Ts 110/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
POSTANOWIENIE
z dnia 8 czerwca 2010 r.
Sygn. akt Ts 110/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marian Grzybowski,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jarosława J. w sprawie zgodności:
1) art. 117 § 1, 4, 6, 7 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.),
2) art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) z
art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 1 maja 2009 r. zarzucono niezgodność: art. 117 § 1, 4, 6, 7 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 45), z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującymi czterema stanami faktycznymi. Postanowieniem z dnia 6 marca 2008 r. referendarz Sądu Okręgowego w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych oraz oddalił wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2008 r. (sygn. akt I C 1330/07) Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił skargę na powyższe postanowienie. Postanowieniem z dnia 8 maja 2008 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACz 590/08) oddalił zażalenie w sprawie. W drugiej sprawie skarżącego zarządzeniem z dnia 1 kwietnia 2008 r. przewodniczący w I Wydziale Cywilnym Sądu Okręgowego w Gdańsku (sygn. akt I C 1330/07) zarządził zwrot pozwu skarżącego z powodu braku opłaty od pozwu. Postanowieniem z dnia 8 maja 2008 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACz 589/08) oddalił zażalenie w sprawie. W kolejnej sprawie postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2008 r. (sygn. akt I C 62/08) Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu. Postanowieniem z dnia 27 maja 2008 r. (sygn. akt I ACz 654/08) Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił zażalenie w tej sprawie. W ostatniej sprawie postanowieniem z dnia 7 maja 2008 r. (sygn. akt I C 358/08) referendarz Sądu Okręgowego w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych. Postanowieniem z dnia 4 czerwca 2008 r. (sygn. akt I C 358/08) Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.
Skarżący zarzucił, że zaskarżone przepisy art. 117 § 1, 4, 6, 7 k.p.c. prowadzą do pozbawienia skarżącego konstytucyjnego prawa do sądu, naruszają zasadę równości pomiędzy osobami pozbawionymi wolności oraz pozostającymi na wolności, a także prowadzą do naruszenia art. 2, art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 3 ust. 1 i 2 Konstytucji albowiem uzależniają ustanowienie dla strony adwokata lub radcy prawnego z urzędu od zwolnienia przez sąd od kosztów sądowych. Niezgodność zaskarżonych przepisów z podniesionymi wzorcami kontroli wynika ponadto z faktu, że uzależniają one uwzględnienie przez sąd wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego od uznania, że jego udział w sprawie jest potrzebny, także w sytuacji, gdy wnioskodawca jest osobą pozbawioną wolności. Zdaniem skarżącego przepisy art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 u.k.s.c. naruszają wskazane przepisy Konstytucji, w zakresie, w jakim pozwalają na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych w sprawach cywilnych, w których osoba wnosząca o zwolnienie od kosztów sądowych jest pozbawiona wolności.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 marca 2010 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: wskazanie, które z orzeczeń wydanych na podstawie zaskarżonych przepisów skarżący uważa za ostateczne w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK); doręczenie wszystkich orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego w ramach wyczerpania drogi prawnej; podanie daty doręczenia orzeczenia, o którym mowa w pkt 1 zarządzenia oraz wykazanie dotrzymania terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy TK.
Pismem z 1 kwietnia 2010 r. pełnomocnik skarżącego odniósł się do zarządzenia, w szczególności wskazał, że za ostateczne orzeczenia uważa postanowienia załączone do skargi konstytucyjnej. Wskazał ponadto, że orzeczenia te zostały doręczone pełnomocnikowi skarżącego 6 marca 2009 r., zaś postanowienie o wyznaczeniu pełnomocnika z urzędu zostało doręczone 16 lutego 2009 r., zatem, zdaniem pełnomocnika, dotrzymany został termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Nadto skarżący wniósł o „wydłużenie do 40 dni terminu na usunięcie braków formalnych” w zakresie doręczenia wszystkich orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego. Wraz z pismem z dnia 7 maja 2010 r. pełnomocnik doręczył postanowienia w sprawach o sygn. I C 358/08, I C 62/08 oraz I C 1330/07 oraz wniósł o „przedłużenie terminu do uzupełnienia skargi konstytucyjnej o kolejne trzy tygodnie” w zakresie ostatniego z orzeczeń, które pomimo wniosku pełnomocnika nie zostało mu doręczone. Pismem z dnia 18 maja 2010 r. pełnomocnik skarżącego złożył odpis postanowienia w sprawie I c 1330/07.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Przepis ten określa samoistnie niektóre elementy skargi konstytucyjnej, w szczególności zakres podmiotowy i przedmiotowy skargi. W zakresie nieuregulowanym odsyła do ustawy. Zgodnie z art. 197 Konstytucji tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym określa ustawa o TK. Ustawa ta w przepisach art. 47 ust. 1 i 2 określa w szczególności zasady wnoszenia skarg konstytucyjnych, w tym warunki formalne, jakim muszą one odpowiadać, w pozostałym zakresie odsyłając do przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 20 ustawy o TK).
Jeżeli skarga konstytucyjna nie odpowiada warunkom formalnym określonym we wskazanej ustawie, sędzia Trybunału, działając na podstawie przepisów art. 49 w związku z art. 36 ust. 2 ustawy o TK, wzywa skarżącego do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej, zakreślając termin jego dokonania. W niniejszej sprawie wynosił on 7 dni od daty doręczenia zarządzenia. Uchybienie temu terminowi, a więc nieusunięcie braków w terminie określonym w zarządzeniu sędziego Trybunału Konstytucyjnego stanowi na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK bezwzględną przesłankę wydania postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
W niniejszej sprawie pierwsze pismo sporządzone przez pełnomocnika skarżącego, zawierające częściowe tylko uzupełnienie braków formalnych skargi, nadane zostało 1 kwietnia 2010 r., tj. w ustawowo przewidzianym terminie. Zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego nie zostało jednak wykonane w nakazanym terminie w całości. Pełnomocnik nie uzupełnił m.in. braków w zakresie załączenia orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego, wskazując, że nie zostały mu one doręczone. Jednocześnie wniósł do właściwych sądów wnioski o doręczenie ww. orzeczeń. W kolejnych pismach, odpowiednio z 7 i 17 maja 2010 r., tj. po upływie odpowiednio 37 i 47 dni, pełnomocnik skarżącego przesłał wskazane przez Trybunał orzeczenia.
Na podstawie przepisu art. 20 ustawy o TK, odpowiednie zastosowanie znajdują w takiej sytuacji przepisy kodeksu postępowania cywilnego, przewidujące możliwość przywrócenia terminu dokonania czynności. Zgodnie więc z odpowiednio stosowanym przepisem art. 168 § 1 k.p.c., jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy, Trybunał na jej wniosek postanowi przywrócenie terminu. Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do Trybunału w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. W piśmie tym należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek, zaś równocześnie z wnioskiem strona powinna dokonać czynności procesowej.
