Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

z dnia 9 marca 2010 r.


Sygn. akt Ts 50/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Ewa Łętowska,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Marka W. w sprawie zgodności:

art. 330 § 2 w zw. z art. 55 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 78 w zw. z art. 2; art. 45 ust. 1; art. 31 ust. 3 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 2; a także art. 32 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2; art. 2 i art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 20 lutego 2009 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 330 § 2 w zw. z art. 55 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 78 w zw. z art. 2; art. 45 ust. 1; art. 31 ust. 3 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 2; a także art. 32 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2; art. 2 i art. 5 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Skarżący złożył zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Postanowieniem z 19 grudnia 2005 r. (sygn. akt 3 Ds. 5251/05/28) Prokuratura Rejonowa Stare Miasto w Poznaniu umorzyła śledztwo. Wniesiono zażalenie. Postanowieniem Prokuratury Rejonowej Stare Miasto w Poznaniu z 16 stycznia 2007 r. (sygn. akt 3 Ds. 5251/05/28) uwzględniono zażalenie i podjęto na nowo umorzone postępowanie. Następnie śledztwo zostało umorzone postanowieniem Prokuratury Rejonowej Stare Miasto w Poznaniu z 11 maja 2007 r. (sygn. akt 3 Ds. 234/07/28) z powodu stwierdzenia, że zachodzą ujemne przesłanki procesowe: co do trzech czynów – brak znamion czynu zabronionego lub prawomocne zakończenie postępowania karnego dotyczącego tego samego czynu tej osoby (art. 17 § 2 i § 7 k.p.k.), zaś co do dwóch – wobec stwierdzenia, że czynów nie popełniono (art. 17 § 1 k.p.k.). Zażalenie na to postanowienie wniósł skarżący. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy Wydział XI Karny, właściwy ze względu na miejsce popełnienia czynów, postanowieniem z 10 września 2008 r. (sygn. akt XI Kp 1419/08) uchylił zaskarżone postanowienie w części, w jakiej postępowanie zostało umorzone w oparciu o art. 17 § 1 k.p.k. (co do dwóch czynów). Postanowieniem Prokuratury Rejonowej Poznań – Stare Miasto z 31 października 2008 r. (sygn. akt 3 Ds. 3272/08/17) umorzono śledztwo na podstawie art. 17 § 1 k.p.k.

Skarżący wskazał jako ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie postanowienie Prokuratury Rejonowej Stare Miasto w Poznaniu z 31 października 2008 r. o umorzeniu śledztwa. Zarzucił, że zaskarżone art. 330 § 2 w zw. z art. 55 § 1 k.p.k., „w zakresie, w jakim wyłączają prawo pokrzywdzonego, który wykorzystał uprawnienie z art. 306 § 1 k.p.k. [do wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa bądź o jego umorzeniu], do złożenia zażalenia na ponowne postanowienie prokuratora o umorzeniu śledztwa, wydane po uchyleniu pierwszego postanowienia przez sąd”, naruszają Konstytucję. Zdaniem skarżącego wskazane przepisy są niezgodne z prawem do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanej w I instancji oraz zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 78 w zw. z art. 2 Konstytucji); naruszają konstytucyjne prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), są nieproporcjonalnym ograniczeniem prawa do sądu (art. 31 ust. 3 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji), sprzecznym z zasadą równości (32 ust. 1 Konstytucji); naruszają zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji), a także zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz obowiązek strzeżenia przez Rzeczpospolitą Polską wolności, praw i bezpieczeństwa obywateli (art. 5 Konstytucji).

W ocenie skarżącego, objęte zaskarżeniem przepisy k.p.k. zamykają mu drogę do sądu, prowadzą do nierównego traktowania podmiotów w postępowaniu karnym i administracyjnym (ponieważ kontrola sądowa orzeczeń administracji publicznej jest standardem w postępowaniu administracyjnym) oraz przez swoją niejasność naruszają standardy rzetelnej legislacji. Skarżący twierdzi, że „dla należytej ochrony praw pokrzywdzonego konieczna jest taka interpretacja art. 330 § 2 w zw. z art. 58 § 1 k.p.k., zgodnie z którą pokrzywdzonemu, który wykorzystał uprawnienie z art. 306 § 1 k.p.k. [przysługuje] prawo do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia alternatywnie do prawa zaskarżenia ponownego postanowienia o umorzeniu śledztwa na podstawie art. 306 § 1 k.p.k.”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem postępowania zainicjowanego skargą konstytucyjną jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Przede wszystkim należy wskazać, że Konstytucja nie formułuje prawa podmiotowego do spowodowania wszczęcia postępowania karnego przeciwko innej osobie (por. wyroki TK z: 12 maja 2003 r., SK 38/02, OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 38; 15 czerwca 2004 r., SK 43/03, OTK ZU nr 6/A/2004, poz. 58).

Zgodnie z art. 330 § 2 k.p.k., jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia; w takim wypadku pokrzywdzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1 k.p.k., może wnieść akt oskarżenia określony w art. 55 § 1 k.p.k.– o czym należy go pouczyć. Natomiast art. 55 § 1 k.p.k. stanowi, że: „w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Przepis art. 488 § 2 stosuje się odpowiednio. Przepisów art. 339 § 3 pkt 4 i art. 397 nie stosuje się”.

Do 11 czerwca 2007 r. (data wejścia w życie ustawy z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 64, poz. 432, ze zm.), art. 330 § 2 k.p.k. brzmiał następująco: „jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia. Postanowienie to podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego. W razie utrzymania w mocy zaskarżonego postanowienia, pokrzywdzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1 i 2, może wnieść akt oskarżenia określony w art. 55 § 1 – o czym należy go pouczyć”.

