Pełny tekst orzeczenia

422/6/B/2010


POSTANOWIENIE
z dnia 20 stycznia 2010 r.
Sygn. akt Ts 197/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Zbigniew Cieślak,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego o zbadanie zgodności:
art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1, art. 32 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej zarzucono niezgodność art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 w związku z art. 176 ust. 1, art. 32 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącego Towarzystwa zakwestionowany przepis narusza prawo do sprawiedliwej procedury sądowej na etapie postępowania kasacyjnego, będącego elementem prawa do sądu oraz godzi w istotę prawa do rzetelnego procesu. Zaskarżony przepis był źródłem pozbawienia skarżącego prawa do kasacji. Narusza to prawo do sądu w związku z zasadą ochrony praw dobrze nabytych i zasadą zaufania obywatela do państwa. Przywołane zasady powinny gwarantować skarżącemu możliwość skorzystania ze środka zaskarżenia do Sądu Najwyższego, niezależnie od tego, jak ten środek się nazywa i czy ma charakter nadzwyczajnego, czy też zwyczajnego środka zaskarżenia. Brak takich gwarancji oznacza brak należytej ochrony prawnej. Skarżący podnosi również, że skoro w ramach toczącego się postępowania obu stronom przysługiwało prawo do złożenia kasacji, a po wznowieniu postępowania prawa takiego nie miały – doszło również do naruszenia zasady równości. Zdaniem skarżącego ustawodawca powinie tak ukształtować przepisy intertemporalne, żeby pozostawić stronom prawo do kasacji albo przyznać im prawo do skargi kasacyjnej. Zaskarżony przepis zamyka, w ocenie skarżącego, prawo do dochodzenia ochrony praw przez co najmniej dwie instancje sądowe. W odniesieniu do sytuacji prawnej skarżącego zmiana stanu prawnego została spowodowana wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 10 kwietnia 2006 r. (SK 30/04, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 42). Wznowienie postępowania powinno skutkować rozpoznaniem sprawy „od nowa” co najmniej przez dwie instancje. Byłoby to zagwarantowane, gdyby do postępowania przed Sądem Najwyższym stosowały się przepisy dotychczasowe sprzed wejścia w życie ustawy z 22 grudnia 2004 r.
Skarga konstytucyjna została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Wyrokiem z 17 stycznia 2001 r. Sąd Okręgowy w Krośnie uwzględnił powództwo skarżącego Towarzystwa przeciwko Skarbowi Państwa. Sąd Apelacyjny wyrokiem z 6 września 2001 r. zmienił powyższy wyrok i oddalił powództwo. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze złożyło kasację od tego wyroku, która została oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego z 27 listopada 2003 r. (sygn. akt I CK 318/02). W wyniku skargi konstytucyjnej PTTK Trybunał Konstytucyjny w dniu 10 kwietnia 2006 r. wydał wyrok o sygn. SK 30/04 (OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 42), uznając, że art. 1 pkt 81 lit. a w zw. z art. 9 ustawy z dnia 7 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz innych ustaw (Dz. U. Nr 6, poz. 70) jest niezgodny z art. 2 i art. 64 Konstytucji w zakresie, w jakim odnosi się do wszczętych, a niezakończonych przed jego wejściem w życie spraw dotyczących nabycia użytkowania wieczystego nieruchomości, stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy, niezabudowanych przez ich posiadaczy. PTTK, powołując się na powyższy wyrok Trybunału Konstytucyjnego, wniosło do Sądu Najwyższego skargę o wznowienie postępowania. Wyrokiem z 8 lutego 2007 r. (sygn. akt I CO 17/06) Sąd Najwyższy, uwzględniając skargę o wznowienie postępowania od powołanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego z 27 listopada 2003 r., wznowił postępowanie w sprawie zakończonej tym wyrokiem, uchylił tenże wyrok oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 6 września 2001 r. (sygn. akt I ACa 255/01) i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Wyrokiem z 30 maja 2007 r. Sąd Apelacyjny oddalił skargę PTTK oraz zmienił w części wyrok Sądu Okręgowego w Krośnie z 17 stycznia 2001 r. Skarga kasacyjna PTTK została odrzucona postanowieniem Sądu Najwyższego z 14 lutego 2008 r. (sygn. akt I CSK 460/07). Zdaniem Sądu Najwyższego skarga jest niedopuszczalna ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia nieprzekraczającą 50 tys. zł. Skarżący zwraca uwagę, że na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów kasacja przysługiwała, gdy wartość przedmiotu zaskarżenia wynosiła 10 tys. zł. Niezakończenie postępowania pod rządami poprzednio obowiązujących przepisów nie wynika z działań skarżącego, lecz m.in. z tego, że wydane w sprawie orzeczenia oparte były na przepisie, który następnie uznany został przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Podstawowym zarzutem skargi konstytucyjnej jest „utrata” prawa do kasacji, które skarżący posiadał, z niego skorzystał, a po wznowieniu postępowania prawo to utracił ze względu na art. 3 zaskarżonej ustawy. W myśl zaskarżonego przepisu skarżącemu przysługuje obecnie prawo do skargi kasacyjnej, o ile spełni on przewidziane prawem wymogi. W zakresie przedmiotu zaskarżenia wymogi te są obecnie wyższe niż były przed wejściem w życie ustawy z 22 grudnia 2004 r. Zdaniem skarżącego prowadzi to do naruszenia prawa do sądu oraz zasad wywodzonych z klauzuli państwa prawnego.
