Pełny tekst orzeczenia

353/5/B/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 29 czerwca 2009 r.
Sygn. akt Tw 15/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marian Grzybowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Samorządnego Związku Zawodowego Taksówkarzy Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie zgodności:
1) § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a i b rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie kryteriów i warunków technicznych, którym muszą odpowiadać kasy rejestrujące oraz warunków ich stosowania (Dz. U. Nr 212, poz. 1338) z art. 111 ust. 9 pkt 3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, ze zm.) oraz art. 92 ust. 1, art. 22 i art. 32 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a oraz § 5 ust. 5 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie kryteriów i warunków technicznych, którym muszą odpowiadać kasy rejestrujące oraz warunków ich stosowania (Dz. U. Nr 212, poz. 1338) z art. 2, art. 84, art. 217 w zw. z art. 84 i art. 217 Konstytucji;
3) § 7 ust. 2 pkt 1 lit. b oraz § 7 ust. 3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie kryteriów i warunków technicznych, którym muszą odpowiadać kasy rejestrujące oraz warunków ich stosowania (Dz. U. Nr 212, poz. 1338) z art. 2 Konstytucji;

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.

UZASADNIENIE

W dniu 22 maja 2009 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Samorządnego Związku Zawodowego Taksówkarzy Rzeczypospolitej Polskiej o zbadanie zgodności: § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a i b rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie kryteriów i warunków technicznych, którym muszą odpowiadać kasy rejestrujące oraz warunków ich stosowania (Dz. U. Nr 212, poz. 1338; dalej: rozporządzenie w sprawie kas rejestrujących) z art. 111 ust. 9 pkt 3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, ze zm.; dalej: ustawa o podatku VAT) oraz art. 92 ust. 1, art. 22 i art. 32 ust. 2 Konstytucji; § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a oraz § 5 ust. 5 pkt 1 rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących z art. 2, art. 84, art. 217 w zw. z art. 84 i art. 217 Konstytucji; § 7 ust. 2 pkt 1 lit. b oraz § 7 ust. 3 rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących z art. 2 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek pochodzący od ogólnokrajowych organów związku zawodowego podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy złożony wniosek spełnia wymagania formalne (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o TK), czy nie jest oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 ustawy o TK), a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji oraz art. 31 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 2 ustawy o TK).


2. Wnioskodawca twierdzi, że przepisy § 4 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących w brzmieniu: „w przypadku kasy o zastosowaniu specjalnym przeznaczonej do prowadzenia ewidencji przy świadczeniu usług przewozu osób i ładunków taksówkami kasa musi również odpowiadać następującym kryteriom: być połączona z taksometrem w sposób nierozłączny lub przez system złącza zabezpieczonego przed ingerencją użytkownika lub osób trzecich, zapewniający transmisję danych rejestrowanych przez taksometr do kasy, a odłączenie lub uszkodzenie kasy uniemożliwiające jej działanie musi powodować blokadę działania taksometru najpóźniej po wykonaniu operacji kończących kurs” (lit. a) oraz „w zakresie sposobu plombowania uwzględniać również wymagane odrębnymi przepisami systemy zabezpieczeń taksometrów” (lit. b) są niezgodne z art. 111 ust. 9 pkt 3 ustawy o podatku VAT oraz art. 92 ust. 1, art. 22 i art. 32 ust. 2 Konstytucji.

2.1. Wnioskodawca, uzasadniając zarzut naruszenia art. 111 ust. 9 pkt 3 ustawy o podatku VAT oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji, dowodzi, że zaskarżony przepis „nie mieści się w granicach upoważnienia ustawy przez to, że obejmuje zagadnienie całkowicie pominięte przez ustawodawcę, tzn. nakłada obowiązek połączenia kasy z taksometrem (...)”.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, przedstawione zarzuty nie zasługują na uwzględnienie. Art. 111 ust. 9 ustawy o VAT stanowi, że minister właściwy do spraw finansów publicznych określi, w drodze rozporządzenia: szczegółowe kryteria i warunki techniczne, którym muszą odpowiadać kasy rejestrujące (pkt 1) oraz warunki stosowania kas przez podatników (pkt 3), uwzględniając: „potrzebę zabezpieczenia zaewidencjonowanych danych; konieczność zapewnienia konsumentowi prawa do otrzymania dowodu nabycia towarów lub usług z uwidocznioną kwotą podatku oraz możliwość kontroli przez niego czynności dotyczących prawidłowego ewidencjonowania transakcji i wystawienia dowodu potwierdzającego jej wykonanie oraz optymalne dla danego typu obrotu rozwiązania techniczne dotyczące konstrukcji kas”.
Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że objęcie uregulowaniem w zaskarżonym rozporządzeniu „kas o zastosowaniu specjalnym przeznaczonych do prowadzenia ewidencji przy świadczeniu usług przewozu osób i ładunków taksówkami” (typ obrotu), nie budzi wątpliwości z punktu widzenia zakresu spraw przekazanych do unormowania w tym akcie podustawowym. Rozwiązania dotyczące konstrukcji kas o zastosowaniu specjalnym (w usługach przewozu), mogą być zatem uszczegółowione przez wprowadzenie dodatkowych kryteriów i warunków technicznych ich stosowania przez podatników, w tym związanych ze współdziałaniem kas z taksometrami, realizując tym samym wytyczną ustawową, która wymaga uwzględnienia optymalnych rozwiązań technicznych dotyczących konstrukcji kas (np. § 4 ust. 2, § 5 ust. 5-8, § 7 ust. 2-4, § 8 ust. 2, § 9 ust. 1 pkt 16, § 16 ust. 2 zaskarżonego rozporządzenia).
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutu niezgodności § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a i b rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących z art. 111 ust. 9 pkt 3 ustawy o VAT i art. 92 ust. 1 Konstytucji. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie wyżej określonym.

2.2. Wnioskodawca podnosi, że w sytuacji odłączenia lub uszkodzenia kasy rejestrującej, która jest połączona z taksometrem w sposób nierozłączny, podatnik jest obowiązany ewidencjonować obroty i kwoty podatku należnego przy zastosowaniu rezerwowej kasy rejestrującej (art. 111 ust. 3 ustawy o podatku VAT). Dlatego „instalacja rezerwowej kasy rejestrującej obliguje podatnika do zaprzestania rejestracji obrotów oraz do sprawdzenia taksometru przez Urząd Miar i do nałożenia nowych cech zabezpieczających w taksometrze”. Wnioskodawca uważa, że skoro zastosowanie kasy rezerwowej uzależnione jest od godzin pracy Urzędu Miar, który nie działa np. w soboty i niedziele, to zaskarżony przepis „powoduje nadmierne ograniczenie w wykonywaniu działalności gospodarczej” (art. 22 Konstytucji). Zdaniem wnioskodawcy naruszenie zasady równości (art. 32 ust. 2 Konstytucji) sprowadza się natomiast do tego, że podatnicy mający kasy połączone z taksometrem przez system złącza (nie zaś w sposób nierozłączny), mogą zastosować kasę rezerwową już „w niespełna 60 sekund”.
Po zbadaniu argumentacji przedstawionej przez wnioskodawcę Trybunał Konstytucyjny ustalił, że zarzuty niezgodności nie odnoszą się – w istocie – do treści kwestionowanych przepisów, ale praktyki ich stosowania. Trybunał zwraca uwagę, że z materialnej regulacji § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących wynika swoboda wyboru rodzaju kasy rejestrującej, którą podatnik zamierza zastosować w taksówce (połączona z taksometrem w sposób nierozłączny lub przez system złącza). Dokonany wybór implikuje, w przypadku odłączenia lub uszkodzenia kasy, podjęcie przez podatnika określonych działań (bardziej lub mniej uciążliwych). Jeżeli zatem zastosowanie kasy rezerwowej – przykładowo w razie uszkodzenia kasy „podstawowej” połączonej z taksometrem w sposób nierozłączny – wymaga od podatnika określonej aktywności (kontakt z Urzędem Miar), to uzasadnienie nadmiernego ograniczenia swobody wykonywania działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji), jak i naruszenia zasady równości (art. 32 ust. 2 Konstytucji) nie może sprowadzać się do kontestowania czasu pracy, w którym Urząd Miar jest „dostępny” dla podatników.
Biorąc pod uwagę powyższe wyjaśnienia, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarzuty przedstawione we wniosku dotyczą wyłącznie płaszczyzny stosowania prawa, tzn. sygnalizują ewentualne trudności w związku z ustawowym obowiązkiem instalacji kasy rezerwowej. Rozpatrzenie tak sformułowanego stanowiska wykracza poza kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, który brak hierarchicznej zgodności przepisu wiąże z jego normatywną treścią, nie zaś sposobem, w jaki przepis ten jest lub może być stosowany.
W konsekwencji zaistnienia przesłanki niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, postanowił odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie badania zgodności § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a i b rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących z art. 22 i art. 32 ust. 2 Konstytucji.

3. Wnioskodawca twierdzi również, że cytowany wyżej § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a oraz § 5 ust. 5 pkt 1 rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących w brzmieniu: „kasy o zastosowaniu specjalnym przeznaczone do prowadzenia ewidencji przy świadczeniu usług przewozu osób i ładunków taksówkami muszą również odpowiadać następującym warunkom technicznym: posiadać funkcję umożliwiającą anulowanie paragonu fiskalnego dla rozliczenia kursu, który rozpoczął się postojem nie dłuższym niż 20 minut i zakończył przejechaniem dystansu nie dłuższego niż 500 metrów albo tylko samym postojem, nie dłuższym niż 20 minut” są niezgodne z art. 2, art. 84, art. 217 w zw. z art. 84 i art. 217 Konstytucji.
Zdaniem wnioskodawcy, kwestionowane przepisy rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących nie przewidują zmniejszenia zaewidencjonowanych przez kasę rejestrującą kwot w przypadku, gdy podróżny odstąpił od umowy przewozu, którą zawarto z zastosowaniem cen umownych indywidualnie negocjowanych (art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe, Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601, ze zm.; dalej: prawo przewozowe, a także art. 15 tejże ustawy). Jeżeli podróżnemu zostanie zwrócona należność (lub jej część) za przejazd, to zaewidencjonowana przez kasę cena do zapłaty różni się od faktycznie zapłaconej, a w konsekwencji wyższa jest również kwota zobowiązania podatkowego. Wnioskodawca twierdzi, że „taki stan prawny ma bezpośredni wpływ na zawyżanie obrotu stanowiącego podstawę do opodatkowania oraz wysokość zaewidencjonowanego przez kasę podatku należnego”, powodując przerzucenie negatywnych konsekwencji na podatnika, co narusza zasadę zaufania do państwa (art. 2 Konstytucji) oraz prowadzi „do nadmiernego obowiązku obywatelskiego utrzymywania państwa” (art. 84 i art. 217 Konstytucji).
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, sformułowany wyżej zarzut jest oczywiście bezzasadny, jeśli odnieść go do treści § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a zaskarżonego rozporządzenia. Wnioskodawca koncentruje się natomiast nie tyle na podważeniu konstytucyjności § 5 ust. 5 pkt 1 rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących, ile na wykazaniu, że w przepisie tym brakuje pozytywnej regulacji prawnej, koniecznej z jego punktu widzenia, tzn. możliwości ewidencjonowania ceny faktycznie zapłaconej, nie zaś ceny umownej do zapłaty po indywidualnym wynegocjowaniu.
Trybunał Konstytucyjny przypomina, że funkcją wniosku w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm jest doprowadzenie do usunięcia z systemu obowiązującego prawa tych regulacji normatywnych, które cechuje niezgodność z regulacjami normatywnymi o wyższej mocy prawnej. Funkcja ta nie może być realizowana w wypadku, gdy wnioskodawca czyni przedmiotem zaskarżenia brak konkretnego unormowania prawnego tzw. lukę prawną (zaniechanie prawodawcze). W swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że jako organ kontroli konstytucyjności i legalności prawa nie posiada jakichkolwiek kompetencji prawotwórczych, których wykorzystanie umożliwiłoby samodzielne uzupełnienie obowiązującego systemu prawa o „brakującą” normę prawną, wyrażającą treść oczekiwaną przez wnioskodawcę. Jako tzw. negatywny ustawodawca, Trybunał ogranicza się jedynie do oceny, czy w kontrolowanym przypadku prawodawca przekroczył konstytucyjne (ustawowe) granice przyznanego mu władztwa do stanowienia prawa (por. orzeczenie TK z 3 grudnia 1996 r., K. 25/95, OTK ZU nr 6/1996, poz. 52). Trybunał podnosił także, że „zarzuty nie mogą polegać na wskazaniu, iż przepis nie zawiera konkretnej regulacji, której istnienie zadawalałoby wnioskodawcę. Gdyby istniała możliwość zaskarżenia przepisu pod zarzutem, iż nie zawiera on regulacji, które w przekonaniu wnioskodawcy winny się w nim znaleźć, każdą ustawę lub dowolny jej przepis można byłoby zaskarżyć w oparciu o tego rodzaju przesłankę »negatywną«” (por. wyrok TK z 19 listopada 2001 r., K 3/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 251). Problem oceny skutków braku stosownej regulacji pozytywnej wykracza poza granice działalności orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego (por. wyrok TK z 6 marca 2001 r., K 30/00, OTK ZU nr 2/2001, poz. 34, a także postanowienie TK z 24 września 2007 r., Tw 22/07, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 191).
Biorąc pod uwagę powyższe wyjaśnienia, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarzut niezgodności § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a kwestionowanego rozporządzenia jest oczywiście bezzasadny, zaś brak uregulowania w § 5 ust. 5 pkt 1 tego rozporządzenia okoliczności (sytuacji), których powstanie wnioskodawca wywodzi z brzmienia art. 17 (oraz art. 15) prawa przewozowego, nie może podlegać rozpatrzeniu w trybie abstrakcyjnej kontroli norm.
W konsekwencji zaistnienia przesłanki oczywistej bezzasadności oraz niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, postanowił odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie badania zgodności § 4 ust. 2 pkt 3 lit. a oraz § 5 ust. 5 pkt 1 rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących z art. 2, art. 84, art. 217 w zw. z art. 84 i art. 217 Konstytucji.

4. Wnioskodawca twierdzi, że § 7 ust. 2 pkt 1 lit. b rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących w brzmieniu: „podatnicy w zakresie świadczonych przez nich usług przewozu osób lub ładunków taksówkami są obowiązani spełniać następujące warunki przy prowadzeniu ewidencji przy zastosowaniu kas: jeżeli wykonują te usługi również w zakresie, w jakim odrębne przepisy nie określają obowiązku rozliczania się według wskazań taksometru – do stosowania kasy wyposażonej również w funkcję związaną ze stosowaniem cen umownych indywidualnie negocjowanych i do wydawania paragonu fiskalnego, który (...) powinien zawierać także: imię i nazwisko lub nazwę bądź nazwę skróconą nabywcy usługi oraz jego adres” oraz § 7 ust. 3 tego rozporządzenia w brzmieniu: „dane, o których mowa w ust. 2 pkt 1 lit. b i c, mogą być na oryginale i kopii paragonu fiskalnego wpisane ręcznie w odpowiednich miejscach oznaczonych na tym paragonie fiskalnym, a fakt wręczenia paragonu fiskalnego nabywcy usługi powinien być przez niego potwierdzony czytelnym podpisem na kopii paragonu fiskalnego” naruszają art. 2 Konstytucji przez to, że „są niewykonalne”, bowiem „podatnik nie został wyposażony, do realizacji tego przepisu, w instrumenty prawne do legitymowania pasażerów”.
W ocenie Trybunału, z cytowanych przepisów jasno wynika, że paragon fiskalny nie musi, ale jedynie powinien zawierać także imię i nazwisko nabywcy usługi oraz jego adres, zaś nabywca fakt wręczenia paragonu fiskalnego jedynie powinien potwierdzić czytelnym podpisem na kopii paragonu. Biorąc pod uwagę powyższe, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarzuty przedstawione we wniosku dotyczą wyłącznie płaszczyzny stosowania prawa (sygnalizują ewentualne trudności w uzyskaniu danych i podpisu nabywcy usługi). Rozpatrzenie tak sformułowanego stanowiska wykracza poza kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, który brak hierarchicznej zgodności przepisu wiąże z jego normatywną treścią, nie zaś sposobem, w jaki przepis ten jest lub może być stosowany.
W konsekwencji zaistnienia przesłanki niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, postanowił odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie badania zgodności § 7 ust. 2 pkt 1 lit. b i § 7 ust. 3 rozporządzenia w sprawie kas rejestrujących z art. 2 Konstytucji.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.