Pełny tekst orzeczenia

336/5/B/2010

POSTANOWIENIE
z dnia 19 października 2010 r.
Sygn. akt Ts 257/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński – przewodniczący
Adam Jamróz – sprawozdawca
Maria Gintowt-Jankowicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 grudnia 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej spółki Hydrobudowa – 6 S.A. z siedzibą w Warszawie,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

1. W skardze konstytucyjnej z 19 sierpnia 2008 r. zarzucono niezgodność: (1) punktu II pouczenia zawartego we wzorze protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 3 października 2003 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. Nr 182, poz. 1783), oraz (2) punktu II pouczenia zawartego we wzorze protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. Nr 227, poz. 2298) – z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 176 ust. 2 Konstytucji, przez to, że wskazują one sąd rejonowy – sąd pracy, jako wyłącznie właściwy dla rozpatrzenia w pierwszej instancji wniesionego przez pracownika, a w razie wypadku śmiertelnego przez uprawnionego członka rodziny zmarłego pracownika, powództwa o ustalenie i sprostowanie protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy na podstawie art. 189 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.).
W opinii spółki Hydrobudowa – 6 S.A. (dalej: skarżąca) treść zaskarżonych pouczeń została ustalona z przekroczeniem delegacji ustawowej zawartej w art. 237 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: k.p.), a także jest niezgodna z art. 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 20, poz. 85, ze zm.), art. 262 k.p., art. 13 § 2, „art. 17 pkt 1 albo pkt 4” oraz art. 459-47716 k.p.c. Oznacza to, zdaniem skarżącej, że zakwestionowane pouczenia naruszają „konstytucyjne prawo skarżącej do sądu określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, dlatego, że pouczając, iż w każdym przypadku sądem właściwym dla rozstrzygnięcia powództwa o ustalenie i sprostowanie protokołu wypadkowego na podstawie art. 189 k.p.c. jest sąd rejonowy – sąd pracy, regulacja taka narusza prawo skarżącej do przeprowadzenia procedury sądowej przed właściwym sądem, tj. ustalonym zgodnie z art. 176 ust. 2 Konstytucji RP” (s. 5 uzasadnienia skargi konstytucyjnej).

2. Skarga konstytucyjna została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny:
Wyrokiem z 18 października 2007 r. (sygn. akt P 1127/05) Sąd Rejonowy w Szczecinie – X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych ustalił, że wypadek, jakiemu uległ jeden z pracowników skarżącej, jest wypadkiem przy pracy. Od powyższego wyroku skarżąca wniosła apelację, w której zarzuciła niewłaściwość rzeczową Sądu Rejonowego w Szczecinie do dokonania rozstrzygnięcia w tej sprawie, gdyż ustalenie, czy dane zdarzenie było wypadkiem przy pracy, jest – według niej – sprawą o prawa niemajątkowe. Ponadto zarzuciła, że Sąd Rejonowy w Szczecinie, wydając wyrok, nie wskazał podstawy prawnej rozstrzygnięcia dokonanego w tym zakresie. W wyroku z 23 kwietnia 2008 r. (sygn. akt VI Pa 14/08) Sąd Okręgowy w Szczecinie – VI Wydział Pracy oddalił apelację skarżącej jako bezzasadną. Sąd Okręgowy w Szczecinie nie uznał zarzutu skarżącej w zakresie niewłaściwości rzeczowej Sądu Rejonowego do rozpoznania przedmiotowej sprawy w pierwszej instancji. Wyrok powyższy wraz z uzasadnieniem skarżąca otrzymała 21 maja 2008 r. Od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie skarżąca 16 lipca 2008 r. wniosła skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego, a 19 sierpnia 2008 r. – także skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego.

3. Postanowieniem z 3 listopada 2008 r., wydanym na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym.

4. Postanowieniem z 9 lipca 2009 r. (sygn. akt II PK 240/08) Sąd Najwyższy – Izba Pracy, Ubezpieczeń i Spraw Publicznych odrzucił skargę kasacyjną skarżącej. Zdaniem Sądu żądanie ustalenia, że określone zdarzenie było wypadkiem przy pracy, dotyczy ochrony prawa o charakterze majątkowym. Ponadto, nie doszło w sprawie skarżącej do naruszenia przepisów o właściwości rzeczowej sądu pierwszej instancji, a w konsekwencji – nie zachodziła nieważność postępowania w sprawie.