Zaskarżone przepisy były już przedmiotem kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. W wyroku z 2 kwietnia 2001 r. (SK 10/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 52) Trybunał orzekł, że art. 55 § 1 i art. 330 § 2 zdanie trzecie k.p.k. są zgodne z art. 45, art. 77, art. 78 i z art. 176 Konstytucji oraz nie są niezgodne z art. 47 i art. 51 ust. 4 Konstytucji. W uzasadnieniu podkreślono, że subsydiarny akt oskarżenia jest przełamaniem monopolu oskarżyciela publicznego do wniesienia aktu oskarżenia – w istocie to sąd ostatecznie ocenia, rozpoznając zażalenie na postanowienie o umorzeniu postępowanie przygotowawczego, czy zakończenie postępowania było zasadne: uchylenie postanowienia prokuratury i wydanie ponownego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego (jak w niniejszej sprawie) otwiera pokrzywdzonemu drogę do wniesienia zastępczego aktu oskarżenia. Jak bowiem wskazano w powyższym wyroku, „przyjęte w kwestionowanych przepisach ograniczenia tworzą, pozostający pod kontrolą sądu, stan równowagi pomiędzy prawami pokrzywdzonego i domniemanego sprawcy. Brak tych ograniczeń mógłby prowadzić do wnoszenia bezzasadnych oskarżeń”.

W związku z powyższym, ze względu na zbędność orzekania, niedopuszczalne jest dokonanie kontroli merytorycznej wniesionej skargi konstytucyjnej w zakresie zgodności zaskarżonych przepisów z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. Wprawdzie zakresem zaskarżenia objęto art. 330 § 2 k.p.k., jednak zdanie pierwsze, które stanowi: „jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub o odmowie jego wszczęcia”, nie zawiera normy, która naruszałaby prawa lub wolności skarżącego.

Ponadto, wskazać należy, że art. 78 zdanie drugie Konstytucji wprost przewiduje określenie w ustawie wyjątków od zasady zaskarżalności orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji. Postępowanie przygotowawcze nie jest wymiarem sprawiedliwości, ale stanowi samodzielne niesądowe stadium postępowania karnego: jedynie wybrane decyzje lub czynności podlegają kontroli sądowej w zakresie przewidzianym w k.p.k. Zatem ustawodawcy przysługuje swoboda w zakresie ukształtowania wyjątków od zasady wyrażonej w art. 78 zdanie pierwsze Konstytucji.

Trybunał postanowił, niezależnie od stwierdzenia zbędności wydania rozstrzygnięcia merytorycznego, odnieść się do pozostałych wzorców kontroli powołanych w niniejszej skardze. Jak wskazuje się w orzecznictwie, „to, że określone przepisy stanowiły już przedmiot kontroli z określonymi wzorcami, nie wyklucza natomiast ponownego badania tych samych przepisów z tymi samymi wzorcami, jeżeli inicjator kontroli przedstawia nowe, niepowoływane wcześniej argumenty, okoliczności lub dowody uzasadniające prowadzenie postępowania i wydanie wyroku” (por. wyroki TK z: 12 września 2006 r., SK 21/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 103 oraz 27 marca 2007 r., SK 3/05, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 32).

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zarzut naruszenia zarówno art. 31 ust. 3, jak i – co do zasady – art. 2 Konstytucji, należy powiązać z innym prawem lub wolnością konstytucyjną stanowiącą wzorzec powoływany w skardze. Dekodowane z zasady państwa prawnego wymogi mają charakter zasad ustrojowych, adresowane są w pierwszym rzędzie do prawodawcy, nie tworzą zaś po stronie obywateli konstytucyjnych praw podmiotowych. Konstruowanie podstawy skargi konstytucyjnej w oparciu o takie zasady możliwe jest wyłącznie w sytuacji, gdy skarżący doprecyzuje, w zakresie jakiego prawa lub wolności wyrażonych w konkretnych przepisach Konstytucji, zasady te doznały niedozwolonego uszczerbku lub ograniczenia (por. m.in. postanowienia TK z: 12 grudnia 2000 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 oraz 6 lutego 2008 r., Ts 15/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 101). Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że art. 31 ust. 3 Konstytucji nie może stanowić samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej (np. wyrok TK z 14 grudnia 2005 r., SK 22/05, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 135). Wyrażający zasadę proporcjonalności art. 31 ust. 3 nie może być wzorcem konstytucyjnym, gdyż nie wymienia żadnych praw i wolności, a jedynie możliwość ich ograniczenia (np. postanowienie TK z 6 grudnia 2006 r., Ts 218/06, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 56).

Z tych względów, zarzuty naruszenia art. 31 ust. 3 w zw. z art. 2 należało uznać za nieadekwatne.

Twierdzenia skarżącego o niejasności zaskarżonych przepisów, która w jego ocenie prowadzi do naruszenia standardy rzetelnej legislacji, są oczywiście bezzasadne. Formułowane postulaty dotyczące sfery stosowania przepisów pozostają poza zakresem kognicji Trybunału Konstytucyjnego, który jako „sąd prawa” jest powołany do badania hierarchicznej zgodności norm, nie zaś do badania ich interpretacji w orzecznictwie sądów czy też odnoszenia się do proponowanej przez skarżącego wykładni.

Za niedopuszczalny należało uznać zarzut niezgodności objętych skargą przepisów z art. 5 Konstytucji „przez brak kontroli instancyjnej nad działaniem prokuratora, który nie wykonał zaleceń sądu rejonowego”. Nie mogą bowiem stanowić wzorców skargi konstytucyjnej przepisy dotyczące powinności oraz obowiązków państwa, niestatuujące praw i wolności jednostki.



W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.