Jak wynika z wskazanych przepisów, warunkiem koniecznym przywrócenia terminu jest kumulatywne spełnienie następujących warunków: wykazanie braku winy w niedotrzymaniu terminu, złożenie wniosku o jego przywrócenie oraz dokonanie właściwej czynności procesowej. Pisma pełnomocnika skarżącego nie zawierają drugiego z elementów koniecznych dla przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej, tj. wniosku o przywrócenie terminu. Za takowe nie można w szczególności uznać pism z 1 kwietnia i 7 maja, zawierających wnioski o wydłużenie terminu do uzupełnienia braków, jako środka nieznanego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. W tym stanie rzeczy stwierdzić należy, że nie spełnione zostały warunki przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej, a w konsekwencji nie doszło do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej w wyznaczonym terminie. Z tego względu na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
Zauważyć należy, że skarżący nie uzupełnił braków skargi konstytucyjnej także w pozostałym zakresie. Pełnomocnik skarżącego, wbrew wezwaniu nie wskazał terminu doręczenia skarżącemu ostatecznych orzeczeń zapadłych w jego sprawie ani nie wykazał dotrzymania terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Brak ten uniemożliwia Trybunałowi Konstytucyjnemu dokonanie kontroli formalnej skargi konstytucyjnej w zakresie dotrzymania terminu do wniesienia skargi. W piśmie procesowym z 1 kwietnia 2010 r. pełnomocnik skarżącego przedstawił jedynie terminy doręczenia orzeczeń pełnomocnikowi oraz zawiadomienia o powołaniu pełnomocnika do działania w sprawie. Tymczasem podkreślić należy, że przepis art. 46 ust. 1 ustawy o TK wskazuje jednoznacznie początek biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, przypadający na dzień doręczenia „skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia”. Ponadto, termin ten nie jest liczony dla „strony”, lecz dla „skarżącego”, a zatem nie znajdują w tym zakresie odpowiedniego zastosowania przepisy postępowania cywilnego, nakazujące obliczanie terminów odrębnie dla strony i odrębnie dla jej pełnomocnika. Podkreślić należy wyjątkowy charakter instytucji skargi konstytucyjnej, jako uprawnienia określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Skarga konstytucyjna nie jest środkiem odwoławczym od rozstrzygnięć innych organów, lecz jest to instrument samodzielny i niezależny. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym określa zatem w art. 46 ust. 1 ustawy TK precyzyjnie termin 3-miesięczny do wniesienia skargi, nakazując jego obliczanie od dnia doręczenia orzeczenia skarżącemu. Okoliczność ta, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
Niezależnie od powyższego należy wskazać na zbędność orzekania w niniejszej sprawie. Wyrokiem z dnia 16 czerwca 2008 r. (P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 117 § 1 k.p.c., w części obejmującej zwrot „zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. W wyroku tym Trybunał uznał, że wskazana regulacja, uzależniając ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu od przesłanki uprzedniego uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych, rozumianych jako opłaty sądowe i wydatki, w znaczny sposób ogranicza konstytucyjne prawo do sądu strony w wymiarze dostępności do pomocy prawnej z urzędu świadczonej na rzecz osób ubogich. Okoliczność ta stanowi samodzielną przesłankę stwierdzenia zbędności orzekania w tym zakresie (por. postanowienie TK z dnia 5 kwietnia 2006 r., SK 59/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 47). Zauważyć należy, że ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 7, poz. 45) zmieniono treść przepisów art. 117 k.p.c., m.in. wprowadzając możliwość domagania się ustanowienia adwokata albo radcy prawnego przez osoby niezwolnione od kosztów sądowych. Pozostałe zaskarżone przepisy art. 117 k.p.c., tj. § 4, 6 i 7, ze względu na swą treść, pozostają bez związku z zarzutami dotyczącymi uzależnienia możliwości złożenia wniosku o ustanowienie adwokata albo radcy prawnego od zwolnienia przez sąd od kosztów sądowych, w tej więc części uznać je należy za oczywiście bezzasadne.
