Pełny tekst orzeczenia

390/5/B/2010

POSTANOWIENIE
z dnia 19 października 2010 r.
Sygn. akt Ts 316/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński – przewodniczący
Adam Jamróz – sprawozdawca
Ewa Łętowska,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 2010 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Waldemara S.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 21 grudnia 2009 r. pełnomocnik skarżącego zarzucił sprzeczność art. 46 w zw. z art. 43 ustawy z dnia 15 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 276, ze zm.) z art. 2, art. 32, art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Decyzją z 23 grudnia 2008 r. (znak 100300-6000-2009/2008 – RZ) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Gdańsku przyjął do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należnego skarżącemu za okres od 6 lutego 2006 r. do 23 czerwca 2006 r. kwotę wynoszącą 100% przeciętnego wynagrodzenia. Odwołanie skarżącego złożone od powyższej decyzji zostało oddalone przez Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku – VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 8 maja 2009 r. (sygn. akt VI U 155/09). Sąd Okręgowy – Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku oddalił apelację wniesioną od powyższego rozstrzygnięcia wyrokiem z 28 sierpnia 2009 r. (sygn. akt VIII Ua 34/09), doręczonym skarżącemu 21 września 2009 r.

Z wydaniem wskazanych w skardze rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie zasady ochrony praw nabytych przez pozbawienie go prawa do zasiłku w określonej wysokości na skutek zmiany decyzją organu rentowego ustalonej podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, pomimo braku przerwy w pobieraniu tego zasiłku. Zdaniem skarżącego, „w momencie zaistnienia zdarzenia ukształtowała się sytuacja prawna w takim zakresie, że obywatel ma prawo do ochrony swych praw nabytych, ich utrzymania lub niezmienności, a przepisy prawa nie mogą stwarzać możliwości pozbawiania go tych praw oraz wprowadzać stanu niepewności prawnej”. Zasada równości została naruszona – w ocenie skarżącego – przez wprowadzenie dyskryminującego kryterium, za jakie uznaje fakt istnienia lub nieistnienia tytułu ubezpieczeniowego w trakcie trwania niezdolności do pracy, bez jednoczesnego rozróżnienia, w którym momencie prawo do zasiłku zostało nabyte. W konsekwencji ustawodawca tak samo traktuje osoby, które stały się niezdolne do pracy po okresie ubezpieczenia, jak i te osoby, które stały się niezdolne do pracy jeszcze w okresie ubezpieczenia. Zdaniem skarżącego, zasady ustalania wysokości zasiłku chorobowego winny odpowiadać zasadom ustalania składki na ubezpieczenie chorobowe. W jego ocenie skoro ustawodawca nie ogranicza wysokości składki na ubezpieczenie chorobowe do 100% przeciętnego wynagrodzenia, to nie może przy użyciu tego miernika limitować wysokości otrzymywanego zasiłku po ustaniu tytułu chorobowego. Skarżący podnosi, że fakt ustania stosunku ubezpieczenia nie prowadzi do zmiany funkcji zasiłku chorobowego. Dyskryminację upatruje skarżący także w braku przełożenia obowiązku płacenia wyższej składki na ubezpieczenie społeczne na wysokość zasiłku chorobowego wypłacanego przez organ rentowy po ustaniu tytułu ubezpieczenia, bez jednoczesnego uwzględnienia momentu powstania niezdolności do pracy.

Naruszenie art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji upatruje skarżący w przyjęciu do podstawy zasiłku stawki znacznie niższej niż wynikało to z dotychczasowych zarobków osoby ubezpieczonej i w ograniczeniu przez to prawa do zabezpieczenia w oczekiwanym i wypracowanym przez skarżącego zakresie.

Zdaniem skarżącego, usprawiedliwione potrzeby ubezpieczonego – na które powołuje się Trybunał w swym orzecznictwie – należy ustalać indywidualnie, przy uwzględnieniu konkretnego przypadku, zaś wszelkie próby stosowania mierników obiektywnych, takich jak wysokość przeciętnego wynagrodzenia, zawsze będą godzić w usprawiedliwione potrzeby ubezpieczonych, opłacających wyższe składki zdrowotne, a przez to naruszać prawo wyrażone w art. 67 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji. Obywatel ma bowiem prawo do takiego zabezpieczenia społecznego, które – w ocenie skarżącego – „nie obniża jego poziomu życia w stosunku do poziomu osiąganego w czasie, w którym świadczył pracę, z której osiągał on określone zarobki i uzyskuje określony standard życiowy i ma prawo oczekiwać zabezpieczenia społecznego na podobnym poziomie”.

