Pełny tekst orzeczenia

127/2/B/2010

POSTANOWIENIE

z dnia 23 lutego 2010 r.

Sygn. akt Ts 171/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Mirosław Wyrzykowski,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Wacława Zygmunta R. w sprawie zgodności:

1) art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.), w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123),

2) art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123), z

art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 16 lipca 2009 r. skarżący – reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu – zarzucił, że art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.), w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123), jak również art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123) są niezgodne z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W ocenie skarżącego obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej przez stronę zwolnioną przez sąd w całości od kosztów sądowych – przy jednoczesnym braku środków na jej opłacenie, w szczególności w przypadku osób przebywających w zakładach penitencjarnych – skutkuje nieuzasadnionym zamknięciem drogi do dochodzenia przed sądem naruszonych praw i wolności. Bezwzględny wymóg uiszczenia opłaty, przy braku środków na jej opłacenie, narusza zasadę dwuinstancyjności postępowania.



Niniejsza skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą.

Postanowieniem z 20 maja 2008 r. (sygn. akt I C 407/06) Sąd Okręgowy w Lublinie – I Wydział Cywilny w pkt I oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej od wniesionego zażalenia na postanowienie z 18 lutego 2008 r. i apelacji na wyrok z 9 listopada 2007 r. (sygn. akt I C 407/06). Jednocześnie jako nieopłacone odrzucił w pkt II zażalenie i w pkt III apelację. Na powyższe rozstrzygnięcie skarżący wniósł zażalenie wraz z wnioskiem o zwolnienie go od wszelkich opłat sądowych. Postanowieniem z 24 czerwca 2008 r. (sygn. jw.) Sąd Okręgowy w Lublinie – I Wydział Cywilny zwolnił skarżącego z opłaty od zażalenia w całości. Na powyższe postanowienie skarżący wniósł zażalenie oraz wniosek o zwolnienie od obowiązku uiszczania opłaty podstawowej. Postanowieniem z 14 lipca 2008 r. (sygn. jw.) Sąd Okręgowy w Lublinie – I Wydział Cywilny odrzucił jako niedopuszczalne zażalenie skarżącego na postanowienie z 24 czerwca 2008 r. w przedmiocie zwolnienia od opłaty od zażalenia oraz oddalił wniosek o zwolnienie od opłaty podstawowej. Postanowieniem z 12 sierpnia 2008 r. (sygn. akt I ACz 595/08) Sąd Apelacyjny w Lublinie – I Wydział Cywilny oddalił zażalenie skarżącego na postanowienie z 14 lipca 2008 r. w przedmiocie oddalenia wniosku o zwolnienie od opłaty podstawowej.

Postanowieniem z 9 września 2008 r. (sygn. akt I ACz 660/08) Sąd Apelacyjny w Lublinie – I Wydział Cywilny oddalił zażalenie skarżącego na pkt I postanowienia Sądu Okręgowego w Lublinie z 20 maja 2008 r. (sygn. akt I C 407/06). Postanowieniem z 28 października 2008 r. (sygn. akt I C 407/06) Sąd Okręgowy w Lublinie – I Wydział Cywilny odrzucił zażalenie skarżącego na postanowienie z 20 maja 2008 r. w części dotyczącej rozstrzygnięcia w punkcie II i III. Postanowieniem z 18 marca 2009 r. (sygn. akt I C 407/06) Sąd Okręgowy w Lublinie – I Wydział Cywilny zwolnił skarżącego od opłaty od zażalenia wniesionego na powyższe postanowienie. Postanowieniem z 9 kwietnia 2009 r. (sprostowanym 24 kwietnia 2009 r.) Sąd Okręgowy w Lublinie – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie go od opłaty podstawowej, odrzucił zażalenie na postanowienie z 28 października 2008 r., jak również odmówił zawieszenia postępowania.

Wnioskiem z 1 września 2008 r. skarżący zwrócił się do właściwego sądu o ustanowienie pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 29 września 2008 r. (sygn. akt VII Co 990/08) Sąd Rejonowy w Kielcach – VII Wydział Cywilny ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu. W wykonaniu tegoż postanowienia Dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych w Kielcach pismem (OIRP/769/2008) z 17 listopada 2008 r. ustanowił radcę prawnego do sporządzenia skargi.

Postanowieniem z 15 kwietnia 2009 r., SK 44/08 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 59) Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie w sprawie zainicjowanej skargą konstytucyjną skarżącego, który zarzucał niezgodność art. 100 ust. 2 w związku z art. 14 u.k.s.c. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Podstawą orzeczenia była zbędność wydania wyroku.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Wniesionej przez skarżącego skardze konstytucyjnej nie może być nadany dalszy bieg, gdyż merytoryczne rozpatrzenie sformułowanych w niej zarzutów jest – wbrew twierdzeniom skarżącego – zbędne.

Kwestionowane przez skarżącego przepisy były już – co podkreśla sam skarżący – przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego, także w kontekście wskazanych w skardze konstytucyjnej wzorców kontroli. Wyrokiem z 17 listopada 2008 r. o sygn. SK 33/07 (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154), Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że: „Art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z 2006 r. Nr 126, poz. 876, oraz z 2007 r. Nr 21, poz. 123, Nr 82, poz. 560, Nr 123, poz. 849, Nr 125, poz. 873 i Nr 191, poz. 1371), w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123) i art. 100 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, są zgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji”.

W powyższym wyroku Trybunał, powołując się na swoje wcześniejsze orzecznictwo, stanął na stanowisku, iż koszty sądowe są tradycyjnie uznanym instrumentem polityki państwa, służącym do regulowania relacji stron stosunków procesowych oraz – w szerszym ujęciu – stymulowania decyzji jednostek co do sposobu prowadzenia swoich interesów i doboru środków ich ochrony. Służą one osiągnięciu należytej sprawności organizacyjnej i orzeczniczej sądów oraz oddzieleniu roszczeń szykanujących i oczywiście niezasadnych od roszczeń uzasadnionych, służących ochronie praw i wolności jednostki. Poza tym w ocenie Trybunału koszty te, w tym również opłata podstawowa, służą ograniczeniu pieniactwa, szykanowania przeciwnika, minimalizują zachętę do ochrony fikcyjnych interesów i chęci niesłusznego wzbogacenia się kosztem przeciwnika etc. Trybunał podkreślał, że generalną zasadą jest odpłatność wymiaru sprawiedliwości, zwolnienie natomiast ma istotne znaczenie dla zapewnienia stronom dostępu do sądu, jednak prawo to nie może być nieograniczone, a jego celem nie jest zapewnienie idealnej (wedle zainteresowanego) dostępności wymiaru sprawiedliwości zawsze i w każdej sprawie.

Istotnego novum uzasadniającego nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu nie może w niniejszej sprawie stanowić ani wskazanie jako przedmiotu skargi przepisu intertemporalnego, ani też rozszerzenie wzorca kontroli o art. 176 Konstytucji. Art. 2 ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie był co prawda przedmiotem oceny w sprawie SK 33/07, jednak w uzasadnieniu wyroku Trybunał stwierdził, że przyjęcie przez ustawodawcę takiego rozwiązania intertemporalnego nie powoduje utraty przyznanego zwolnienia od kosztów sądowych, lecz jedynie modyfikację o obowiązek poniesienia opłaty podstawowej. Ponadto, w ocenie Trybunału w wypadku odstępstwa od generalnej zasady odpłatności wymiaru sprawiedliwości w trakcie trwania postępowania sądowego konieczne jest, aby ustawodawca wprowadził odpowiednie przepisy intertemporalne. W przeciwnym wypadku, biorąc pod uwagę, że czas trwania niektórych postępowań sądowych (przez wszystkie instancje sądowe) jest znacznie wydłużony, ustawodawca nie miałby możliwości dokonania zmian legislacyjnych. Mając na względzie, że w ocenie Trybunału kwestionowane przepisy nie naruszają zasad poprawnej legislacji (są zgodne z art. 2 Konstytucji), należy w tym wypadku również przyjąć, że rozwiązania międzyczasowe nie naruszają także praw i wolności wskazanych w petitum skargi. Trybunał podkreślał również, że późniejsze zmiany dokonane przez ustawodawcę poprzez uchylenie kwestionowanego art. 14 ust. 2 u.k.s.c., nadanie nowego brzmienia art. 100 ust. 2 u.k.s.c. przez skreślenie zdania drugiego, nie świadczą o niekonstytucyjności dotychczasowej regulacji.

