Pełny tekst orzeczenia

155/2/B/2011

POSTANOWIENIE

z dnia 17 lutego 2011 r.

Sygn. akt Ts 4/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Biernat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Marii i Andrzeja W. w sprawie zgodności:

art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843, ze zm.) w zw. z art. 459 § 1, art. 429 § 1 i art. 466 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 78 oraz art. 176 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 31 grudnia 2009 r. wniesiono o zbadanie zgodności art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843; dalej: u.s.n.) w zw. z art. 459 § 1, art. 429 § 1 i art. 466 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 78 oraz art. 176 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący wnieśli skargę na przewlekłość postępowania w sprawie Sądu Rejonowego w Dębicy o sygn. VI K 606/04. Postanowieniem z 16 października 2008 r. (sygn. akt II S 2/08) Sąd Okręgowy w Rzeszowie – II Wydział Karny umorzył postępowanie w przedmiocie tej skargi oraz stwierdził swoją niewłaściwość i skargę o stwierdzenie przewlekłości postępowania w sprawie Sądu Rejonowego w Tarnowie o sygn. VII K 373/08 przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Tarnowie. Postanowieniem z 20 stycznia 2009 r. (sygn. akt II S 1/09) Sąd Okręgowy w Tarnowie – II Wydział Karny odrzucił skargę jako niedopuszczalną, gdyż została wniesiona przed upływem 12 miesięcy od daty oddalenia poprzedniej, uznanej za bezzasadną, skargi na przewlekłość.

Skarżący wnieśli zażalenie na powyższe postanowienie. Zarządzeniem z 19 lutego 2009 r. (sygn. akt II S 1/09) Prezes Sądu Okręgowego w Tarnowie odmówił na podstawie art. 429 § 1 k.p.k. przyjęcia zażalenia z uwagi na jego niedopuszczalność. W wyniku zażalenia Sąd Apelacyjny w Krakowie – II Wydział Karny wydał, na podstawie art. 437 § 1 i art. 466 § 1 k.p.k., postanowienie z 31 marca 2009 r. (sygn. akt II AKz 120/09), którym utrzymał w mocy zarządzenie z 19 lutego 2009 r.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie – II Wydział Karny doręczono skarżącym 21 kwietnia 2009 r. Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej został złożony 5 maja 2009 r. w Sądzie Apelacyjnym w Krakowie. Sąd ten przekazał wniosek według właściwości do Sądu Rejonowego w Dębicy, do którego wniosek wpłynął 11 maja 2009 r. Postanowieniem z 4 września 2009 r. (sygn. akt I Co 391/09) Sąd Rejonowy w Dębicy – Wydział I Cywilny ustanowił adwokata z urzędu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej. Skarżący przedstawili zarządzenie Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej z 7 października 2009 r. (sygn. U-1324) o zmianie pełnomocnika z urzędu. Z treści zarządzenia wynika, że poprzedni pełnomocnik z urzędu wystąpił 5 października 2009 r. o zmianę dotychczasowego pełnomocnika z urzędu. Zarządzenie z 7 października 2009 r. zostało 13 października 2009 r. doręczone nowemu pełnomocnikowi z urzędu.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2010 r. skarżący zostali wezwani do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: doręczenie uprzednich w stosunku do zarządzenia z 7 października 2009 r. (sygn. U-1324/09) zarządzeń Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Krakowie o wyznaczeniu pełnomocnika dla skarżących na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Dębicy – Wydział I Cywilny z 4 września 2009 r. (sygn. akt I Co 391/09) oraz wskazanie dat doręczenia skarżącym poprzednich zarządzeń Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Krakowie, jak również zarządzenia Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Krakowie z 7 października 2009 r. (sygn. U-1324/09) o zmianie pełnomocnika z urzędu.

W piśmie z 27 maja 2010 r. skarżący przedstawili zarządzenie Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Krakowie z 21 września 2009 r. o wyznaczeniu pełnomocnika dla skarżących na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Dębicy – Wydział I Cywilny z 4 września 2009 r. (sygn. akt I Co 391/09). Ponadto skarżący podali, że zarządzenie Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Krakowie z 21 września 2009 r. zostało doręczone pełnomocnikowi z urzędu 30 września 2009 r., natomiast skarżący otrzymali je 19 października 2009 r. W aktach sądowych brak jest dowodu doręczenia skarżącym zarządzenia Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej z 7 października 2009 r. (sygn. U-1324).

Skargą konstytucyjną objęty został art. 8 ust. 2 u.s.n., który stanowi: „w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania toczącego się na skutek skargi sąd stosuje odpowiednio przepisy o postępowaniu zażaleniowym obowiązujące w postępowaniu, którego skarga dotyczy”. Ponadto, skarżący kwestionują powołane w związku z powyższą normą przepisy: art. 429 § 1 k.p.k., zgodnie z którym prezes sądu pierwszej instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy”, art. 459 § 1 k.p.k., który przewiduje, że zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej, a także art. 466 § 1 k.p.k., który stanowi, że przepisy dotyczące zażaleń na postanowienia stosuje się odpowiednio do zażaleń na zarządzenia.

W ocenie skarżących, norma art. 8 ust. 2 u.s.n. w zw. z art. 459 § 1, art. 429 § 1 i art. 466 § 1 k.p.k. jest niezgodna z Konstytucją, tj. z art. 78 (prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w I instancji) w zw. z art. 176 ust. 1 (zasada dwuinstancyjności) w zw. z art. 45 ust. 1 (prawo do sądu). Skarżący powołali się na autonomiczny charakter wyrażonego w art. 78 Konstytucji prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w I instancji oraz zarzucili, że powyższe przepisy naruszają konstytucyjną zasadę dwuinstancyjności postępowania przez pozbawienie strony możliwości zaskarżenia orzeczenia sądu wydanego na skutek skargi na przewlekłość postępowania. Brak możliwości zainicjowania jakiejkolwiek kontroli rozstrzygnięcia sądu rozpoznającego skargę na przewlekłość naraża stronę na „pełną uznaniowość takiej decyzji”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia jej dopuszczalności.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarga konstytucyjna w niniejszej sprawie została wniesiona po upływie trzymiesięcznego terminu przewidzianego w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), co przesądza o konieczności odmowy nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej.

Jak stanowi art. 48 ust. 2 ustawy o TK: „w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej, skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego jego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego. Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku nie biegnie termin przewidziany w art. 46 ust. 1”.

Bieg trzymiesięcznego terminu rozpoczął się 22 kwietnia 2009 r., to jest dzień po doręczeniu skarżącym postanowienia Sądu Apelacyjnego w Krakowie – II Wydział Karny z 31 marca 2009 r. (sygn. akt II AKz 120/09). Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej został złożony do sądu niewłaściwego (Sądu Apelacyjnego w Krakowie) 5 maja 2009 r.; do Sądu Rejonowego w Dębicy, właściwego do rozpoznania wniosku, wpłynął on 11 maja 2009 r., zatem dopiero tego dnia nastąpiło zawieszenie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Pierwszy pełnomocnik z urzędu otrzymał 30 września 2009 r. odpis postanowienia z 4 września 2009 r. (sygn. akt I Co 391/09) Sąd Rejonowy w Dębicy – Wydział I Cywilny o ustanowieniu adwokata z urzędu wraz z zarządzeniem Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej z 21 września 2009 r. Tego dnia zakończyło się zawieszenie biegu trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Następnie 5 października 2009 r. został złożony w Okręgowej Radzie Adwokackiej w Krakowie wniosek o zmianę pełnomocnika. Bieg trzymiesięcznego terminu uległ ponownie zawieszeniu.

Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej zarządzeniem z 7 października 2009 r. (sygn. U-1324) wyznaczył innego pełnomocnika z urzędu, a zarządzenie to zostało doręczone pełnomocnikowi z urzędu 13 października 2009 r. Tego dnia zakończył się drugi okres zawieszenia biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Upływ już tylko części terminu w dniach 22 kwietnia – 11 maja 2009 r., doliczony do okresu od 14 października 2009 r. do dnia 31 grudnia 2009 r. (data nadania skargi konstytucyjnej), nawet z pominięciem okresu 30 września – 5 października 2009 r. (działania pierwszego pełnomocnika z urzędu), powoduje, że przedmiotowa skarga została wniesiona z przekroczeniem trzymiesięcznego terminu, który określa art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Złożenie skargi konstytucyjnej po terminie stanowi samodzielną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.

Niezależnie od powyższego, Trybunał Konstytucyjny postanowił odnieść się do treści zarzutów oraz wzorców kontroli powołanych w przedmiotowej skardze.

Przede wszystkim należy wskazać, że Sąd Apelacyjny w Krakowie – II Wydział Karny wydał postanowienie z 31 marca 2009 r. (sygn. akt II AKz 120/09) na podstawie art. 8 ust. 2 u.s.n. w zw. z art. 437 § 1 i art. 466 § 1 k.p.k., nie zaś na podstawie objętych skargą konstytucyjną art. 429 § 1 i art. 459 § 1 k.p.k.

Przepis art. 429 § 1 k.p.k. dotyczy bowiem postępowania w I instancji, natomiast zakres przedmiotowy art. 459 § 1 k.p.k. obejmuje postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku przez sąd w postępowaniu karnym. Ponadto, zgodnie z art. 459 § 2 k.p.k., zażalenie przysługuje także na postanowienia co do środka zabezpieczającego oraz na inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie. Tymczasem wniesienie skargi na przewlekłość nigdy nie skutkuje wydaniem wyroku w postępowaniu karnym, ale orzeczenie zapadłe na podstawie u.s.n. może być prejudykatem w postępowaniu odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa (na podstawie art. 417 i nast. k.c.).

Zaskarżenie norm, które nie stanowiły podstawy ostatecznego orzeczenia o prawach lub wolnościach, powoduje, że nie została spełniona przesłanka z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK i skutkuje oczywistą bezzasadnością skargi konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 429 § 1 i art. 459 § 1 k.p.k.

Objęty zaskarżeniem art. 466 § 1 k.p.k. jest przepisem odsyłającym i nie może ani samodzielnie, ani w zw. z art. 8 ust. 2 u.s.n. służyć zrekonstruowaniu normy prawnej, której treść skarżący określają jako pozbawienie możliwości zaskarżenia orzeczenia sądu rozpoznającego skargę złożoną w trybie u.s.n.

Także powołane wzorce i uzasadnienie stawianych zarzutów nie spełniają wymagań stawianych skardze konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że „art. 78 stanowi jedynie gwarancję kontroli instancyjnej rozstrzygnięcia, zaś art. 176 ust. 1 jest w pewnym sensie jego dopełnieniem. Konstytucyjna zasada dwuinstancyjności nie jest – jak wskazuje się we wcześniejszym orzecznictwie – elementem gwarancji prawa do sądu (K 41/97, OTK ZU nr 7/1998, poz. 117, s. 654 i 656; wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). Wzmacnia ona jednak to prawo, gwarantując proceduralną kontrolę postępowania sądowego” (wyrok TK z 12 czerwca 2002 r., P 13/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 42). Oznacza to, że zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 jest oczywiście bezzasadny.