5. Pismem procesowym z 17 listopada 2009 r. skarżąca wniosła o podjęcie zawieszonego postępowania przez Trybunał Konstytucyjny.

6. Postanowieniem z 15 grudnia 2009 r. Trybunał Konstytucyjny podjął zawieszone postępowanie oraz odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej z powodu niespełnienia przez nią warunków formalnych, o których mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ustawy o TK. Treść zaskarżonych pouczeń nie stanowiła bowiem podstawy wydania ostatecznego rozstrzygnięcia sądowego w sprawie skarżącej.

7. Pismem z 28 grudnia 2009 r. skarżąca wniosła zażalenie na powyższe postanowienie Trybunału Konstytucyjnego, zarzucając mu naruszenie art. 36 ust. 2 i 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 49 ustawy o TK, skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w zw. z art. 36 ust. 6 i 7 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.

2. Trybunał Konstytucyjny zauważa, że istota problemu, który legł u podstaw wniesienia skargi konstytucyjnej w sprawie o sygn. Ts 257/08 sprowadza się, tak naprawdę, do ustalenia, czy doszło w przypadku skarżącej do naruszenia przepisów proceduralnych w przedmiocie właściwości rzeczowej sądu.
Przed ustosunkowaniem się do poszczególnych zarzutów skarżącej, sformułowanych w zażaleniu z 28 grudnia 2009 r., konieczne jest odniesienie się przez Trybunał Konstytucyjny – stosownie do art. 19 ust. 1 ustawy o TK – do kwestii ustalenia właściwości rzeczowej sądu pierwszej instancji w sprawie skarżącej.

2.1. W sprawach z zakresu prawa pracy obowiązuje ogólna reguła procesu cywilnego, zgodnie z którą sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych (art. 16 k.p.c.).
Natomiast wedle art. 17 k.p.c. do właściwości sądów okręgowych należą sprawy: o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia (pkt 1); o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych (pkt 2); o roszczenia wynikające z ustawy – Prawo prasowe (pkt 3); o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w postępowaniu w sprawach gospodarczych sto tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (pkt 4); o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni (pkt 41); o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (pkt 42); o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji (pkt 43).
Dodatkowo, przepis szczególny może inaczej określać właściwość rzeczową sądu niż przepisy ogólne.

2.2. Orzecznictwo Sądu Najwyższego – czego świadomość powinien był mieć profesjonalny pełnomocnik procesowy skarżącej – do spraw o charakterze majątkowym (a taki miała charakter sprawa sądowa przeciwko skarżącej) zalicza sprawy o sprostowanie protokołu powypadkowego (zob. postanowienie SN z 27 marca 2003 r., sygn. akt II UZ 3/03, OSNP nr 7/2004, poz. 130) oraz o ustalenie, że określone zdarzenie było wypadkiem przy pracy (zob. postanowienie SN z 4 kwietnia 2006 r., sygn. akt I UZ 4/06”).

2.3. W ocenie Sądu Najwyższego (postanowienie o sygn. II PK 240/08), w sprawie skarżącej postępowanie przed Sądem Rejonowym w Szczecinie nie było obarczone wadą nieważności, gdyż nawet przy założeniu, że wartość przedmiotu sporu (nieustalona przez Sąd Rejonowy) wynosiła powyżej siedemdziesięciu pięciu tysięcy złotych i sprawę powinien był rozpoznać w pierwszej instancji Sąd Okręgowy w Szczecinie (art. 17 pkt 4 k.p.c.), ewentualne naruszenie art. 17 pkt 4 k.p.c. nie rodziło skutku w postaci nieważności postępowania. Zgodnie bowiem z art. 379 pkt 6 k.p.c., nieważność postępowania zachodzi, jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu, co wyklucza nieważność postępowania w sytuacji rozpoznania przez sąd rejonowy sprawy należącej do właściwości sądu okręgowego wyłącznie ze względu na wartość przedmiotu sporu.

2.4. Według obowiązującego brzmienia art. 262 § 1 k.p. spory o roszczenia ze stosunku pracy rozstrzygają: sądy pracy (stanowiące odrębne jednostki organizacyjne sądów rejonowych) oraz sądy pracy i ubezpieczeń społecznych (stanowiące odrębne jednostki organizacyjne sądów wojewódzkich; obecnie: sądów okręgowych – stosownie do art. 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. Nr 160, poz. 1064). Nie podlegają właściwości sądów pracy lub sądów pracy i ubezpieczeń społecznych spory dotyczące: ustanawiania nowych warunków pracy i płacy, stosowania norm pracy oraz pomieszczeń w hotelach pracowniczych (art. 262 § 2 k.p.). Natomiast zasady tworzenia sądów pracy, organizację i tryb postępowania przed tymi sądami regulują odrębne przepisy (art. 262 § 3 k.p.).
Przepis art. 262 k.p. nie reguluje w żadnym zakresie właściwości rzeczowej sądu w sprawach z zakresu prawa pracy. Jego materią normatywną nie jest określenie, jakie rodzaje (kategorie) spraw z zakresu prawa pracy rozpoznają sądy rejonowe, a jakie – sądy okręgowe. Regulacja tej kwestii należy do prawa procesowego. Właściwość rzeczową sądu w sprawach rozpoznawanych według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego – w tym również w sprawach z zakresu prawa pracy rozpoznawanych w postępowaniu odrębnym – regulują przede wszystkim art. 16 oraz art. 17 k.p.c. Przepis szczególny może inaczej określać właściwość rzeczową sądu niż przepisy ogólne, jednak w odniesieniu do spraw o ustalenie, że określone zdarzenie było wypadkiem przy pracy, brak jest takich przepisów szczególnych (art. 461 § 11 k.p.c. nie dotyczy tej kategorii spraw).
Powyższe oznacza, że w sprawach o ustalenie, iż określone zdarzenie było wypadkiem przy pracy, właściwy rzeczowo jest – na podstawie art. 16 k.p.c. – sąd rejonowy albo – na podstawie art. 17 pkt 4 k.p.c. – sąd okręgowy, w związku z wartością przedmiotu sporu, ustalaną według zasad określonych w art. 19-25 k.p.c.

2.5. Podsumowując, jeżeli sprawa należy do właściwości sądu okręgowego, jako sądu pierwszej instancji, ze względu na wartość przedmiotu sporu (art. 17 pkt 4 k.p.c.), to jej rozpoznanie przez sąd rejonowy nie powoduje nieważności postępowania (por. A. Kijowski, B. Wagner, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. L. Florek, wyd. 5, Warszawa 2009, s. 1334), gdyż sąd okręgowy jest rzeczowo właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu w sprawach określonych w art. 17 pkt 1-3 i 41-43, a także w art. 4778 § 1, art. 47928, art. 47936, art. 47946, art. 47957, art. 47968, art. 544, art. 5671 i art. 6911 k.p.c. oraz – ewentualnie – w innych przepisach szczególnych (por. M. P. Wójcik, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Jakubecki, wyd. 3, Warszawa 2008, s. 511).

2.6. Stanowisko Sądu Najwyższego (który w tym przypadku jest – co warto podkreślić – sprawującym nadzór judykacyjny nad sądami powszechnymi sądem kasacyjnym; art. 183 ust. 1 Konstytucji), że nie doszło wobec skarżącej do naruszenia przepisów procedury sądowej w zakresie ustalenia właściwości rzeczowej sądu oznacza, że nie można uznać, iż rozpatrzenie sprawy skarżącej w pierwszej instancji przez sąd rejonowy godzi w zasadę sprawiedliwości proceduralnej, wywodzoną z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Należy bowiem zauważyć, że z treści tego przepisu konstytucyjnego nie wynika, iżby w odniesieniu do wszelkiego rodzaju spraw istniała możliwość lub konieczność automatycznego podporządkowania ich kognicji konkretnego rodzaju sądu (właściwość rzeczowa). Ergo – ustawodawca konstytucyjny pozostawia w tym zakresie swobodę ustawodawcy zwykłemu, który może ustanawiać domniemania właściwości (np. rzeczowej), jak w art. 16 k.p.c. A to zaś oznacza, że treść pouczeń załączonych do rozporządzeń z 2003 r. oraz 2004 r. nie musi wcale prowadzić do kolizji z regulacją ustawową.

3. Analizując poszczególne zarzuty podniesione w zażaleniu, Trybunał Konstytucyjny w pierwszej kolejności odniósł się do twierdzenia skarżącej, że „jeżeli skarga konstytucyjna, złożona w niniejszej sprawie, nie odpowiada warunkom formalnym, to Wnioskodawczyni [powinno być: skarżąca – przyp. TK] powinna być wezwana do usunięcia braków w terminie 7 dni od daty zawiadomienia. Gdyby braki nie zostały usunięte w określonym przez Trybunał Konstytucyjny terminie, to wówczas Sędzia Trybunału, stosownie do art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu”. Ponadto, „w niniejszej sprawie Wnioskodawczyni nie była wzywana do usunięcia braków formalnych wręcz przeciwnie postanowieniem z 3 listopada 2008 r. Trybunał Konstytucyjny zawiesił w niniejszej sprawie postępowanie do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym. Z uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 3 listopada 2008 r. w przedmiocie zawieszenia postępowania nie wynika, by złożona w niniejszej sprawie skarga konstytucyjna przed dniem 3 listopada 2008 r. posiadała braki formalne (…)”.

3.1. Powyższa argumentacja skarżącej opiera się na całkowitym nieporozumieniu.
Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie dostrzega problem wiążący się z wniesieniem równolegle skargi kasacyjnej (kasacji) do Sądu Najwyższego oraz skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego. W obu przypadkach mamy bowiem do czynienia z uruchomieniem subsydiarnych mechanizmów kontroli w sprawie.
W razie uzyskania przez Trybunał Konstytucyjny informacji o toczącym się równolegle postępowaniu kasacyjnym, Trybunał zawiesza toczące się przed nim postępowanie (art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 20 ustawy o TK) do czasu zakończenia postępowania przed Sądem Najwyższym. Orzeczenie tego Sądu w przedmiocie skargi kasacyjnej (kasacji) wpływa oczywiście na podjęcie przez Trybunał zawieszonego postępowania i wydanie stosownego rozstrzygnięcia w trybie art. 36 w zw. z art. 49 ustawy o TK (ewentualnie – art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
W związku z tym, że skarżąca poprzedziła wniesienie skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego (19 sierpnia 2008 r.) złożeniem skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego (16 lipca 2008 r.), Trybunał zobligowany był do zawieszenia postępowania i oczekiwania na rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu kasacyjnym (zob. np. postanowienie TK z 26 maja 2008 r., SK 8/08, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 72).
Na etapie podejmowania postanowienia o zawieszeniu postępowania, które ma charakter wpadkowy (analogicznie, jak w sytuacji, gdy wydawane jest na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy o TK postanowienie tymczasowe), nie jest rolą Trybunału Konstytucyjnego oceniać, czy skarga konstytucyjna posiada ewentualne braki lub inne wady, które uniemożliwiają jej merytoryczne rozpoznanie. To następuje dopiero w dalszej części procedowania nad skargą. Z tego też powodu skarżąca nie była wzywana przed zawieszeniem postępowania do uzupełnienia ewentualnych braków formalnych.

3.2. Odnosząc się do sposobu rozumienia przez skarżącą art. 32 ust. 2 i 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny przypomina, że nie w każdej sprawie występuje możliwość (konieczność) wezwania do uzupełnienia braków formalnych.
W sprawie skarżącej za odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej zadecydowało przede wszystkim niezaskarżenie przez nią aktu normatywnego, na podstawie którego wydano ostateczne orzeczenie o jej konstytucyjnych prawach lub wolnościach.
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego – co należy podkreślić – na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Bezsprzecznie oznacza to, że treść punktu II w obydwu pouczeniach zawartych we wzorach protokołów ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (wskazujących sąd rejonowy – sąd pracy, jako właściwy dla rozpatrzenia w pierwszej instancji wniesionego przez pracownika, a w razie wypadku śmiertelnego przez uprawnionego członka rodziny zmarłego pracownika, powództwa o ustalenie lub sprostowanie protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy na podstawie art. 189 k.p.c.) nie mogła być w żadnym wypadku podstawą do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia przez sąd w sprawie skarżącej. W jej sprawie ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji (czyli wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z 23 kwietnia 2008 r.) zapadło nie na podstawie punktu II pouczenia, ale na podstawie art. 385 k.p.c. (zob. s. 25 odpisu uzasadnienia tego wyroku).
Tym samym w analizowanej sprawie nie można uznać niewezwania przez Trybunał Konstytucyjny skarżącej do usunięcia braków formalnych skargi za obrazę art. 36 ust. 2 w zw. z art. 49 ustawy o TK. Zgodnie z art. 66 ustawy o TK polski sąd konstytucyjny jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej. Skoro więc skarżąca – błędnie – przyjęła, że podstawą normatywną ostatecznego orzeczenia o jej konstytucyjnych wolnościach lub prawach był punkt II pouczenia w rozporządzeniach z 2003 r. oraz 2004 r. (co w świetle powyższych ustaleń już samo w sobie stanowiło negatywną przesłankę procesową), to ewentualne zarządzenie sędziego TK wzywające do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej byłoby i tak bezcelowe.

3.3. W konsekwencji należało uznać działania Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. Ts 257/08 za uzasadnione.

4. W dalszej części zażalenia skarżąca kwestionuje stanowisko Trybunału Konstytucyjnego w przedmiocie niedopuszczalności powoływania jako wzorca kontroli w skardze konstytucyjnej art. 176 ust. 2 Konstytucji. Jej zdaniem Trybunał „nie uwzględnił (…), że z treści skargi konstytucyjnej (…) nie wynika, by art. 176 ust. 2 Konstytucji RP został wskazany w niej jako samodzielny wzorzec kontroli (…)”.

4.1. Okoliczność, że art. 176 ust. 2 Konstytucji został przywołany w skardze konstytucyjnej w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji, nie została – wbrew temu, co wydaje się sugerować skarżąca – „pominięta” przez Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu. Należy zauważyć, że każdorazowa ocena dopuszczalności wskazania przepisów konstytucyjnych powoływanych „związkowo” w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną wymaga uprzedniego zbadania, czy da się z nich wyprowadzić – choćby pośrednio – treści odnoszące się do konstytucyjnych praw, wolności lub obowiązków jednostki. Artykuł 176 ust. 2 Konstytucji ma charakter ustrojowy, co oznacza, że nie może być bezpośrednim źródłem konstytucyjnych praw i wolności jednostki, a tym samym nie można powoływać tego przepisu w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną (tak postanowienia TK z: 8 czerwca 2009 r., SK 26/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 92 oraz 21 lipca 2009 r., Ts 222/08, OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 411).
Powyższego ustalenia nie zmienia – zresztą przywołany w zażaleniu nietrafnie – wyrok z 7 lipca 2009 r. w sprawie o sygn. SK 49/06 (OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 106), w którym Trybunał badał zgodność zakwestionowanych tam przepisów m.in. z art. 217 Konstytucji.
Skarżąca zdaje się nie zauważać różnicy pomiędzy art. 217 a art. 176 ust. 2 Konstytucji. Pierwszy z tych przepisów odnosi się wyraźnie do sfery praw jednostki, której ustawodawca konstytucyjny gwarantuje, że „nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy”. Regulacja ta jest ściśle związana z art. 84 Konstytucji, odnoszącym się do sfery obowiązków, jakie państwo nakłada na jednostkę: „Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie” (por. B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009, s. 418). Dlatego w sprawie o sygn. SK 49/06 możliwe było zbadanie zgodności zaskarżonych przepisów m.in. z art. 84 oraz art. 217 Konstytucji jako „związkowymi” wzorcami kontroli.
Natomiast jednostka nie jest adresatem art. 176 ust. 2 Konstytucji. Przepis ten w ogóle nie odnosi się – o czym była mowa wyżej – do sfery konstytucyjnych wolności, praw lub obowiązków (w przeciwieństwie do ustępu 1 tego artykułu, z którego można wyprowadzić konstytucyjne prawo do domagania się przez jednostkę ponownego rozpoznania tej samej sprawy przez inny skład sędziowski, pod kątem wyeliminowania ewentualnych pomyłek, zastosowania niewłaściwych przepisów, błędnej oceny dowodów etc.). Z tego też powodu nietrafne było przywołanie przez skarżącą art. 176 ust. 2 ustawy zasadniczej, jako wzorca „związkowego” do art. 45 ust. 1 Konstytucji.

4.2. Chybiony jest także argument skarżącej w przedmiocie art. 2 Konstytucji. Jak podnosi skarżąca, przepis ten „nie dotyczy wolności i praw jednostki, bo statuuje zasadę demokratycznego państwa prawnego”, ale jest powoływany jako wzorzec kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną; ma to – jej zdaniem – uzasadnić przywołanie w sprawie o sygn. Ts 257/08 art. 176 ust. 2 Konstytucji.
Ukształtowane już od dawna orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego odnajdywało w zasadzie wyrażonej obecnie w art. 2 Konstytucji podstawę dla ochrony dostatecznie skonkretyzowanych praw podmiotowych, np. prawa do ochrony interesów w toku, ochronę praw nabytych, ochronę przed arbitralnym kreowaniem prawa ze skutkiem wstecznym etc. Wszystkie te konstytucyjne prawa podmiotowe znajdują swoje oparcie w zasadzie sprawiedliwości ściśle sprzężonej z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Oprócz tego, że art. 2 Konstytucji może stanowić – w przeciwieństwie do art. 176 ust. 2 ustawy zasadniczej – wzorzec „związkowy”, może być również przywoływany jako samodzielna podstawa skargi konstytucyjnej, ale skarżący musi jednak wskazać wtedy wywiedzione z tego przepisu prawa lub wolności, które wyraźnie nie zostały wysłowione w treści innych przepisów konstytucyjnych (zob. np. wyroki TK z: 12 grudnia 2001 r., SK 26/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 258 oraz 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75, a także postanowienia TK z: 24 stycznia 2001 r., Ts 129/00, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 248; 6 marca 2001 r., Ts 199/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 107; 21 czerwca 2001 r., Ts 187/00, OTK ZU nr 3/B/2002, poz. 203; 10 sierpnia 2001 r., Ts 56/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 289).

4.3. Mając powyższe na uwadze, należało uznać stanowisko zajęte w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 15 grudnia 2009 r. – w zakresie odnoszącym się do art. 176 ust. 2 Konstytucji – za w pełni zasadne.

5. Skarżąca kwestionuje także stanowisko Trybunału zajęte w zaskarżonym postanowieniu w odniesieniu do sposobu powołania przez nią, jako wzorca kontroli, art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz przywołanych w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej przepisów ustawowych, które – wedle skarżącej – „nie zostały (…) wskazane, jako wzorzec kontroli, tylko jako regulacje prawne, które mają »związek« z naruszeniem art. 45 ust. 1 Konstytucji RP”. Powołując się na wyrok TK w sprawie o sygn. SK 49/06, skarżąca przekonuje, że dopuszczalne jest „powoływanie się w skardze konstytucyjnej na przepis ustawy, która ma związek z zakwestionowanym aktem normatywnym”.

5.1. Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 15 grudnia 2009 r. stwierdził, że: (1) w niniejszej sprawie przy sformułowaniu zarzutu naruszenia art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej „brak jest wskazania (oraz uzasadnienia) związku pomiędzy naruszeniem – zdaniem skarżącej – właściwości rzeczowej sądu a ewentualnym sposobem naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącej wypływających z art. 45 ust. 1 Konstytucji”; (2) „nie można uznać przytoczenia przez skarżącą treści art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 2 Konstytucji, dopełnionych wywodem o naruszeniu »przepisów prawa materialnego i procesowego« (czyli przepisów rangi ustawowej, a więc – podkonstytucyjnej) przez treść zaskarżonych pouczeń, za spełnienie przez skarżącą ustawowych wymogów przewidzianych dla skargi konstytucyjnej”.

5.2. Trybunał Konstytucyjny uznaje w tym miejscu za celowe przytoczenie odpowiedniego fragmentu uzasadnienia skargi konstytucyjnej (s. 5) – następującego po petitum skargi (s. 1) oraz przedstawieniu stanu faktycznego (s. 2-4) – w którym skarżąca podnosi, że zaskarżony punkt II pouczenia w rozporządzeniach z 2003 r. oraz 2004 r. „jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 176 ust. 2 Konstytucji RP – dlatego, że pouczenia (…) zostały dokonane z przekroczeniem delegacji ustawowej zawartej w art. 237 § 2 k.p., niezgodnie z prawem materialnym uregulowanym w art. 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 20, poz. 85, ze zm.) i w art. 262 k.p., niezgodnie z prawem procesowym uregulowanym w art. 13 § 2 k.p.c. i art. 17 pkt 1 albo pkt 4 k.p.c., a także w art. 459-47716 k.p.c. Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP »Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd«”. I dalej: „Zgodnie natomiast z art. 176 ust. 2 Konstytucji RP »Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy«. Zakwestionowane pouczenia naruszają konstytucyjne prawo skarżącej do sądu, określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, dlatego, że pouczając, iż w każdym przypadku sądem właściwym dla rozstrzygnięcia powództwa o ustalenie i sprostowanie protokołu wypadkowego na podstawie art. 189 k.p.c. jest sąd rejonowy – sąd pracy, regulacja taka narusza prawo skarżącej do przeprowadzenia procedury sądowej przed właściwym sądem, tj. ustalonym zgodnie z art. 176 ust. 2 Konstytucji RP, czyli w ustawie”.
Z kolei na s. 6-14 uzasadnienia skargi konstytucyjnej skarżąca przedstawia bądź dosłowne powtórzenie zarzutów kasacyjnych (s. 7-11 i 13; por. odpowiednio ze s. 14-18 i 13 uzasadnienia skargi kasacyjnej z 16 lipca 2008 r.), bądź ich zmodyfikowaną wersję (s. 6, 12 i 14), w których dowodzi, że rozporządzenia z 2003 r. oraz 2004 r. są niezgodne z przepisami ustawowymi.

5.3. Abstrahując od faktu, że przedmiotem skargi konstytucyjnej uczyniono – błędnie – punkt II pouczenia w rozporządzeniach z 2003 r. oraz 2004 r. (zob. pkt 3.2 niniejszego uzasadnienia), skarżąca – jak trafnie zauważył Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu – w ogóle nie przedstawiła argumentacji uzasadniającej naruszenie wolności lub praw wywodzonych z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Tym samym nie wykonała art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

5.4. Odnośnie do tezy skarżącej, jakoby z wyroku o sygn. SK 49/06 wynikało, że w skardze konstytucyjnej możliwe jest powołanie (w domyśle: jako „dodatkowy wzorzec kontroli”) przepisu ustawowego, który ma związek z zakwestionowanym aktem normatywnym, Trybunał Konstytucyjny wyjaśnia, że w orzeczeniu tym Trybunał badał konstytucyjność przepisów trzech rozporządzeń Ministra Finansów w sprawie podatku akcyzowego (wydawanych w latach 1998-2000) w związku z art. 35 ust. 4 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50, ze zm.). Przepis ustawy był przedmiotem zaskarżenia (tak, jak przepisy rozporządzeń wykonawczych), a nie wzorcem kontroli.

5.5. Mając na uwadze powyższe, należało uznać stanowisko zajęte w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 15 grudnia 2009 r. – w zakresie odnoszącym się do art. 45 ust. 1 Konstytucji – za w pełni zasadne.

6. Ponadto – w związku z odpowiednią sugestią poczynioną przez skarżącą w zażaleniu (s. 5) – Trybunał Konstytucyjny wyjaśnia, że w postanowieniu z 15 grudnia 2009 r. wcale nie zakwestionował możliwości skontrolowania w trybie skargi konstytucyjnej rozporządzeń wykonawczych (co byłoby skądinąd nieuzasadnione na gruncie obowiązujących przepisów), tylko odmówił nadania dalszego biegu skardze (m.in.) ze względu na uczynienie jej przedmiotem niewłaściwego aktu normatywnego, który nie był podstawą wydania ostatecznego orzeczenia o konstytucyjnych wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącej.

7. Złożone w sprawie zażalenie nie podważyło zasadności argumentacji przyjętej w postanowieniu o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 36 ust. 7 w zw. z art. 49 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny zażalenia nie uwzględnił.