Pełny tekst orzeczenia

2/1/B/2009


POSTANOWIENIE
z dnia 7 stycznia 2009 r.
Sygn. akt Tw 4/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz – przewodniczący
Zbigniew Cieślak – sprawozdawca
Bohdan Zdziennicki,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 maja 2008 r. o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi Naczelnej Rady Lekarskiej,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

1. Wnioskiem z 21 stycznia 2008 r. Naczelna Rada Lekarska zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności art. 6 pkt 2, art. 6a ust. 4, art. 6b ust. 1, art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2, art. 7a, art. 9, art. 11-15, art. 21-30d, art. 56-70, art. 73 ust. 1 oraz art. 77 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 144, poz. 1529, ze zm.; dalej: ustawa o diagnostyce laboratoryjnej) z art. 2, art. 17, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 65 i art. 68 Konstytucji.

2. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 lutego 2008 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia braków formalnych wniosku poprzez: uzasadnienie, w jaki sposób art. 6a ust. 4, art. 6b ust. 1, art. 7a, art. 9, art. 11-15, art. 21-30d oraz art. 56-70 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej naruszają art. 2, art. 17, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 65 i art. 68 Konstytucji; uzasadnienie, w jaki sposób art. 6 pkt 2, art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2, art. 73 ust. 1 i art. 77 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej naruszają art. 31 ust. 3, art. 65 ust. 2-5 oraz art. 68 ust. 2-5 Konstytucji; doręczenie 4 egzemplarzy uchwały Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 14 grudnia 2007 r. (nr 24/07/V); doręczenie 4 egzemplarzy wyciągu z protokołu przebiegu 13/V posiedzenia Naczelnej Rady Lekarskiej w dniu 14 grudnia 2007 r., pozwalającego stwierdzić, że uchwała została podjęta zgodnie z postanowieniami ustawy; doręczenie 4 egzemplarzy wniosku.

3. W piśmie z 7 marca 2008 r. Naczelna Rada Lekarska odniosła się do stwierdzonych przez Trybunał braków formalnych wniosku.

4. Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z dnia 29 maja 2008 r. odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi.

4.1. Trybunał Konstytucyjny nie podzielił stanowiska Naczelnej Rady Lekarskiej, zgodnie z którym kwestionowane przepisy ustawy o diagnostyce laboratoryjnej uznają lekarza za diagnostę laboratoryjnego (poddając go w związku z wykonywaniem czynności diagnostyki laboratoryjnej przepisom tejże ustawy), zastrzegają, by czynności diagnostyki laboratoryjnej wykonywały wyłącznie osoby posiadające tytuł diagnosty laboratoryjnego, zmuszają lekarzy do podjęcia działań zmierzających do uzyskania wpisu na listę diagnostów (od którego to wpisu uzależniona jest, zdaniem wnioskodawcy, możliwość samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej) i godzą bezpośrednio w wolność wykonywania zawodu lekarza.
Trybunał Konstytucyjny ustalił na gruncie obowiązującej ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, że do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratorium uprawnione są dwie grupy osób: diagności laboratoryjni (art. 6 pkt 1) oraz osoby posiadające tytuł zawodowy lekarza i prawo wykonywania zawodu lekarza oraz wiedzę i umiejętności w zakresie wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej (art. 6 pkt 2), uzyskane w ramach określonych specjalizacji lub posiadające umiejętności z zakresu pewnych węższych dziedzin medycyny.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, stanowisko Naczelnej Rady Lekarskiej, zgodnie z którym treść kwestionowanych przepisów zmusza lekarzy do podjęcia działań zmierzających do uzyskania wpisu na listę diagnostów laboratoryjnych, nie znajduje uzasadnienia z uwagi na fakt, że lekarz może samodzielnie wykonywać czynności diagnostyki laboratoryjnej po spełnieniu przesłanek określonych w art. 6 pkt 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, bez konieczności wpisu na listę diagnostów laboratoryjnych.
Trybunał Konstytucyjny podkreślił ponadto, że przystąpienie osoby będącej lekarzem do samorządu zawodowego diagnostów laboratoryjnych (uzyskanie wpisu na listę diagnostów laboratoryjnych po spełnieniu ustawowo wymaganych warunków) jest równoznaczne z wolicjonalnym poddaniem się przez nią „pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu”. Konsekwencją członkostwa jest zatem podległość przepisom, które obowiązują w korporacji diagnostów laboratoryjnych.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny stwierdził oczywistą bezzasadność zarzutów naruszenia art. 2, art. 17, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 65 ust. 1 Konstytucji przez art. 6 pkt 2, art. 6a ust. 4, art. 6b ust. 1, art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2, art. 7a i art. 9 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej.

4.2. Trybunał Konstytucyjny, odnosząc się do zarzutu niekonstytucyjności art. 73 oraz art. 77 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, uznał, że przepisy te nie mogą być przedmiotem kontroli, ponieważ utraciły moc obowiązującą po upływie 2 lat od wejścia w życie tej ustawy. Okoliczność powyższa stanowiła podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w tak wyznaczonym zakresie.

4.3. Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnął, że w świetle art. 191 ust. 2 Konstytucji, kwestionowane art. 11-15, art. 21-30d oraz art. 56-70 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej nie dotyczą spraw należących do zakresu działania Naczelnej Rady Lekarskiej (organu samorządu lekarzy). Adresatem tych przepisów są bowiem wyłącznie osoby wykonujące zawód diagnosty laboratoryjnego. Trybunał ustalił, że samorząd lekarski nie jest uprawniony do składania wniosków w sprawie zbadania zgodności z Konstytucją przepisów, które dotyczą wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego, nawet w sytuacji, gdy zawód ten wykonuje osoba będącą jednocześnie lekarzem.

4.4. Na podstawie art. 191 ust. 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wnioskowanie o zbadanie zgodności zaskarżonych przepisów z art. 68 ust. 1 Konstytucji nie należy do spraw mieszczących się w zakresie działania Naczelnej Rady Lekarskiej, która – jako podmiot legitymowany szczegółowo – nie może inicjować abstrakcyjnej kontroli norm w celu ochrony interesu ogólnospołecznego (interesu pacjentów).

5. W zażaleniu z 16 czerwca 2008 r. Naczelna Rada Lekarska wniosła „o uchylenie powołanego wyżej postanowienia i nadanie wnioskowi dalszego biegu”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:


1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), wnioskodawcy przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu.

Rozpatrując zażalenie, Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał na etapie rozpoznania zażalenia analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą poddać w wątpliwość trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.


2. Wnioskodawca twierdzi w zażaleniu, że „uzasadnienie postanowienia nie zawiera […] wskazania oczywistych względów, dla których zarzuty uznano za bezzasadne w sposób oczywisty”. Zdaniem wnioskodawcy, Trybunał pominął „clue wniosku, którym jest ograniczenie lekarzy w realizacji procesu leczniczego dokonujące się w wyniku faworyzacji diagnostów laboratoryjnych w przeprowadzaniu i nadzorowaniu czynności diagnostyki laboratoryjnej”.
Trybunał Konstytucyjny zbadał zatem, czy przedstawione wyżej argumenty zasługują na uwzględnienie.