Postanowieniem z 22 czerwca 2010 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej, wskazując w uzasadnieniu na brak uprawdopodobnienia przez skarżącego, że w jego sprawie doszło do naruszenia zasady ochrony praw nabytych i zasady równości, a także na oczywistą bezzasadność zarzutu naruszenia art. 67 ust. 1 Konstytucji.

W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie skarżący stwierdził, że stanowisko zawarte w uzasadnieniu postanowienia nie znajduje oparcia w orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym roli i istoty, jaką ma spełniać zasiłek chorobowy. Skarżący, powołując się na stanowisko Trybunału, zgodnie z którym możliwość otrzymania zasiłku po wygaśnięciu tytułu ubezpieczenia chorobowego jest rozszerzeniem ochrony ubezpieczeniowej, co w pewnych wypadkach uzasadnia możliwość odmiennego kształtowania zasad jego przyznawania, zwrócił uwagę na istotny pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 kwietnia 1996 r. (sygn. akt II UZP 23/95, OSNAPiUS z 1996 r., z. 24, poz. 376), zgodnie z którym „objęcie prawem do zasiłku chorobowego niezdolności do pracy po zaprzestaniu zatrudnienia jest wyrazem nowoczesnej reguły ubezpieczeń społecznych, która polega nie tylko na odszkodowaniu za utracone wskutek choroby zarobki, ale na zabezpieczeniu określonych potrzeb pracowników także wtedy, gdy choroba uniemożliwia kontynuowanie zatrudnienia w tym samym lub w innym zakładzie pracy. Choroba będąca przeszkodą w kontynuowaniu pracy, czy też podjęciu nowego zatrudnienia jest więc ryzykiem ubezpieczeniowym”.

Skarżący nie zgadza także się ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego, że nie doszło do naruszenia zasady praw nabytych oraz zasady równości. W uzasadnieniu swojego zarzutu skarżący ograniczył się do stwierdzenia, że dostatecznie wykazał, iż obliczanie wysokości zasiłku uzyskiwanego po ustaniu tytułu ubezpieczenia według innych kryteriów, aniżeli przed ustaniem tego tytułu, stanowi ewidentne naruszenie podstawowych praw konstytucyjnych.
Skarżący w dalszej części uzasadnienia zażalenia odwołał się do wyroku TK z 4 stycznia 2000 r. (K 18/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 1). Wskazano w nim m.in., że u podstaw ochrony praw nabytych znajduje się dążenie do zapewnienia jednostce bezpieczeństwa prawnego i umożliwienia jej racjonalnego planowania przyszłych działań. Przytoczono także poglądy Trybunału, zgodnie z którymi: „Konstytucyjna zasada ochrony praw nabytych nie wyklucza stanowienia regulacji, które znoszą lub ograniczają prawa podmiotowe (…) cena dopuszczalności wyjątków od zasady ochrony praw nabytych wymaga rozważenia, na ile oczekiwanie jednostki, iż prawa uznane przez państwo będą realizowane, jest usprawiedliwione. Zasada ochrony praw nabytych chroni wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne”. Skarżący przypomniał także, że omawiana zasada nakazuje takie stanowienie i stosowanie prawa, by obywatel mógł układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na skutki prawne, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji.
Zdaniem skarżącego, nieprecyzyjność kwestionowanych przepisów polega na tym, że stwarzają one możliwość zmiany wysokości wypłacanego zasiłki, pomimo faktu, że prawo do niego zostało nabyte w czasie jego trwania. Godzi to – w jego ocenie – w istotę prawa do zabezpieczenia społecznego, które zakłada zapewnienie choremu pracownikowi środków umożliwiających leczenie, powrót do pracy i rekonwalescencję. Niezrozumiałe – w ocenie skarżącego – jest stanowisko TK, wiążące naruszenie zasady ochrony praw nabytych oraz zasady równości ze świadomością skarżącego o mającym nastąpić wygaśnięciu stosunku pracy, „gdyż pracownik nie miał wpływu na zdarzenia objęte ryzykiem ubezpieczeniowym, a sama wola rozwiązania stosunku pracy nie może godzić w jego prawo do słusznego zabezpieczenia społecznego”.
Skarżący nie zgadza się także ze stwierdzeniem Trybunału, że nie wykazał nieprecyzyjności kwestionowanych przepisów, jako że obszernie odniósł się do tego problemu zarówno w skardze konstytucyjnej, jak i w piśmie nadesłanym w celu uzupełnienia braków wniesionej skargi. Naruszenie zasad konstytucyjnych wynika – jego zdaniem – z faktu, że państwo reprezentowane przez ZUS w sposób następczy dokonuje zmiany praw i obowiązków ubezpieczonego, nie uwzględniając przy tym całokształtu okoliczności i stanu sprawy. W ocenie skarżącego, konstrukcja przepisu zawartego w art. 46 w zw. z art. 43 zaskarżonej ustawy pozwala organowi na zmianę podstawy wymiaru zasiłku chorobowego ustalonego w trybie art. 36 ustawy bez zaistnienia przesłanek wskazanych w art. 43 ustawy. W ocenie skarżącego, gdyby intencją ustawodawcy było różnicowanie ustalonego już wymiaru ochrony ubezpieczeniowej w zależności od istnienia lub utraty tytułu ubezpieczeniowego, ustawodawca nie nadawałby tak dużego znaczenia instytucji nabycia prawa. Jak wywodzi dalej skarżący: „Skoro bowiem z samym nabyciem praw do zasiłku chorobowego łączą się tak istotne skutki, nie powinno na nie wpływać zdarzenie oderwane od przesłanek nabycia, jakim jest w przedmiotowej sprawie wygaśnięcie stosunku pracy”.
Skarżący podważa także argumentację Trybunału „uzasadniającą brak wynagrodzenia w chwili ustania stosunku pracy”. Skarżący podnosi, że zdawał sobie sprawę ze skutków podpisania umowy o wygaśnięciu stosunku pracy, ale miał uzasadnione podstawy do otrzymywania nawet wyższego wynagrodzenia u kolejnego pracodawcy. Z uwagi jednak na zdarzenie objęte ryzykiem ubezpieczeniowym kształtującym prawo do zasiłku chorobowego nie jest on w stanie podjąć innego zatrudnienia umożliwiającego mu otrzymywanie takiego wynagrodzenia.
Skarżący podnosi ponadto, że w takiej sytuacji nie jest w stanie zrealizować celu zasiłku chorobowego, jakim jest leczenie, rekonwalescencja i powrót do pracy, jako że „w obliczu dotychczasowego poziomu życia okazuje się to praktycznie niemożliwe”. Taka sytuacja nie znajduje odzwierciedlenia w orzecznictwie i w zasadzie sprawiedliwości społecznej, co potwierdza – w ocenie skarżącego – także uchwała SN z 10 grudnia 1984 r. (sygn. akt III UZP 55/84, OSPiKA z 1985 r., z. 7-8, poz. 154), według której funkcją zasiłku chorobowego jest zastąpienie niewypłaconego z powodu niezdolności do pracy wynagrodzenia oraz ochrona przed obniżeniem poziomu życia z powodu utraty zarobków.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś przedstawione w zażaleniu argumenty nie podważają zasadności dokonanych w tym postanowieniu ustaleń.
Skarżący dochodzi ochrony konstytucyjnego prawa podmiotowego, jakim jest prawo do zabezpieczenia społecznego. Przedstawione w skardze zarzuty, mające uzasadniać naruszenie tego prawa, zostały uznane przez Trybunał za oczywiście bezzasadne. Skarżący nie przedstawił argumentów podważających ocenę wysuniętych przez niego zarzutów dokonaną przez Trybunał w zaskarżonym postanowieniu. Należy podkreślić, że stanowisko Trybunału, według którego – po pierwsze – nie znajduje podstaw dokonywana przez skarżącego wykładnia terminu „usprawiedliwione potrzeby uprawnionego” przez odwoływanie się do poziomu jego życia, oraz – po drugie – oczywiście bezzasadne jest twierdzenie, iż Konstytucja gwarantuje „więcej” osobom, których poziom życia jest wyższy niż przeciętny, zostało także wyrażone wcześniej w postanowieniu wydawanym w sprawie skarżącego z 25 listopada 2008 r. (Ts 81/07, OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 362). Skarżący nie ustosunkował się do powyższej tezy Trybunału, nie przedstawił żadnych argumentów uzasadniających głoszone przez niego poglądy. Należy raz jeszcze przypomnieć, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego art. 67 ust. 1 Konstytucji stanowi podstawę do rozróżnienia minimalnego zakresu prawa do zabezpieczenia społecznego, odpowiadającego konstytucyjnej istocie tego prawa, który ustawodawca ma zagwarantować, oraz sfery uprawnień zagwarantowanych przez ustawę i wykraczających poza konstytucyjną istotę rozważanego prawa (wyroki TK z: 29 kwietnia 2008 r., P 38/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 46; 11 grudnia 2006 r., SK 15/06, OTK ZU nr 11/A/2006, poz. 170; 1 kwietnia 2008 r., SK 96/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 40; 7 lutego 2006 r., SK 45/04, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 15). Zakres ochrony konstytucyjnej dotyczy zatem „minimalnego standardu wymagań” (tak też TK w wyroku z 24 października 2005 r., P 13/04, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 102). Skarżący nie wykazał, w jaki sposób przyznanie mu zasiłku chorobowego w wysokości odpowiadającej 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia narusza to gwarantowane konstytucyjne minimum.
W zażaleniu skarżący podnosi, iż w prawo do zabezpieczenia społecznego godzi nieprecyzyjność kwestionowanych przepisów, polegająca na tym, że stwarzają one możliwość zmiany wysokości wypłacanego zasiłku, pomimo faktu, że prawo do niego zostało nabyte w czasie trwania stosunku ubezpieczeniowego. Zdaniem Trybunału, powyższe twierdzenie należy także uznać za oczywiście bezzasadne. Nie powinno bowiem budzić żadnych wątpliwości, że sam fakt, iż przepisy prawa umożliwiają zmianę wysokości zasiłku chorobowego w sytuacji wystąpienia określonych w nich okoliczności, nie oznacza jeszcze, że przepisy te są nieprecyzyjne. Także sama możliwość zmiany wysokości uzyskiwanego zasiłku uzasadniana zmianą sytuacji faktycznej i prawnej nie przesądza jeszcze, że doszło do naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego.

Ponadto, należy podkreślić, że skarżący nie wykazał, iż wyrażony w zaskarżonym postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego pogląd nie znajduje oparcia w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Przytoczony w zażaleniu cytat z uzasadnienia uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 18 kwietnia 1996 r. (sygn. akt II UZP 23/95), wbrew twierdzeniu skarżącego, nie jest poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w tej uchwale, ale stanowi fragment uzasadnienia, w którym Sąd Najwyższy dokonał streszczenia wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, który na podstawie art. 13 pkt 3 w zw. z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. 1994 r. Nr 13, poz. 48, ze zm.) zwrócił się o wyjaśnienie kwestii budzącej wątpliwości co do właściwej praktyki organów rentowych. W uzasadnieniu przedmiotowej uchwały Sąd Najwyższy podzielił pogląd występujący dotychczas w orzecznictwie, wskazując, że: „Funkcją zasiłku chorobowego jest zastąpienie niewypłaconego z powodu niezdolności do pracy wynagrodzenia oraz ochrona przed obniżeniem poziomu życia z powodu utraty zarobku. Tak oceniało funkcję zasiłku dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego, w tym wspomniana już uchwała z 10 grudnia 1984 r., sygn. akt III UZP 55/84 (OSPiKA z 1985 r., z. 7-8, poz. 154). W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy zaakcentował, że głównym celem unormowania zawartego w art. 6 ust. 1 ustawy o zasiłkach jest zabezpieczenie materialne pracownika na wypadek czasowej przeszkody w podjęciu nowego zatrudnienia”. Tak więc – wbrew temu, co wywodzi skarżący we wniesionym zażaleniu – cytowana przez niego uchwała nie daje podstawy do wysunięcia tezy, że twierdzenia zawarte w zaskarżonym postanowieniu TK nie znajdują oparcia w orzecznictwie SN. Z tej uchwały wynika także inna ratio legis zasiłku chorobowego udzielanego w trakcie trwania stosunku ubezpieczeniowego – zastąpienie wynagrodzenia, a inna w przypadku zasiłku udzielanego po ustaniu tego stosunku – zabezpieczenie materialne do czasu ustania przeszkody uniemożliwiającej podjęcie nowego zatrudnienia. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że odmienne uregulowanie podstaw wymiaru obu rodzajów zasiłków narusza zasadę równości.
Skarżący zdaje się też nie rozumieć, na czym polega zasada ochrony praw słusznie nabytych, o której mowa w art. 2 Konstytucji. Treść konkretnego prawa podmiotowego, którego ochronę gwarantuje Konstytucja jako prawa nabytego, wyznaczana jest przez przepisy obowiązujące w chwili powstania maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy tego prawa. Natomiast skarżący w przyznaniu mu decyzją ZUS prawa do zasiłku chorobowego ze względu na chorobę uniemożliwiającą mu wypełnianie obowiązków wynikających ze stosunku pracy upatruje prawo nabyte, które powinno mu przysługiwać na tych samych zasadach, niezależnie od tego, czy stosunek pracy ulegnie rozwiązaniu, czy też nie oraz niezależnie od obowiązujących – w momencie uzyskania tego prawa – regulacji ustawowych. W tym kontekście – a także mając na względzie, że skarżący miał świadomość tego, że stosunek pracy ulega zakończeniu – konieczne staje się wyjaśnienie, jakich to skutków prawnych nie mógł przewidzieć skarżący w momencie podejmowania określonych decyzji. Przepisy prawa regulujące zasady obliczenia wysokości zasiłku chorobowego po ustaniu stosunku ubezpieczenia, które zostały zastosowane w sprawie skarżącego, obowiązują od daty wejścia w życie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 121, poz. 1264), tj. od dnia 1 lipca 2004 r.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z dnia 22 czerwca 2010 r. o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.