Pełny tekst orzeczenia

116/1/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 25 sierpnia 2011 r.
Sygn. akt Ts 33/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jarosława J. w sprawie zgodności:
1) art. 102 ust. 1 i 2 oraz art. 109 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.),

2) art. 357 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z

art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 31 stycznia 2011 r. zakwestionowana została zgodność art. 102 ust. 1 i 2 oraz art. 109 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach) oraz art. 357 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została skierowana w oparciu o następujący stan faktyczny. Postanowieniem z 28 czerwca 2010 r. (sygn. akt I S 15/09) Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem postanowienia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 22 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I S 15/09).
Pod adresem zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej przepisów skarżący sformułował zarzut naruszenia zasad sprawiedliwości proceduralnej, gdyż uniemożliwiają one stronie „zapoznanie się z motywami rozstrzygnięcia”, a ponadto umożliwiają „arbitralne pozbawienie dostępu do sądu poprzez odmowę zwolnienia od kosztów sądowych”. W dalszej części skargi podniesiono, że zaskarżone przepisy „naruszają zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadę pewności prawa, prawo do sądu, prawo do równości (…) i zasadę sprawiedliwości społecznej”.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 25 lutego 2011 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi, między innymi przez wskazanie konstytucyjnych wolności lub praw przysługujących skarżącemu i naruszonych przepisem będącym podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w jego sprawie oraz do wyjaśnienia sposobu ich naruszenia.
W piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na przedmiotowe zarządzenie skarżący ustosunkował się do stwierdzonych braków formalnych skargi.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46 i art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Jak wynika z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, wniesienie skargi konstytucyjnej powinno nastąpić w trzymiesięcznym terminie od doręczenia prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Dla ustalenia biegu wskazanego terminu kluczowe znaczenie ma więc obowiązek uzyskania przez skarżącego „prawomocnego orzeczenia” w ramach przysługującej mu i „wyczerpanej” drogi prawnej. Wskazane przesłanki należy rozumieć w ten sposób, że na skarżącym ciąży obowiązek wykorzystania zwykłych środków odwoławczych, tak by orzeczenie wydane w sprawie uzyskało walor prawomocności. Termin do wniesienia skargi konstytucyjnej biegnie od daty doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, niezależnie od tego, czy w sprawie może jeszcze zostać wniesiona skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego. Jest to stanowisko wielokrotnie już wyrażane przez Trybunał Konstytucyjny (por. postanowienia TK z: 27 lutego 2007 r., Ts 43/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 36; 16 maja 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 130; 4 października 2007 r., Ts 47/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 67; 27 listopada 2007 r., Ts 107/07, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 39; 22 lutego 2008 r., Ts 14/08, OTK ZU nr 4/B/2008, poz. 174).
Nadto, należy podkreślić, że do rozpoznania zarzutów stawianych przez skarżącego może dojść jedynie wówczas, gdy wyczerpie on uprzednio przysługującą mu w sprawie drogę prawną (art. 46 ust. 1 ustawy o TK) w tym sensie, że orzeczenie sądu lub organu administracji zostanie wydane na podstawie zaskarżonego przepisu, a skarżącemu nie przysługują już żadne zwyczajne środki zaskarżenia. Okoliczność, że skarżący takiego orzeczenia nie uzyskał, stanowi zaś brak formalny skargi konstytucyjnej, uzasadniający odmowę nadania jej dalszego biegu – zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna powyższych wymagań nie spełnia.
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 28 czerwca 2010 r. (sygn. akt I S 15/09) uznane przez skarżącego za ostateczne orzeczenie, z wydaniem którego wiąże naruszenie przysługujących mu wolności i praw, zostało doręczone skarżącemu 20 lipca 2010 r. Od daty jego doręczenia biegł tym samym trzymiesięczny termin, przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Wniesienie niniejszej skargi konstytucyjnej 15 marca 2011 r. nastąpiło zatem z przekroczeniem terminu ustawowego. Z tego względu, na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy o TK, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
Niezależnie od powyższego konieczne jest zwrócenie uwagi, że – jak wynika z art. 79 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – przedmiotem skargi może być wyłącznie przepis stanowiący podstawę normatywną orzeczenia organu władzy publicznej, z wydaniem którego skarżący łączy zarzut naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw. Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 21 września 2006 r., „skarga konstytucyjna w naszym systemie prawnym nie stanowi (…) swoistej actio popularis . Rozstrzygnięcie Trybunału, zainicjowane skargą konstytucyjną, choć wywiera skutki erga omnes, to w szczególności dotyczy podmiotu, który postępowanie zainicjował” (SK 10/06, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 117). Dlatego też skarga konstytucyjna służy jedynie przeciwko przepisowi, który stanowił podstawę rozstrzygnięcia sprawy indywidualnej (zob. wyroki TK z: 11 marca 2003 r., SK 8/02, OTK ZU nr 3/A/2003, poz. 20; 15 kwietnia 2003 r., SK 4/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 31 oraz postanowienie z 1 października 2003 r., SK 29/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 87).
Wbrew tym wymogom, skarżący objął przedmiotem zaskarżenia przepisy, które nie stanowiły podstawy normatywnej orzeczenia o jego wolnościach i prawach. Zaskarżony art. 109 ust. 1 ustawy o kosztach – stanowiący, że „Sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej powziął wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych lub z niego korzystającej” – jako przyznający sądowi orzekającemu o zwolnieniu z kosztów uprawnienie do zbadania stanu majątkowego wnioskodawcy nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia o prawach skarżącego, gdyż samo wszczęcie ewentualnego dochodzenia dotyczącego stanu majątkowego osoby ubiegającej się o zwolnienie z kosztów nie mogłoby doprowadzić do ukształtowania sytuacji prawnej skarżącego. Analogicznie należy ocenić powołanie art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach w brzmieniu: „do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jeżeli oświadczenie nie zostało złożone albo nie zawiera wszystkich wymaganych danych, stosuje się art. 130 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.)”. Nie można bowiem uznać, że przedstawianie informacji sądowi o stanie majątkowym per se kształtuje sferę praw i obowiązków skarżącego. Z tych względów skardze konstytucyjnej w części dotyczącej art. 102 ust. 2 i art. 109 ust. 1 ustawy o kosztach nie może być nadany dalszy bieg.
W dalszej kolejności należy odnieść się do innych uchybień formalnych rozpatrywanej skargi konstytucyjnej.
Przedmiotem skargi jest między innymi art. 357 § 2 k.p.c., zgodnie z którym postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu obu stronom, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia, postanowienie należy doręczyć z uzasadnieniem; doręczając postanowienie, należy pouczyć stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego o dopuszczalności, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia. Skarżący powołał się jedynie abstrakcyjnie na treść zaskarżonego art. 357 § 2 k.p.c., którego regulacja – w opinii skarżącego – czyniła bezprzedmiotowym wnioskowanie do sądu o sporządzenie uzasadnienia. Z tego względu nie przedstawił również orzeczenia opartego na tymże przepisie. Merytoryczne rozpoznanie zarzutów przedstawianych w skardze konstytucyjnej dopuszczalne jest zaś jedynie wówczas, gdy skarżący dochował wszystkich wymogów określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46-48 ustawy o TK. Brak ostatecznego orzeczenia opartego na zaskarżonym art. 357 § 2 k.p.c., wynikający z zaniechania złożenia przez skarżącego właściwego środka procesowego, uniemożliwia rozpoznanie niniejszej skargi w zakreślonym w petitum zakresie (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Skardze nie może być nadany dalszy bieg w części dotyczącej art. 109 ust. 2 ustawy o kosztach, gdyż merytoryczne rozpatrzenie sformułowanych w tym zakresie zarzutów jest zbędne.
Kwestionowana przez skarżącego regulacja była przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego w kontekście wskazanych w skardze konstytucyjnej wzorców kontroli. Wyrokiem z 16 czerwca 2008 r. Trybunał orzekł, że: „Art. 109 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z 2006 r. Nr 126, poz. 876 oraz z 2007 r. Nr 21, poz. 123, Nr 82, poz. 560, Nr 123, poz. 849, Nr 125, poz. 873 i Nr 191, poz. 1371) jest zgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.” (P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80). We wskazanym wyżej wyroku Trybunał Konstytucyjny podniósł, że szczegółowa analiza obowiązujących regulacji, stanowiska judykatury i doktryny doprowadziły Trybunał Konstytucyjny do przekonania, że uwzględnienie przy ocenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych przesłanki oczywistej bezzasadności roszczenia lub obrony praw – tak, jak jest ona interpretowana z należytą ostrożnością w orzecznictwie stanowiącym przykłady do naśladowania i w doktrynie – nie może być utożsamiane z zamknięciem drogi do sądu.
Artykuł 39 ust. l pkt 1 ustawy o TK stanowi, że Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Taki stan rzeczy ma niewątpliwie miejsce, gdy zaskarżony przepis był już przedmiotem kontroli zgodności z Konstytucją w innej sprawie rozpoznawanej przez Trybunał (zob. postanowienia z: 3 października 2001 r., SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; 25 listopada 2002 r., SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88 oraz 26 marca 2002 r., P 3/02, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 22). Trybunał Konstytucyjny stoi przy tym na stanowisku, że konieczność uwzględniania określonej w ustawie o TK przesłanki zbędności wydania orzeczenia uwidacznia się na każdym etapie postępowania inicjowanego skargą (por. postanowienie TK z 3 września 2007 r., Ts 94/06, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 75). Z tego względu skardze konstytucyjnej w części dotyczącej art. 109 ust. 2 ustawy o kosztach nie może być nadany dalszy bieg.

Mając na uwadze powyższe, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.