Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 10 czerwca 2010 r.
Sygn. akt Ts 83/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Marii G., Jolanty A. i Wandy O. o zbadanie zgodności:
1) art. 172 w zw. z art. 7 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) w zw. z art. 1 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279, ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 32 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 176 w zw. z art. 172 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) w zw. z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321, ze zm.) z art. 2, art. 32, art. 37 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji,
3) art. 3983 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 32 i art. 45 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.


UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 31 marca 2009 r. skarżące zarzucają, że art. 172 w zw. z art. 7 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) w zw. z art. 1 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279, ze zm.; dalej: dekret warszawski) jest niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 32 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Zgodnie z art. 172 § 1 k.c. posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). W myśl § 2 tego artykułu, po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. Art. 7 k.c. stanowi, że jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary. Natomiast art. 1 dekretu warszawskiego przewiduje, że w celu umożliwienia racjonalnego przeprowadzenia odbudowy stolicy i dalszej jej rozbudowy zgodnie z potrzebami Narodu, w szczególności zaś szybkiego dysponowania terenami i właściwego ich wykorzystania, wszelkie grunty na obszarze m.st. Warszawy przechodzą z dniem jego wejścia w życie na własność gminy m.st. Warszawy. Wątpliwości konstytucyjne skarżących odnoszą się do opisanej powyżej normy w zakresie, w jakim w stosunku do gruntów objętych działaniem dekretu warszawskiego została wyłączona zasada domniemania dobrej wiary ich samoistnych posiadaczy.
Skarżące zakwestionowały także zgodność z art. 2, art. 32, art. 37 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji normy wynikającej z art. 176 w zw. z art. 172 k.c. w zw. z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321, ze zm.; dalej: nowela lipcowa). Zgodnie z art. 176 § 1 k.c. jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści. Art. 176 § 2 stanowi natomiast, że przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza. Art. 10 noweli lipcowej przewiduje, że jeżeli przed dniem jej wejścia w życie istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po jej wejściu w życie prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia noweli lipcowej w życie (tj. 1 października 1990 r.); jednakże termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę. Skarżące domagają się zbadania zgodności powyższych przepisów w zakresie, w jakim wymagają one od aktualnych posiadaczy samoistnych trzydziestoletniego okresu posiadania ze względu na złą wiarę ich poprzednika, mimo że według przyjętej wykładni art. 10 noweli lipcowej okresy posiadania poprzednika sprzed 21 lipca 1961 r. (lub 1 stycznia 1965 r.) nie ulegają doliczaniu do okresu zasiedzenia, który biegnie od dnia 1 października 1990 r. (lub w stosunku do mienia komunalnego – od 27 maja 1990 r.).
W skardze konstytucyjnej skarżące domagają się ponadto zbadania zgodności art. 3983 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 32 i art. 45 Konstytucji. Na podstawie tego przepisu podstawy skargi kasacyjnej nie mogą stanowić zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Skarżące kwestionują go w zakresie, w jakim zawiera on zakaz podnoszenia w postępowaniu kasacyjnym zarzutu bezpodstawności przypisania zainteresowanemu podmiotowi złej wiary, mimo że w orzecznictwie Sądu Najwyższego dawno już przyjęto, że kwestia dobrej lub złej wiary jest zagadnieniem prawnym, a nie ustaleniem faktycznym.
Skarżące upatrują niezgodność z Konstytucją zaskarżonych norm prawa materialnego w nierównym traktowaniu uprawnionych podmiotów – posiadaczy samoistnych – w dochodzeniu prawa własności nieruchomości nabytego w drodze zasiedzenia, stawiając w gorszej sytuacji byłych właścicieli gruntów warszawskich i ich następców prawnych. Regulacje te – ich zdaniem – kultywują negatywne skutki dekretu warszawskiego wobec osób dotkniętych jego działaniem w grupie osób pozostających pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej (art. 37 ust. 1 Konstytucji), co można odczytać jako dalszy ciąg ich dyskryminacji popowstaniowej. Skarżące wskazują na bierność organów państwowych i miejskich w regulowaniu stosunków własnościowych w Warszawie. Zmusza to – w ich ocenie – byłych właścicieli i ich następców prawnych do dochodzenia swoich praw na drodze zasiedzenia. Jak argumentują skarżące, z prawem ochrony własności pozostaje w sprzeczności faktyczne wyłączenie gruntów warszawskich, objętych działaniem dekretu warszawskiego spod działania domniemania dobrej wiary i zastąpienie go formułą ignorantia iuris nocet.
W stosunku do art. 3983 § 3 k.p.c. skarżące podnoszą, że jeżeli ustawodawca uzależnił dopuszczalność skargi kasacyjnej od jednego czytelnego kryterium, tj. wartości przedmiotu sporu, to treść zaskarżonej normy różnicuje podmioty w dostępie do kasacji.