Tak sformułowany zarzut nie może być podstawą skargi konstytucyjnej, gdyż w zaskarżonym przepisie nie można upatrywać źródła naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że Konstytucja nie gwarantuje prawa do kasacji czy skargi kasacyjnej. Skarżący nie może więc wskazywać, że brak tego prawa prowadzi do naruszenia jego konstytucyjnych praw, w tym prawa do sądu. Prawo do kasacji (skargi kasacyjnej) nie mieści się w zakresie konstytucyjnego prawa do sądu, jeżeli jednak ustawodawca zdecyduje się na wprowadzenie tego środka prawnego, musi zrobić to w sposób gwarantujący standardy postępowania sądowego w demokratycznym państwie prawnym (por. postanowienie z 10 sierpnia 2001 r., Ts 58/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 207). W niniejszej sprawie badanie tych standardów jest bezprzedmiotowe, gdyż skarżący nie kwestionuje sposobu rozpatrywania skargi kasacyjnej (kasacji), lecz warunki jej dopuszczalności, a w zasadzie sposób ukształtowania tych warunków w odniesieniu do podmiotów, którym wcześniej przysługiwała kasacja. W tym zakresie podstawą skargi konstytucyjnej nie mogą być również zasady zaufania obywatela do państwa oraz ochrony praw słusznie nabytych. Zasady te nie wyrażają bowiem żadnych wolności lub praw konstytucyjnych w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. W tym znaczeniu nie można więc mówić o prawie do kasacji jako prawie nabytym oraz utracie tego prawa.
Skarżący wskazuje na naruszenie prawa do sądu przez naruszenie prawa do sprawiedliwej procedury sądowej, nie wyjaśnia jednak szerzej, na czym naruszenie to miałoby polegać. Podobnie w skardze brak uzasadnienia zarzutu naruszenia art. 77 ust. 1 Konstytucji i zamknięcia dostępu do sądu, w sytuacji gdy sąd rozpoznał sprawę skarżącego. Rozważenia wymaga natomiast zarzut rozpoznania sprawy skarżącego wyłącznie w jednej instancji. Zarzut ten jest jednak wadliwie sformułowany. Odwołuje się on do zasady dwuinstancyjności postępowania z art. 176 ust. 1 Konstytucji, która jako zasada przedmiotowa nie może być samodzielnym wzorcem skargi konstytucyjnej, gdyż nie wyraża wolności lub praw skarżącego. Zarzut skarżącego może być natomiast łączony z art. 78 Konstytucji. W zakresie przedmiotowym tego przepisu można ewentualnie rozważać problem dwuinstancyjności. Należy jednakże podkreślić, że prawo do zaskarżania orzeczeń dotyczy orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Wskazany przez skarżącego wyrok Sądu Apelacyjnego z 30 maja 2007 r. nie jest orzeczeniem wydanym w pierwszej instancji. Brak środka zaskarżenia od tego wyroku nie może więc stanowić podstawy dla formułowania zarzutu naruszenia prawa do zaskarżania orzeczeń rozumianego w ten sposób, że skarżący ma prawo do rozpoznania sprawy przez dwie instancje.
Problem podnoszony w skardze konstytucyjnej sprowadza się do pytania, czy w sytuacji, gdy wznowienie postępowania jest wynikiem stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności przepisu stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia wydanego przez sąd, postępowanie w sprawie o wznowienie postępowania powinno się toczyć w oparciu o ogólne zasady kodeksowe, czy też ustawodawca powinien sformułować odrębne zasady tego postępowania. W tym kontekście można rozważać żądanie skarżącego, w myśl którego postępowanie takie powinno być dwuinstancyjne. Trybunał Konstytucyjny dostrzega zasadność szczególnego uregulowania podstaw i sposobu postępowania w sprawie wznowienia postępowania w celu prawidłowego zagwarantowania prawa do wznowienia postępowania, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji (por. postanowienie z 7 sierpnia 2009 r., S 5/09, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 121). Kwestia ta wiąże się jednak z odpowiednim ukształtowaniem przepisów regulujących wznowienie postępowania, a nie modyfikacją przepisów intertemporalnych. Z tego też względu art. 3 zaskarżonej ustawy nie może stanowić źródła naruszenia praw skarżącego we wskazanym przez niego zakresie.
Reasumując, odmowa nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej wynika w części z tego, że skarżący nie wskazał praw konstytucyjnych i sposobu ich naruszenia, w myśl art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), w części zaś z tego, że art. 3 ustawy z 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych nie może stanowić źródła naruszenia tych praw.

Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji.