwierdzenia w dołączonych do skargi konstytucyjnej orzeczeniach sądów. Sąd Okręgowy w Krakowie w uzasadnieniu swojego wyroku stwierdził bowiem jedynie, że postępowanie, w którym skarżąca wniosła apelację, miało za przedmiot roszczenie odszkodowawcze i nie dotyczyło bezpośrednio materii odnoszącej się do kwestii zdefiniowanej w treści art. 705 k.c. Sąd nie rozstrzygnął zatem, czy roszczenia, które skarżąca z treści tego przepisu wywodziła są zasadne, lecz uznał, że zagadnienie to przekracza zakres postępowania i pozostawił powyższe pytanie otwarte. Trybunał nadmienia także, że w myśl art. 64 ust. 2 Konstytucji własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Do naruszenia określonego w nim prawa może dojść wówczas, gdy podmioty wykazujące tę samą cechę charakterystyczną zostaną – w zakresie ochrony własności lub innych praw majątkowych – potraktowane w odmienny sposób. Skarżąca w skardze konstytucyjnej ani nie wskazała grupy podmiotów, w obrębie której doszło jej zdaniem do nierównej ochrony, ani nie sprecyzowała, na czym polega odmienne traktowanie.
Pozostała argumentacja skargi konstytucyjnej odnosi się do naruszenia przez art. 235 § 1 k.c. zasady demokratycznego państwa prawnego określonej w art. 2 Konstytucji. Trybunał wielokrotnie zwracał w swoim orzecznictwie uwagę, że szczególny charakter skargi konstytucyjnej – jako środka ochrony konstytucyjnych praw i wolności – powoduje, że wzorcem kontroli w tym trybie mogą być tylko te normy Konstytucji, które określają prawa, wolności lub obowiązki podmiotów. Takiego charakteru nie ma przywołana przez skarżącą zasada demokratycznego państwa prawnego oraz wywiedzione z niej bardziej szczegółowe zasady ustrojowe. Trybunał nie wykluczył, że klauzula generalna demokratycznego państwa prawnego może stanowić źródło praw podmiotowych lub wolności, dopiero jednak wówczas, gdy nie zostały one wyrażone w innych przepisach Konstytucji, a nadto skarżący dokładnie określi zarówno adresata takiego prawa lub wolności, jak i jego całą sytuację prawną powiązaną z możnością wyboru sposobu zachowania się (por. postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r. wydane w pełnym składzie, Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60). Tego wymogu – wskazania nowego prawa podmiotowego, nieujętego wyraźnie w innych normach Konstytucji, skarżąca nie dochowała, poprzestając na generalnym odwołaniu się do naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego.

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.