2.1. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że zarzut faworyzowania diagnostów laboratoryjnych nie może się ostać w świetle art. 16 w zw. z art. 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, który istotę wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego utożsamia z wykonywaniem czynności diagnostyki laboratoryjnej.
Natomiast, zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943, ze zm.; dalej: ustawa o zawodzie lekarza), wykonywanie zawodu lekarza „polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, w szczególności: badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich”. W myśl art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408, ze zm.) świadczenia zdrowotne, które obejmują swoim zakresem badania diagnostyczne, w tym analizy wykonywane w celu rozpoznania stanu zdrowia i ustalenia dalszego postępowania leczniczego, udzielane są w publicznych zakładach opieki zdrowotnej na podstawie skierowania lekarza. Należy zatem przyjąć, że zadaniem lekarza jest (m.in.) stawianie diagnozy w oparciu o dostarczoną dokumentację medyczną, sporządzoną w szczególności na podstawie wyników badań, uzyskanych w następstwie wykonania czynności diagnostyki laboratoryjnej.

2.2. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że ustawa o diagnostyce laboratoryjnej z jednej strony stwarza lekarzom możliwość (nie zaś obowiązek) uzyskania tytułu diagnosty laboratoryjnego (art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2), z drugiej zaś rozstrzyga, że lekarz ma prawo samodzielnie (tzn. bez konieczności wpisu na listę diagnostów laboratoryjnych) wykonywać czynności diagnostyki laboratoryjnej po spełnieniu przesłanek określonych w art. 6 pkt 2 tejże ustawy.
Skoro ustawodawca przewidział możliwość uzyskania przez lekarzy specjalizacji koniecznej dla wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej, to uznał tym samym, że wiedza i umiejętności nabyte w ramach studiów na kierunku lekarskim nie są w tej mierze wystarczające. Wnioskodawca sam przyznaje w zażaleniu, że lekarz ma możliwość podniesienia kwalifikacji w ramach wykonywanego zawodu, które mogą zostać uznane za przydatne do celów diagnostyki laboratoryjnej. Zatem, to od lekarza zależy, czy wymagane uprawnienia uzyska, czy też poprzestanie na ocenie wskaźników ustalonych w drodze badań wykonanych przez diagnostę laboratoryjnego.

2.3. Trybunał Konstytucyjny odniósł się również do konkretnego zarzutu wnioskodawcy, który uznaje, że „w myśl zaskarżonej ustawy lekarz patomorfolog, będąc jedynym specjalistą posiadającym niezbędną wiedzę i umiejętności do przeprowadzania określonych czynności leczniczych nie może ich jednak przeprowadzać, gdyż zostały one zastrzeżone dla osób wykonujących zawód diagnosty laboratoryjnego”. Ponadto, zdaniem wnioskodawcy, „lekarz histopatolog może prawidłowo wykonywać swój zawód poprzez przeprowadzanie czynności leczniczych wymagających jego wiedzy i umiejętności tylko i wyłącznie pod warunkiem, iż uzyska on prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego, co w konsekwencji zmusza takiego lekarza do przystąpienia do samorządu zawodowego diagnostów laboratoryjnych”.
Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że zgodnie z pkt 3 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2007 r. w sprawie wykazu specjalizacji uprawniających lekarza do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w medycznym laboratorium diagnostycznym (Dz. U. Nr 150, poz. 1073), patomorfologia, w tym patomorfologia w zakresie technik histochemicznych, immunopatologicznych, mikroskopii elektronowej, technik biologii molekularnej w diagnostyce patomorfologicznej, mieści się w wykazie specjalizacji uprawniających lekarza do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej bez konieczności uzyskania wpisu na listę diagnostów laboratoryjnych.

2.4. Biorąc powyższe pod uwagę, należy uznać, że w zaskarżonym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny trafnie stwierdził oczywistą bezzasadność zarzutów naruszenia art. 2, art. 17, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 65 ust. 1 Konstytucji przez art. 6 pkt 2, art. 6a ust. 4, art. 6b ust. 1, art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2, art. 7a i art. 9 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej.

3. Zdaniem Naczelnej Rady Lekarskiej, stwierdzenie, „iż przepisy art. 11-15, art. 21-30d oraz art. 56-70 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej nie kształtują wprost uprawnień i obowiązków zawodowych lekarzy, gdyż z punktu widzenia wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej lekarz wpisany na listę diagnostów laboratoryjnych jest uważany wyłącznie za diagnostę laboratoryjnego, kłóci się w sposób oczywisty z uprzednimi ustaleniami Trybunału, wskazującymi na wolicjonalny element wyboru wykonywania zawodu”.

3.1. Trybunał Konstytucyjny ponownie podkreśla fakultatywny charakter uzyskania tytułu diagnosty laboratoryjnego. Element wolicjonalny przejawia się w tym, że lekarz – mimo możliwości nabycia uprawnienia do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej przez odbycie określonej specjalizacji bądź zdobycie dodatkowych umiejętności (art. 6 pkt 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej) – decyduje się dobrowolnie na drugi wariant (wpis na listę diagnostów laboratoryjnych), który łączy się z obligatoryjnym członkostwem w korporacji diagnostów laboratoryjnych. Ustawową konsekwencją przynależności do samorządu zawodowego jest sprawowanie przez jego organy nadzoru nad należytym wykonywaniem czynności diagnostyki laboratoryjnej (art. 35 pkt 1 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej). Zgodnie z art. 13 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, Krajowa Rada Diagnostów Laboratoryjnych jest uprawniona do kontroli i oceny wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej przez diagnostę laboratoryjnego (w tym diagnostę będącego lekarzem).

3.2. Co oczywiste, lekarze mający, w myśl art. 6 pkt 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, uprawnienia do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej nie podlegają samorządowi diagnostów laboratoryjnych, ponieważ nie są jego członkami. Sprawowanie pieczy i nadzoru nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu lekarza jest bowiem zadaniem samorządu lekarzy (art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich, Dz. U. Nr 30, poz. 158).

3.3. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że stanowisko wnioskodawcy przedstawione w zażaleniu nie zasługuje na uwzględnienie. Trybunał Konstytucyjny przyznaje tym samym, że w zaskarżonym postanowieniu trafnie uznano za oczywiście bezzasadne zarzuty naruszenia art. 2, art. 17, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 65 ust. 1 Konstytucji przez art. 11-15, art. 21-30d oraz art. 56-70 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej.

4. Naczelna Rada Lekarska podnosi w zażaleniu, że prawo do ochrony zdrowia „nie jest prawem abstrakcyjnym, gdyż korzystają z niego również lekarze – co uzasadnia powołanie również i tego wzorca [art. 68 ust. 1 Konstytucji] w ramach kontroli podniesionych zarzutów”.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nie ulega wątpliwości, że prawo do ochrony zdrowia przysługuje wszystkim osobom fizycznym, w tym lekarzom. Okoliczność powyższa nie podważa jednak poglądu wyrażonego w zaskarżonym postanowieniu, w myśl którego powołany przez Naczelną Radę Lekarską art. 68 ust. 1 Konstytucji jest nieadekwatnym wzorcem kontroli przepisów wskazanych we wniosku.
Naczelnej Radzie Lekarskiej jako ogólnokrajowej władzy organizacji zawodowej przysługuje – zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji – legitymacja szczegółowa w sprawie wystąpienia z wnioskiem o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm. Skuteczne wszczęcie postępowania jest jednak możliwe tylko wówczas, gdy zakres zaskarżenia (przedmiot i powołane wzorce kontroli) wyznacza sprawę mieszczącą się w zakresie działania samorządu lekarskiego, tzn. dotyczy rozwiązań prawnych, odnoszących się do wykonywania zawodu lekarza.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że powołanie art. 68 ust. 1 Konstytucji jako wzorca kontroli świadczy o takiej aktywności Naczelnej Rady Lekarskiej, której celem jest obrona interesu ogólnospołecznego (tzn. praw każdego pacjenta), nie zaś interesu związanego z wykonywaniem zawodu lekarza. Okoliczność powyższa została trafnie wskazana w zaskarżonym postanowieniu jako podstawa odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w tak wyznaczonym zakresie.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.