Za oczywiście bezzasadny należy uznać zarzut niezgodności zaskarżonego art. 17 § 4 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 45), z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącego naruszeniem prawa do sądu jest uzależnienie uwzględnienia przez sąd wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego od uznania, że jego udział w sprawie jest potrzebny, w sytuacji, gdy wnioskodawca jest osobą pozbawioną wolności. Jak słusznie podkreśla się w literaturze, potrzeba udziału w postępowaniu wykwalifikowanego pełnomocnika procesowego podlega swobodnej ocenie sądu w całokształcie okoliczności sprawy (por. m.in. postanowienie SN z dnia 3 czerwca 1974 r., sygn. akt II CZ 94/74, Lex nr 7511; uzasadnienie wyroku SN z dnia 12 grudnia 1978 r., sygn. akt I PRN 123/78, PiZS 1980, nr 6, s. 65). Udział adwokata (radcy prawnego) w sprawie sąd może w szczególności uznać za potrzebny, gdy strona wnosząca o jego ustanowienie jest nieporadna, ma trudności z samodzielnym podejmowaniem czynności procesowych albo gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym (por. orzeczenie SN z dnia 23 września 1964 r., II PZ 46/64, NP 1965, nr 5, s. 56). Fakt pozbawienia wolności, wynikający z tymczasowego aresztowania, może prowadzić do konieczności udziału w postępowaniu profesjonalnego pełnomocnika. Okoliczność ta jednak nie jest jeszcze automatycznie związana z koniecznością wyznaczenia takiego pełnomocnika przez sąd, albowiem strona postępowania cywilnego może posiadać możliwość powołania pełnomocnika z wyboru albo też okoliczności sprawy przesądzają o braku takiej potrzeby. Wprowadzenie przez ustawodawcę obowiązku wyznaczenia pełnomocnika („sąd uwzględni wniosek”) w każdej sytuacji, w której udział ten ze względu na stan i okoliczności sprawy jest potrzebny, stanowi realizację prawa do sądu. Oczekiwanie, by ustawodawca wprowadził wymóg posiadania pełnomocnika albo jego wyznaczenia dla każdej osoby pozbawionej wolności, niezależnie od woli strony, jej stanu majątkowego i okoliczności sprawy, oznaczałoby wprowadzenie do systemu prawa cywilnego przymusu posiadania pełnomocnika z urzędu dla wszystkich osób pozbawionych wolności. Instytucja ta służyć ma zaś zapewnieniu możliwości profesjonalnego wsparcia działania strony jedynie w sytuacji, w której strona wyraża wolę posiadania pełnomocnika i jego udział jest w sprawie uzasadniony. Zatem zarzut skarżącego, jako prowadzący do nieuzasadnionej zmiany modelu automatycznego udziału pełnomocnika z urzędu osoby pozbawionej wolności, uznać należy w tym zakresie za oczywiście bezzasadny. Pozostałe zaskarżone przepisy art. 117 k.p.c., tj. § 1, 6 i 7, ze względu na swą treść, pozostają bez związku z zarzutami dotyczącymi oceny potrzeby wyznaczenia adwokata albo radcy prawnego, w tej więc części uznać je należy za oczywiście bezzasadne.
Zdaniem skarżącego art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 u.k.s.c. niezgodne są z wskazanymi wzorcami kontroli, albowiem przewidują nie obligatoryjne, lecz fakultatywne zwolnienie od kosztów. Skarżący upatruje naruszenie swych praw w tym, że we wszystkich wskazanych ostatecznych orzeczeniach wydanych w jego sprawie sądy odmawiały zwolnienia od kosztów albo zwalniały go z nich tylko częściowo, pomimo że skarżący nie dysponował prawie w ogóle środkami finansowymi. Oceniwszy tak sformułowane zarzuty, uznać należy, że w zasadniczym stopniu odnoszą się one do stosowania prawa przez sądy. Skarżący wskazuje bowiem, że spełniał przesłanki określone w ustawie, upoważniające do zwolnienia od kosztów sądowych w całości, mimo to sądy orzekające w jego sprawie odmawiały przyznania mu takiego zwolnienia. Tym samym to nie fakultatywny czy obligatoryjny charakter przyznania zwolnienia od kosztów, lecz dokonana przez sąd – niewłaściwa zdaniem skarżącego – ocena stanu majątkowego i zdolności do ponoszenia kosztów w postępowaniu cywilnym były podstawą rozstrzygnięć i zarzutów formułowanych przez skarżącego. Treść zarzutów wskazuje zatem jednoznacznie, że skarżący kwestionuje zasadność podjętych przez orzekające sądy rozstrzygnięć, a przede wszystkim ocenę swojego stanu finansowego. Tak sformułowanej skardze konstytucyjnej, jako niespełniającej podstawowych przesłanek zawartych w art. 79 Konstytucji, należało odmówić nadania dalszego biegu.