Powyższe zarzuty skarżące sformułowały w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 12 maja 2006 r. (sygn. akt I Ns 1469/05) Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie, w postępowaniu z udziałem skarżących Jolanty A. i Wandy O., oddalił wniosek skarżącej Marii G. o stwierdzenie zasiedzenia ze względu na uzyskanie posiadania nieruchomości przez jej poprzedników w złej wierze. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 15 lutego 2007 r. (sygn. akt V Ca 2199/06) zmienił opisane powyżej postanowienie Sądu Rejonowego, stwierdzając, że skarżąca Maria G. w ½ części, a skarżące Jolanta A. i Wanda O. – każda w ¼ części nabyły przez zasiedzenie własność spornej nieruchomości. Postanowienie to zostało uchylone przez Sąd Najwyższy postanowieniem z 5 grudnia 2007 r. (sygn. akt I CSK 300/07), a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 27 lutego 2008 r. (sygn. akt V Ca 55/08) oddalił apelację skarżącej Marii G. Sąd Najwyższy postanowieniem z 12 grudnia 2008 r. (sygn. akt I CSK 317/08) odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej skarżącej Marii G. wniesionej od postanowienia Sądu Okręgowego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zasady wnoszenia skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, określa ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W odniesieniu do zaskarżonych przepisów prawa materialnego, zawartych w kodeksie cywilnym, dekrecie warszawskim i noweli lipcowej, nadanie dalszego biegu skardze konstytucyjnej nie jest dopuszczalne ze względu na niedochowanie terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Skarga konstytucyjna może bowiem zostać wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w jego sprawie. Na podstawie art. 363 § 1 k.p.c. w postępowaniu cywilnym orzeczenia stają się prawomocne, jeżeli nie przysługuje od nich środek odwoławczy lub środek zaskarżenia. Skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego przysługuje natomiast – zgodnie z art. 3981 § 1 k.p.c. – od prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji. Oznacza to, że termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, rozpoczyna bieg z chwilą doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia (wyroku lub postanowienia) sądu drugiej instancji. Skorzystanie z nadzwyczajnego środka zaskarżenia – skargi kasacyjnej – nie ma wpływu na jego bieg; orzeczenie nie traci wówczas przymiotu prawomocności, co powoduje, że termin do wniesienia skargi konstytucyjnej nie ulega ani zawieszeniu, ani przedłużeniu. Sytuacja ta nie ulega zmianie także po wydaniu przez Sąd Najwyższy postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (por. postanowienia TK z: 13 lutego 2007 r., Ts 162/06, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 15; 14 lutego 2007 r., Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 56; 16 maja 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 130; 4 października 2007 r., Ts 47/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 67; 27 listopada 2007 r., Ts 107/07, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 39; 27 listopada 2007 r., Ts 284/06, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 60; 22 lutego 2008 r., Ts 14/08, OTK ZU nr 4/B/2008, poz. 174 i 2 marca 2009 r., Ts 251/06, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 88).
W okolicznościach przedstawionych przez skarżące w niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że termin do wniesienia skargi konstytucyjnej – biegnący od daty doręczenia im prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 27 lutego 2008 r. (sygn. akt V Ca 55/08) o oddaleniu apelacji – został przekroczony. Zgodnie z oświadczeniem skarżących zawartym w skardze konstytucyjnej, postanowienie Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej od opisanego powyżej postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie zostało im doręczone 31 grudnia 2008 r. Skargę konstytucyjną skarżące wniosły zaś 31 marca 2009 r., a zatem w przedostatnim dniu terminu trzech miesięcy liczonego od dnia doręczenia im postanowienia Sądu Najwyższego. Postanowienie o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej skarżących do rozpoznania Sąd Najwyższy oparł natomiast wyłącznie na art. 3989 § 3 k.p.c.; jego podstawy nie stanowiły zaskarżone przepisy prawa materialnego.
Nadaniu dalszego biegu skardze konstytucyjnej w stosunku do art. 3983 § 3 k.p.c. stoi natomiast na przeszkodzie przesłanka określona w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, polegająca na tym, że przedmiot badania w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej może stanowić tylko ta norma, której zastosowanie w indywidualnej sprawie skarżącego doprowadziło do naruszenia jego konstytucyjnych praw lub wolności. Skarżące w skardze konstytucyjnej zawęziły zakres kontroli zaskarżonego art. 3983 § 3 k.p.c. do zakazu podnoszenia w postępowaniu kasacyjnym zarzutu bezpodstawności przypisania zainteresowanemu podmiotowi złej wiary, mimo że jest to – ich zdaniem – zagadnienie prawne, a nie okoliczność faktyczna. Uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego, z którym skarżące łączą naruszenie swoich praw, wskazuje jednak, że odmowa przyjęcia ich skargi kasacyjnej do rozpoznania nastąpiła na podstawie innego przepisu, tj. art. 3989 § 1 pkt 1 k.p.c., ponieważ jedyne zagadnienie prawne, jakie zostało przez nie podniesione, dotyczyło problematyki oceny zarzutu przerwania biegu zasiedzenia z punktu widzenia sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Norma takiej treści, jak wskazały skarżące w skardze konstytucyjnej, nie stanowiła natomiast przedmiotu rozważań Sądu Najwyższego skutkujących wydaniem niekorzystnego dla nich rozstrzygnięcia. Okoliczność ta przesądza w konsekwencji, że skarga konstytucyjna dotknięta jest wadą uniemożliwiającą rozpoznanie zawartego w niej zarzutu zakresowej niezgodności art. 3983 § 3 k.p.c. z Konstytucją. Przepis ten nie spełnia bowiem kryterium normy na podstawie której sąd orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach skarżącego. Na marginesie Trybunał zwraca uwagę, że w swoim orzecznictwie konsekwentnie prezentuje stanowisko, w myśl którego Konstytucja wymaga dwuinstancyjnego sądownictwa, nie gwarantuje natomiast prawa do trzeciej instancji i dostępu do Sądu Najwyższego (por. wyroki TK z: 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143; 17 maja 2004 r., SK 32/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 44; 6 października 2004 r., SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89; 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29 i 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2).

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.