Przechodząc do pozostałych wzorców kontroli, należy stwierdzić, że skarżący – choć to na nich spoczywa ciężar wykazania niekonstytucyjności – nie udowodnili naruszenia art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skoro art. 78 zdanie drugie Konstytucji wyraźnie dopuszcza ustanawianie ustawowych wyjątków od zasady zaskarżalności orzeczeń wydanych w I instancji, to tym samym „dopuszcza ingerencję w »istotę« prawa do zaskarżenia, a nie tylko wprowadzanie ograniczeń. (…) [U]stanawianie wyjątków wobec prawa zaskarżenia musi przebiegać przy poszanowaniu kryteriów i wymagań ogólnie wyznaczonych przez art. 31 ust. 3 zd. 1 [Konstytucji]” (L. Garlicki, nota 8 do art. 78 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2001-2007).

Jednak „sądem I instancji jest ten, przed którym rozpoczyna się postępowanie sądowe, w wyniku którego organ ten ma wydać rozstrzygnięcie dotyczące sporu istniejącego między stronami” (wyrok TK z 12 czerwca 2002 r., P 13/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 42), a „zakres przedmiotowy prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego wyznacza konstytucyjne pojęcie sprawy. Konstytucyjna zasada dwuinstancyjności ma zastosowanie w takim tylko wypadku, gdy sąd pierwszej instancji rozpatruje sprawę w rozumieniu Konstytucji” (wyrok TK z 9 lutego 2010 r., SK 10/09, OTK ZU nr 2/A/2010, poz. 10).

Nie bez znaczenia jest również charakter skargi na przewlekłość. Według niektórych przedstawicieli doktryny ma ona – jako instytucja o charakterze publicznym – znaczenie dla „obrazu i funkcjonowania całego wymiaru sprawiedliwości” (T. Zembrzuski, Niezaskarżalność orzeczeń w przedmiocie skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, „Palestra” 2006, nr 9-10, s. 37), według innych stanowi „wyłącznie procesową formę realizacji uprawnień skarżącego, wynikających z przepisów ustawy – czyli aktu o charakterze publicznoprawnym” (M. Krakowiak, Charakter prawny skargi o stwierdzenie przewlekłości postępowania cywilnego, „Monitor prawniczy” 2007 , nr 15, s. 6).

Zwraca się także uwagę na konflikt konkurencyjnych wartości: prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (elementu prawa do sądu, którego realizacji ma służyć także skarga na przewlekłość) oraz zasady dwuinstancyjności postępowania (B. Błońska, G. Rząsa, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 3 października 2005 r., III SO 19/05, „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 3, s. 127).

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że przesłanką dopuszczalności złożenia skargi konstytucyjnej nie jest każde naruszenie Konstytucji, ale tylko naruszenie wyrażonych w niej wolności lub praw człowieka i obywatela, z których wynikają przysługujące skarżącemu konstytucyjne prawa podmiotowe. Skarga konstytucyjna winna zatem zawierać – zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – przede wszystkim wskazanie, które z określonych w Konstytucji wolności lub praw zostały naruszone, oraz określenie sposobu tego naruszenia (por. wyrok TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114). Prawidłowe wykonanie przez skarżącego obowiązku przedstawienia, jakie konstytucyjne prawa lub wolności (i w jaki sposób) zostały naruszone przez przepisy stanowiące przedmiot wnoszonej skargi konstytucyjnej, polegać musi nie tylko na wskazaniu (numerycznym) postanowień Konstytucji i zasad z nich wyprowadzanych, z którymi – zdaniem skarżącego – kwestionowane przepisy są niezgodne, ale również na precyzyjnym przedstawieniu treści prawa lub wolności, wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Powinna temu towarzyszyć szczegółowa i precyzyjna argumentacja uprawdopodabniająca stawiane zarzuty. Z powyższego obowiązku nie może zwolnić skarżącego Trybunał Konstytucyjny, który – zgodnie z art. 66 ustawy o TK – orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej (por. postanowienie TK z 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). W konsekwencji niedopuszczalne jest samodzielne precyzowanie przez Trybunał, a tym bardziej uzasadnianie, jedynie ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (por. postanowienie TK z 4 lutego 2009 r., Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138).



Mając powyższe na względzie, należało odmówić nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej.