Pełny tekst orzeczenia

255/3/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 31 stycznia 2011 r.
Sygn. akt Ts 40/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Janusza Z. o zbadanie zgodności:
art. 4249 w zw. z art. 42412 i art. 3989 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. Janusz Z. (dalej: skarżący) w skardze konstytucyjnej z 12 lutego 2009 r. zarzucił niezgodność art. 4249 w zw. z art. 42412 i art. 3989 § 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. W myśl art. 4249 k.p.c. Sąd Najwyższy odmawia przyjęcia do rozpoznania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, jeżeli jest ona oczywiście bezzasadna. Zaskarżony art. 3989 § 2 k.p.c. przewiduje, że o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy orzeka na posiedzeniu niejawnym. Zgodnie z art. 42412 k.p.c. w wypadkach nieuregulowanych przepisami działu dotyczącego postępowania w przedmiocie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia do postępowania wywołanego wniesieniem tej skargi stosuje się odpowiednio przepisy o skardze kasacyjnej.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z wydaniem przez Sąd Najwyższy postanowienia z 15 października 2008 r. (V CNP 59/08) o odmowie przyjęcia do rozpoznania skargi skarżącego o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Okręgowego w Legnicy z 15 maja 2008 r. (sygn. akt II Ca 208/08).

3. Skarżący zarzucił, że uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego wydane w jego sprawie nie dostarcza żadnych wskazówek odnośnie do przyczyn uznania jego skargi za oczywiście bezzasadną. Brak w nim oceny poprawności zastosowania przepisów prawa materialnego, które były podstawą kwestionowanych rozstrzygnięć.
Analizując przedstawione przez Sąd Najwyższy uzasadnienie, skarżący dochodzi do wniosku, że rozstrzygnięcie w jego sprawie jest całkowicie arbitralne. Skarżący argumentuje, że – w jego ocenie – oczywista bezzasadność skargi powinna być wykazana w uzasadnieniu postanowienia odmownego, zawierającym zarówno wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, jak i podanie jego podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa, stosownie do art. 328 § 2 w zw. z art. 361 k.p.c. Dlatego też art. 4249 k.p.c. nie może zostać uznany za zgodny z Konstytucją, skoro umożliwia ferowanie swobodnych ocen co do bezzasadności skargi bez konieczności odniesienia jej do zarzutów, tak jak miało to miejsce w sprawie skarżącego.
Zdaniem skarżącego, pojęcie oczywistej bezzasadności skargi nie ma swojego odpowiednika ani w przepisach dotyczących skargi kasacyjnej, ani w przepisach o środkach odwoławczych. Stworzona przez zaskarżony art. 4249 k.p.c. możliwość arbitralnego rozstrzygnięcia narusza – w przekonaniu skarżącego – zakaz zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw i wolności (art. 77 ust. 2 Konstytucji), natomiast możliwość uchylenia się przez Sąd Najwyższy od obowiązku rozpoznania sprawy bez wskazania merytorycznych przyczyn uchybia prawu do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Skarżący podnosi także, że brak możliwości wzruszenia orzeczenia Sądu Najwyższego stanowi naruszenie zasady dwuinstancyjności (art. 176 ust. 1 Konstytucji) i formułuje tezę, że nie tylko postanowienie o odmowie przyjęcia skargi do rozpoznania powinno podlegać kontroli instancyjnej, ale również orzeczenie rozstrzygające co do istoty sprawy w tym trybie. Skarżący stwierdził ponadto, że zaskarżony przez niego art. 4249 k.p.c. funkcjonuje tylko przy łącznym zastosowaniu art. 3989 § 2 k.p.c. w zw. z art. 42412 k.p.c., a przedmiotem zarzutu jest całe rozwiązanie legislacyjne odnoszące się do odmowy przyjęcia do rozpoznania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

4. Kontrola konstytucyjności norm dokonywana przez Trybunał służy wyeliminowaniu z porządku prawnego norm sprzecznych z normami wyższego rzędu, w szczególności z Konstytucją. Temu samemu celowi służy również wniesienie skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Konstytucja nie przyznała natomiast Trybunałowi kompetencji do badania prawidłowości aktów stosowania prawa przez sądy lub organy administracji. Podmiot wnoszący skargę konstytucyjną został na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) zobowiązany do wskazania normy, której zastosowanie w jego sprawie doprowadziło do naruszenia przysługujących mu konstytucyjnych praw lub wolności. Zarzut niekonstytucyjności powinien polegać na uprawdopodobnieniu, że skutkiem prawidłowego zastosowania zaskarżonej normy jest naruszenie praw i wolności gwarantowanych w Konstytucji. Z punktu widzenia art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK przesłanki tej nie spełnia natomiast uzasadnienie odwołujące się do wadliwego zastosowania zaskarżonego przepisu przez organ orzekający.

5. Trybunał stwierdza, że ze wskazaną powyżej wadliwością mamy do czynienia na tle niniejszej skargi konstytucyjnej. Zarzut skarżącego opiera się bowiem na założeniu, że kompetencja Sądu Najwyższego do odmowy przyjęcia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia z powodu jej oczywistej bezzasadności ma charakter arbitralny i umożliwia uchylenie się przez ten organ od merytorycznego rozpoznania sprawy bez podania przyczyn, tak jak miało to miejsce w sprawie skarżącego.
Teza ta nie znajduje jednak potwierdzenia w brzmieniu zaskarżonych przepisów. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że – wbrew stanowisku skarżącego – klauzula generalna oczywistej bezzasadności środka prawnego nie dotyczy wyłącznie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Posługuje się nią np. również ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.), a regulacja ta stała się przedmiotem wyroku Trybunału z 16 stycznia 2006 r. (SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2). W jego uzasadnieniu Trybunał stwierdził, że o ile z zasad zawartych w art. 2 Konstytucji wynika zakaz formułowania przepisów niejasnych i nieprecyzyjnych, to „nie jest to jednak tożsame po pierwsze z wykluczeniem dopuszczalności posługiwania się zwrotami niedookreślonymi przez ustawodawcę, po drugie zaś z wykluczeniem konstytucyjności sytuacji, gdy to na orzekające sądy spada powinność doprecyzowania pojęć niedookreślonych przez ustawodawcę. (…) Użycie zwrotu nieostrego wymaga istnienia szczególnych gwarancji proceduralnych, zapewniających przejrzystość i ocenność praktyki wypełniania nieostrego zwrotu konkretną treścią przez organ, decydujący o tym wypełnieniu”. W konsekwencji Trybunał orzekł, że wyłączenie obowiązku sporządzenia uzasadnienia dla postanowienia o odmowie przyjęcia kasacji w postępowaniu karnym jest niezgodne z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Już w starszym orzecznictwie Trybunału utrwaliło się przy tym stanowisko, w myśl którego posługiwanie się klauzulami generalnymi – w przypadku niniejszej skargi konstytucyjnej klauzulą „oczywistej bezzasadności” – nie narusza Konstytucji, jeżeli towarzyszą mu gwarancje proceduralne chroniące przed arbitralnością sądu (właściwa procedura z obowiązkiem informacyjnym sądu; por. wśród wielu wyroki TK z: 4 października 2000 r., P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189; 17 października 2000 r., SK 5/99, OTK ZU nr 7/2000; 8 lipca 2008 r., P 36/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 103).

6. W odniesieniu do postępowania w przedmiocie przyjęcia do rozpoznania przez Sąd Najwyższy skargi o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem nie występuje deficyt obowiązku informacyjnego sądu. Postanowienie w tym przedmiocie wymaga uzasadnienia (zaskarżony art. 3989 § 2 w zw. z art. 42412 k.p.c.; por. wyrok TK z 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53), a żaden z zaskarżonych przepisów nie wyłącza stosowania w tym postępowaniu reguł ogólnych, określających sposób i treść uzasadnienia. Rozstrzygnięcia wydane na podstawie art. 4249 k.p.c. (nie wszystkie) są publikowane (por. np. postanowienie SN z 26 sierpnia 2008 r., sygn. akt III BP 3/08, OSNP z 2010 r., nr 1-2, poz. 13).

7. Argumentacja w skardze konstytucyjnej, odwołując się do wadliwości uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego wydanego w sprawie skarżącego, wskazuje natomiast na to, że skarżący – mimo formalnego określenia zaskarżonej normy – przedmiotem zarzutu uczynił wadliwy akt jej zastosowania. Co więcej, skarżący wyraźnie dystansuje się od zagadnienia dopuszczalności oceny zgodności orzeczenia z prawem w ramach badania oczywistej bezzasadności skargi oraz rozumienia pojęcia bezprawności nadanego mu przez orzecznictwo Sądu Najwyższego.

8. Okoliczności te przesądzają o tym, że skarga konstytucyjna nie zawiera prawidłowego wskazania zaskarżonej normy i jest w konsekwencji dotknięta brakiem określonym w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.