W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
z dnia 8 czerwca 2010 r.
Sygn. akt Ts 110/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marian Grzybowski,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jarosława J. w sprawie zgodności:
1) art. 117 § 1, 4, 6, 7 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.),
2) art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) z
art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 1 maja 2009 r. zarzucono niezgodność: art. 117 § 1, 4, 6, 7 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 45), z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującymi czterema stanami faktycznymi. Postanowieniem z dnia 6 marca 2008 r. referendarz Sądu Okręgowego w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych oraz oddalił wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2008 r. (sygn. akt I C 1330/07) Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił skargę na powyższe postanowienie. Postanowieniem z dnia 8 maja 2008 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACz 590/08) oddalił zażalenie w sprawie. W drugiej sprawie skarżącego zarządzeniem z dnia 1 kwietnia 2008 r. przewodniczący w I Wydziale Cywilnym Sądu Okręgowego w Gdańsku (sygn. akt I C 1330/07) zarządził zwrot pozwu skarżącego z powodu braku opłaty od pozwu. Postanowieniem z dnia 8 maja 2008 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACz 589/08) oddalił zażalenie w sprawie. W kolejnej sprawie postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2008 r. (sygn. akt I C 62/08) Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu. Postanowieniem z dnia 27 maja 2008 r. (sygn. akt I ACz 654/08) Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił zażalenie w tej sprawie. W ostatniej sprawie postanowieniem z dnia 7 maja 2008 r. (sygn. akt I C 358/08) referendarz Sądu Okręgowego w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych. Postanowieniem z dnia 4 czerwca 2008 r. (sygn. akt I C 358/08) Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.
Skarżący zarzucił, że zaskarżone przepisy art. 117 § 1, 4, 6, 7 k.p.c. prowadzą do pozbawienia skarżącego konstytucyjnego prawa do sądu, naruszają zasadę równości pomiędzy osobami pozbawionymi wolności oraz pozostającymi na wolności, a także prowadzą do naruszenia art. 2, art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 3 ust. 1 i 2 Konstytucji albowiem uzależniają ustanowienie dla strony adwokata lub radcy prawnego z urzędu od zwolnienia przez sąd od kosztów sądowych. Niezgodność zaskarżonych przepisów z podniesionymi wzorcami kontroli wynika ponadto z faktu, że uzależniają one uwzględnienie przez sąd wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego od uznania, że jego udział w sprawie jest potrzebny, także w sytuacji, gdy wnioskodawca jest osobą pozbawioną wolności. Zdaniem skarżącego przepisy art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 u.k.s.c. naruszają wskazane przepisy Konstytucji, w zakresie, w jakim pozwalają na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych w sprawach cywilnych, w których osoba wnosząca o zwolnienie od kosztów sądowych jest pozbawiona wolności.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 marca 2010 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: wskazanie, które z orzeczeń wydanych na podstawie zaskarżonych przepisów skarżący uważa za ostateczne w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK); doręczenie wszystkich orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego w ramach wyczerpania drogi prawnej; podanie daty doręczenia orzeczenia, o którym mowa w pkt 1 zarządzenia oraz wykazanie dotrzymania terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy TK.
Pismem z 1 kwietnia 2010 r. pełnomocnik skarżącego odniósł się do zarządzenia, w szczególności wskazał, że za ostateczne orzeczenia uważa postanowienia załączone do skargi konstytucyjnej. Wskazał ponadto, że orzeczenia te zostały doręczone pełnomocnikowi skarżącego 6 marca 2009 r., zaś postanowienie o wyznaczeniu pełnomocnika z urzędu zostało doręczone 16 lutego 2009 r., zatem, zdaniem pełnomocnika, dotrzymany został termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Nadto skarżący wniósł o „wydłużenie do 40 dni terminu na usunięcie braków formalnych” w zakresie doręczenia wszystkich orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego. Wraz z pismem z dnia 7 maja 2010 r. pełnomocnik doręczył postanowienia w sprawach o sygn. I C 358/08, I C 62/08 oraz I C 1330/07 oraz wniósł o „przedłużenie terminu do uzupełnienia skargi konstytucyjnej o kolejne trzy tygodnie” w zakresie ostatniego z orzeczeń, które pomimo wniosku pełnomocnika nie zostało mu doręczone. Pismem z dnia 18 maja 2010 r. pełnomocnik skarżącego złożył odpis postanowienia w sprawie I c 1330/07.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Przepis ten określa samoistnie niektóre elementy skargi konstytucyjnej, w szczególności zakres podmiotowy i przedmiotowy skargi. W zakresie nieuregulowanym odsyła do ustawy. Zgodnie z art. 197 Konstytucji tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym określa ustawa o TK. Ustawa ta w przepisach art. 47 ust. 1 i 2 określa w szczególności zasady wnoszenia skarg konstytucyjnych, w tym warunki formalne, jakim muszą one odpowiadać, w pozostałym zakresie odsyłając do przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 20 ustawy o TK).
Jeżeli skarga konstytucyjna nie odpowiada warunkom formalnym określonym we wskazanej ustawie, sędzia Trybunału, działając na podstawie przepisów art. 49 w związku z art. 36 ust. 2 ustawy o TK, wzywa skarżącego do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej, zakreślając termin jego dokonania. W niniejszej sprawie wynosił on 7 dni od daty doręczenia zarządzenia. Uchybienie temu terminowi, a więc nieusunięcie braków w terminie określonym w zarządzeniu sędziego Trybunału Konstytucyjnego stanowi na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK bezwzględną przesłankę wydania postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
W niniejszej sprawie pierwsze pismo sporządzone przez pełnomocnika skarżącego, zawierające częściowe tylko uzupełnienie braków formalnych skargi, nadane zostało 1 kwietnia 2010 r., tj. w ustawowo przewidzianym terminie. Zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego nie zostało jednak wykonane w nakazanym terminie w całości. Pełnomocnik nie uzupełnił m.in. braków w zakresie załączenia orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego, wskazując, że nie zostały mu one doręczone. Jednocześnie wniósł do właściwych sądów wnioski o doręczenie ww. orzeczeń. W kolejnych pismach, odpowiednio z 7 i 17 maja 2010 r., tj. po upływie odpowiednio 37 i 47 dni, pełnomocnik skarżącego przesłał wskazane przez Trybunał orzeczenia.
Na podstawie przepisu art. 20 ustawy o TK, odpowiednie zastosowanie znajdują w takiej sytuacji przepisy kodeksu postępowania cywilnego, przewidujące możliwość przywrócenia terminu dokonania czynności. Zgodnie więc z odpowiednio stosowanym przepisem art. 168 § 1 k.p.c., jeżeli strona nie dokonała w terminie czynności procesowej bez swojej winy, Trybunał na jej wniosek postanowi przywrócenie terminu. Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do Trybunału w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. W piśmie tym należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek, zaś równocześnie z wnioskiem strona powinna dokonać czynności procesowej.
Jak wynika z wskazanych przepisów, warunkiem koniecznym przywrócenia terminu jest kumulatywne spełnienie następujących warunków: wykazanie braku winy w niedotrzymaniu terminu, złożenie wniosku o jego przywrócenie oraz dokonanie właściwej czynności procesowej. Pisma pełnomocnika skarżącego nie zawierają drugiego z elementów koniecznych dla przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej, tj. wniosku o przywrócenie terminu. Za takowe nie można w szczególności uznać pism z 1 kwietnia i 7 maja, zawierających wnioski o wydłużenie terminu do uzupełnienia braków, jako środka nieznanego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. W tym stanie rzeczy stwierdzić należy, że nie spełnione zostały warunki przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej, a w konsekwencji nie doszło do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej w wyznaczonym terminie. Z tego względu na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
Zauważyć należy, że skarżący nie uzupełnił braków skargi konstytucyjnej także w pozostałym zakresie. Pełnomocnik skarżącego, wbrew wezwaniu nie wskazał terminu doręczenia skarżącemu ostatecznych orzeczeń zapadłych w jego sprawie ani nie wykazał dotrzymania terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Brak ten uniemożliwia Trybunałowi Konstytucyjnemu dokonanie kontroli formalnej skargi konstytucyjnej w zakresie dotrzymania terminu do wniesienia skargi. W piśmie procesowym z 1 kwietnia 2010 r. pełnomocnik skarżącego przedstawił jedynie terminy doręczenia orzeczeń pełnomocnikowi oraz zawiadomienia o powołaniu pełnomocnika do działania w sprawie. Tymczasem podkreślić należy, że przepis art. 46 ust. 1 ustawy o TK wskazuje jednoznacznie początek biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, przypadający na dzień doręczenia „skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia”. Ponadto, termin ten nie jest liczony dla „strony”, lecz dla „skarżącego”, a zatem nie znajdują w tym zakresie odpowiedniego zastosowania przepisy postępowania cywilnego, nakazujące obliczanie terminów odrębnie dla strony i odrębnie dla jej pełnomocnika. Podkreślić należy wyjątkowy charakter instytucji skargi konstytucyjnej, jako uprawnienia określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Skarga konstytucyjna nie jest środkiem odwoławczym od rozstrzygnięć innych organów, lecz jest to instrument samodzielny i niezależny. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym określa zatem w art. 46 ust. 1 ustawy TK precyzyjnie termin 3-miesięczny do wniesienia skargi, nakazując jego obliczanie od dnia doręczenia orzeczenia skarżącemu. Okoliczność ta, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
Niezależnie od powyższego należy wskazać na zbędność orzekania w niniejszej sprawie. Wyrokiem z dnia 16 czerwca 2008 r. (P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 117 § 1 k.p.c., w części obejmującej zwrot „zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. W wyroku tym Trybunał uznał, że wskazana regulacja, uzależniając ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu od przesłanki uprzedniego uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych, rozumianych jako opłaty sądowe i wydatki, w znaczny sposób ogranicza konstytucyjne prawo do sądu strony w wymiarze dostępności do pomocy prawnej z urzędu świadczonej na rzecz osób ubogich. Okoliczność ta stanowi samodzielną przesłankę stwierdzenia zbędności orzekania w tym zakresie (por. postanowienie TK z dnia 5 kwietnia 2006 r., SK 59/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 47). Zauważyć należy, że ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 7, poz. 45) zmieniono treść przepisów art. 117 k.p.c., m.in. wprowadzając możliwość domagania się ustanowienia adwokata albo radcy prawnego przez osoby niezwolnione od kosztów sądowych. Pozostałe zaskarżone przepisy art. 117 k.p.c., tj. § 4, 6 i 7, ze względu na swą treść, pozostają bez związku z zarzutami dotyczącymi uzależnienia możliwości złożenia wniosku o ustanowienie adwokata albo radcy prawnego od zwolnienia przez sąd od kosztów sądowych, w tej więc części uznać je należy za oczywiście bezzasadne.
Za oczywiście bezzasadny należy uznać zarzut niezgodności zaskarżonego art. 17 § 4 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 45), z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącego naruszeniem prawa do sądu jest uzależnienie uwzględnienia przez sąd wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego od uznania, że jego udział w sprawie jest potrzebny, w sytuacji, gdy wnioskodawca jest osobą pozbawioną wolności. Jak słusznie podkreśla się w literaturze, potrzeba udziału w postępowaniu wykwalifikowanego pełnomocnika procesowego podlega swobodnej ocenie sądu w całokształcie okoliczności sprawy (por. m.in. postanowienie SN z dnia 3 czerwca 1974 r., sygn. akt II CZ 94/74, Lex nr 7511; uzasadnienie wyroku SN z dnia 12 grudnia 1978 r., sygn. akt I PRN 123/78, PiZS 1980, nr 6, s. 65). Udział adwokata (radcy prawnego) w sprawie sąd może w szczególności uznać za potrzebny, gdy strona wnosząca o jego ustanowienie jest nieporadna, ma trudności z samodzielnym podejmowaniem czynności procesowych albo gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym (por. orzeczenie SN z dnia 23 września 1964 r., II PZ 46/64, NP 1965, nr 5, s. 56). Fakt pozbawienia wolności, wynikający z tymczasowego aresztowania, może prowadzić do konieczności udziału w postępowaniu profesjonalnego pełnomocnika. Okoliczność ta jednak nie jest jeszcze automatycznie związana z koniecznością wyznaczenia takiego pełnomocnika przez sąd, albowiem strona postępowania cywilnego może posiadać możliwość powołania pełnomocnika z wyboru albo też okoliczności sprawy przesądzają o braku takiej potrzeby. Wprowadzenie przez ustawodawcę obowiązku wyznaczenia pełnomocnika („sąd uwzględni wniosek”) w każdej sytuacji, w której udział ten ze względu na stan i okoliczności sprawy jest potrzebny, stanowi realizację prawa do sądu. Oczekiwanie, by ustawodawca wprowadził wymóg posiadania pełnomocnika albo jego wyznaczenia dla każdej osoby pozbawionej wolności, niezależnie od woli strony, jej stanu majątkowego i okoliczności sprawy, oznaczałoby wprowadzenie do systemu prawa cywilnego przymusu posiadania pełnomocnika z urzędu dla wszystkich osób pozbawionych wolności. Instytucja ta służyć ma zaś zapewnieniu możliwości profesjonalnego wsparcia działania strony jedynie w sytuacji, w której strona wyraża wolę posiadania pełnomocnika i jego udział jest w sprawie uzasadniony. Zatem zarzut skarżącego, jako prowadzący do nieuzasadnionej zmiany modelu automatycznego udziału pełnomocnika z urzędu osoby pozbawionej wolności, uznać należy w tym zakresie za oczywiście bezzasadny. Pozostałe zaskarżone przepisy art. 117 k.p.c., tj. § 1, 6 i 7, ze względu na swą treść, pozostają bez związku z zarzutami dotyczącymi oceny potrzeby wyznaczenia adwokata albo radcy prawnego, w tej więc części uznać je należy za oczywiście bezzasadne.
Zdaniem skarżącego art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 u.k.s.c. niezgodne są z wskazanymi wzorcami kontroli, albowiem przewidują nie obligatoryjne, lecz fakultatywne zwolnienie od kosztów. Skarżący upatruje naruszenie swych praw w tym, że we wszystkich wskazanych ostatecznych orzeczeniach wydanych w jego sprawie sądy odmawiały zwolnienia od kosztów albo zwalniały go z nich tylko częściowo, pomimo że skarżący nie dysponował prawie w ogóle środkami finansowymi. Oceniwszy tak sformułowane zarzuty, uznać należy, że w zasadniczym stopniu odnoszą się one do stosowania prawa przez sądy. Skarżący wskazuje bowiem, że spełniał przesłanki określone w ustawie, upoważniające do zwolnienia od kosztów sądowych w całości, mimo to sądy orzekające w jego sprawie odmawiały przyznania mu takiego zwolnienia. Tym samym to nie fakultatywny czy obligatoryjny charakter przyznania zwolnienia od kosztów, lecz dokonana przez sąd – niewłaściwa zdaniem skarżącego – ocena stanu majątkowego i zdolności do ponoszenia kosztów w postępowaniu cywilnym były podstawą rozstrzygnięć i zarzutów formułowanych przez skarżącego. Treść zarzutów wskazuje zatem jednoznacznie, że skarżący kwestionuje zasadność podjętych przez orzekające sądy rozstrzygnięć, a przede wszystkim ocenę swojego stanu finansowego. Tak sformułowanej skardze konstytucyjnej, jako niespełniającej podstawowych przesłanek zawartych w art. 79 Konstytucji, należało odmówić nadania dalszego biegu.
W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.