W sprawie będącej przedmiotem niniejszego rozpoznania, odmowę nadania skardze dalszego biegu uzasadnia również okoliczność, że postanowieniem z 15 kwietnia 2009 r., w sprawie SK 44/08, Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie ze względu na zbędność wydania wyroku. W powyższej sprawie skarżący zarzucał niezgodność art. 100 ust. 2 w związku z art. 14 u.k.s.c. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji, a wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich rozszerzył wzorzec kontroli również o art. 31 ust. 3 Konstytucji. Istota zarzutu skargi sprowadzała się do twierdzenia, że kwestionowane uregulowanie jest zbyt rygorystyczne, pozbawia prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) w sposób nieznajdujący usprawiedliwienia w zasadzie proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), prowadzący do pozbawienia drogi sądowej do dochodzenia praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Nadmierny rygoryzm, ograniczający lub wręcz pozbawiający skarżącego praw konstytucyjnych, wynika z obowiązku wniesienia opłaty podstawowej przez skarżącego pozbawionego majątku i źródła uzyskania dochodu, zwolnionego od kosztów sądowych. Z powyższego wynika, że istota zarzutów niniejszej skargi konstytucyjnej sprowadza się jedynie do powtórzenia tych argumentów, i w ocenie Trybunału tym bardziej uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu z uwagi na zbędność orzekania.

W tej sytuacji, w wyniku zaistnienia przesłanki ne bis in idem, Trybunał Konstytucyjny dokonuje oceny danej sprawy w kategoriach pragmatycznych, oceniając celowość prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta. W przypadku niniejszej skargi konstytucyjnej nie ulega wątpliwości, że wydanie przez Trybunał Konstytucyjny merytorycznego orzeczenia stało się – w obliczu podjętego już merytorycznego rozstrzygnięcia – zbędne.



W myśl art. 39 ust. l pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Taki stan rzeczy ma niewątpliwie miejsce, gdy zaskarżony przepis był już przedmiotem kontroli zgodności z Konstytucją w innej sprawie rozpoznawanej przez Trybunał (zob. postanowienia z: 3 października 2001 r., SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; 25 listopada 2002 r., SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88 oraz 26 marca 2002 r., P 3/02, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 22). Trybunał Konstytucyjny stoi przy tym na stanowisku, że konieczność uwzględniania określonej w ustawie o TK przesłanki zbędności wydania orzeczenia uwidacznia się na każdym etapie postępowania inicjowanego skargą (por. postanowienie TK z 3 września 2007 r., Ts 94/06, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 75). Z powyższych względów Trybunał doszedł do wniosku, że badanie przepisów stanowiących przedmiot wniesionej skargi z przywołanymi w niej wzorcami kontroli należy uznać za zbędne.



Niezależnie od powyższej okoliczności, stanowiącej samoistną przesłankę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, należy podnieść, że skarga nie spełnia innych podstawowych warunków przekazania jej do merytorycznego rozpoznania. W szczególności należy zaznaczyć, że skarżący legitymację do wniesienia tego środka ochrony wolności i praw wiąże z wydaniem przez sądy szeregu orzeczeń w jego sprawie, co w świetle jednoznacznego brzmienia art. 79 ust. 1 Konstytucji jest niedopuszczalne. Pociąga to za sobą brak wskazania wyczerpania drogi prawnej oraz brak uprawdopodobnienia wniesienia skargi konstytucyjnej w ustawowym terminie.



Tym samym, biorąc pod uwagę unormowanie art. 39 ust. 1 pkt 1 oraz art. 49 w związku. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.