Pełny tekst orzeczenia

28/1/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 15 grudnia 2011 r.
Sygn. akt Ts 116/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Lidii B. o zbadanie zgodności:
1) art. 4241 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1, art. 45 ust. 1 zw. z art. 77 ust. 2 w zw. z art. 2 oraz art. 77 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 4244 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 77 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji;
3) art. 101 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 65 ust. 1 oraz art. 31 ust. 2 Konstytucji;
4) art. 73 w zw. z art. 101 § 1, art. 69 w zw. z art. 101 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji;
5) art. 74 w zw. z art. 101 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512, ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 15 maja 2009 r. Lidia B. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie niezgodności: art. 4241 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1, art. 45 ust. 1 zw. z art. 77 ust. 2 w zw. z art. 2 oraz art. 77 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji; art. 4244 k.p.c. z art. 77 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji; art. 101 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512, ze zm.; dalej: prawo upadłościowe) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 65 ust. 1 oraz art. 31 ust. 2 Konstytucji; art. 73 w zw. z art. 101 § 1, art. 74 w zw. z art. 101 § 1, art. 69 w zw. z art. 101 § 1 prawa upadłościowego z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji.
Powyższe zarzuty zostały sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżąca została odwołana z funkcji syndyka postanowieniem Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy – Wydziału X Gospodarczego z 20 grudnia 2006 r. (sygn. akt X U 28/06). Zażalenie skarżącej zostało oddalone przez Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział XXIII Gospodarczy Odwoławczy postanowieniem z 7 lutego 2007 r. (sygn. akt XXIII GZ 13/07). Rozstrzygnięcie to zostało zaskarżone w drodze skargi o stwierdzenie jego niezgodności z prawem, która została oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego z 4 grudnia 2008 r. (sygn. akt I CNP 56/08). Rozpoznając skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu okręgowego, Sąd Najwyższy m.in. podkreślił, że dla oceny jej zasadności miarodajne są ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego orzeczenia i przywołał brzmienie art. 4244 k.p.c.
Zaskarżony art. 4241 § 3 k.p.c. stanowił, że od orzeczeń sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego skarga nie przysługiwała oraz że w takich wypadkach orzeczenie Sądu Najwyższego traktowano jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi. Przepis ten został uchylony ustawą z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 155, poz. 1037; dalej: ustawa z 2010 r.), która weszła w życie 25 września 2010 r. Ustawa z 2010 r. zmieniła również brzmienie art. 4244 k.p.c., jednak nowelizacja nie ma wpływu na rozpoznanie wniesionej skargi. Skarżąca kwestionuje bowiem zdanie drugie art. 4244 k.p.c., które nie uległo zmianie i według którego podstawą skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Poza powyżej wskazanymi przepisami k.p.c. skarżąca kwestionuje proceduralne przepisy prawa upadłościowego (nadal stosowane do spraw, w których ogłoszono upadłość przed 1 października 2003 r., wobec brzmienia art. 536 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, ze zm.). Zgodnie z art. 101 § 1 prawa upadłościowego, jeżeli syndyk nie pełni należycie swoich obowiązków, sąd może na jego miejsce wyznaczyć innego syndyka. Z kolei na podstawie art. 69 sąd orzeka na posiedzeniu niejawnym, jeżeli prawo upadłościowe nie stanowi inaczej. W przypadkach, gdy zachodzi potrzeba wysłuchania upadłego, syndyka, wierzyciela lub członka rady wierzycieli, następuje to, stosownie do okoliczności, bądź przez spisanie protokołu w obecności lub nieobecności innych osób zainteresowanych, bądź przez oświadczenie na piśmie (art. 73). Jeżeli zaś syndyk przy wykonywaniu swoich obowiązków uważa za konieczne ustalenie pewnych okoliczności w drodze postępowania dowodowego, składa sędziemu-komisarzowi wniosek o przeprowadzenie dowodu. W razie uwzględnienia wniosku sędzia-komisarz przeprowadzi postępowanie dowodowe według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (art. 74).
Zdaniem skarżącej, kwestionowane przepisy prawa upadłościowego naruszyły jej prawo do sądu, w tym prawo do sprawiedliwej (rzetelnej) procedury sądowej, prawo do bycia wysłuchanym, prawo do osobistego udziału w rozprawie, prawo do zgłaszania wniosków dowodowych oraz prawo do przewidywalności przebiegu postępowania sądowego (w przedmiocie odwołania syndyka).
Jednocześnie skarżąca twierdzi, że art. 4241 § 3 oraz art. 4244 k.p.c. naruszyły jej prawo do wynagrodzenia szkody za niezgodne z prawem działania organu władzy publicznej (sądu) i prawo do nieograniczania jednostce korzystania z przysługujących jej praw konstytucyjnych – poza wyjątkami wskazanymi w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Co więcej, zgodnie ze stanowiskiem skarżącej, art. 4241 § 3 k.p.c. naruszył jej prawo do dwuinstancyjnego postępowania sądowego, od którego art. 176 ust. 1 Konstytucji nie przewiduje wyjątku. To prowadzi – według twierdzeń zawartych w skardze – do wniosku o naruszeniu prawa skarżącej do sądu, które „każdemu gwarantuje możliwość zaskarżenia sprawy do II instancji”.
Skarżąca wiąże naruszenie przysługujących jej konstytucyjnych praw podmiotowych z wyrokiem Sądu Najwyższego, który został jej doręczony 17 lutego 2009 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46–48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją, wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone, oraz uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. Ponadto, przedmiotem skargi może stać się wyłącznie przepis stanowiący podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego wobec skarżącego. Zarzuty skargi muszą zaś uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, powołanie właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających podmiotowe prawa przysługujące osobom fizycznym, i – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej sprzeczności. Innymi słowy, trzon skargi stanowi prawidłowe wskazanie normy płynącej z podstawy normatywnej rozstrzygnięcia i powiązanie jej z adekwatnymi wzorcami konstytucyjnymi.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, rozpatrywana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższych wymagań.

2. W pierwszej kolejności należy podkreślić, że skarżąca wiąże naruszenie praw konstytucyjnych z wyrokiem Sądu Najwyższego z 4 grudnia 2008 r.

2.1. Jej zdaniem Sąd Najwyższy, oceniając legalność postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 7 lutego 2007 r., zaskarżonego w trybie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, orzekał na podstawie przepisów prawa upadłościowego stanowiących przedmiot wniesionej skargi konstytucyjnej.

2.2. Trybunał zwraca jednak uwagę, że przepisy te nie stanowiły podstawy wydanego w sprawie skarżącej orzeczenia Sądu Najwyższego, lecz były podstawą kwestionowanego przez nią przed Sądem Najwyższym postanowienia sądu okręgowego. Zatem ostatecznym orzeczeniem w zakresie tak formułowanych zarzutów nie jest wyrok Sądu Najwyższego, lecz postanowienie sądu okręgowego.

2.3. Trybunał przypomina nadto, że zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu przez skarżącego przysługującej mu w sprawie drogi prawnej, w terminie 3 miesięcy od doręczenia prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

2.4. Trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w przypadku, gdy skarżąca nie występowała o doręczenie postanowienia sądu drugiej instancji z uzasadnieniem w trybie art. 387 § 3 zdanie pierwsze w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., rozpoczyna swój bieg od dnia ogłoszenia postanowienia (zob. w szczególności wyrok TK z 13 grudnia 2007 r., SK 37/06, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 157 oraz postanowienie TK z 10 maja 2010 r., Ts 197/09, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 228).

2.5. Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie zostało ogłoszone na rozprawie 7 lutego 2007 r. i z tą chwilą rozpoczął bieg termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Ostatnim dniem terminu do wniesienia skargi był więc dzień 7 kwietnia 2007 r. Tymczasem skarga konstytucyjna została złożona 15 maja 2009 r., dlatego należy ją uznać za wniesioną po terminie (por. także na tle reguł wnoszenia skarg kasacyjnych – m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z 10 marca 2000 r., sygn. akt IV CZ 18/00, OSNC z 2000 r., nr 10, poz. 181).

3. W skardze podniesiono szereg zarzutów mających na celu wykazanie niezgodności z Konstytucją art. 4241 § 3 k.p.c.

3.1. Trybunał stwierdza, że przepis ten nie stanowił jednak podstawy wydanego w sprawie skarżącej wyroku Sądu Najwyższego. Skarżąca nie przedstawiła orzeczenia, które zapadłoby na podstawie tego przepisu. Ustrojodawca w art. 79 ust. 1 Konstytucji wykluczył możliwość wnoszenia powszechnych skarg konstytucyjnych opartych na abstrakcyjnych zarzutach niezgodności aktów normatywnych z Konstytucją.

3.2. Trybunał przypomina nadto, że – jak wynika z jego jednolitego orzecznictwa – naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności powinno istnieć w chwili rozpatrywania skargi konstytucyjnej. Innymi słowy, naruszenie w chwili wnoszenia skargi musi być aktualne i realne (zob. postanowienie TK z 20 lutego 2008 r., SK 44/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 23 oraz postanowienie TK z 29 listopada 2010 r., SK 8/10, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 117).

3.3. Skarżąca nie zaskarżyła wydanego przez Sąd Najwyższy wyroku oddalającego jej skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego. Tym samym brak jest w niniejszej sprawie orzeczenia, na podstawie którego sąd – opierając się na art. 4241 § 3 k.p.c. – orzekłby ostatecznie o jej prawach lub wolnościach (art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 46 ust. 1 ustawy o TK).

4. Skarżąca twierdzi, że art. 4244 k.p.c. – w zakresie, w jakim podstawy skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie mogą stanowić zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów – naruszył jej prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej niezgodnym z prawem orzeczeniem i stanowi nieuzasadnione – wobec art. 31 ust. 3 Konstytucji – ograniczenie tego prawa.

4.1. Trybunał przypomina, że na etapie wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej przede wszystkim bada przesłanki jej dopuszczalności, tj. czy w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji skarżącemu przysługuje legitymacja do wniesienia skargi. Jeśli Trybunał ustali, że skarżącemu przysługuje legitymacja skargowa, lecz stwierdzi, że argumenty mające wyjaśniać sposób naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności są bezzasadne w stopniu oczywistym, odmawia nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu (zob. postanowienie TK z 19 listopada 2008 r., Ts 102/06, OTK ZU nr 6/B/2008, poz. 222).

4.2. Trybunał zwraca uwagę, że podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za niezgodne z prawem prawomocne orzeczenie jest przesłanka bezprawności. Jak podkreśla się jednak w orzecznictwie Sądu Najwyższego, nie jest to zaledwie obiektywna bezprawność. Niezgodność z prawem, rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa, musi mieć bowiem charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 18 marca 2010 r., sygn. akt II BU 12/09, LexPolonica nr 2440026).

4.3. Sąd Najwyższy – rozpatrując skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia – bada naruszenie przepisów prawa materialnego lub przepisów postępowania (także dotyczących postępowania dowodowego), nie weryfikuje jednak pod kątem prawdziwości ustaleń faktycznych dokonanych przez sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie. Nie ma bowiem – jako sąd prawa, a nie faktu – ku temu odpowiednich instrumentów (por. także art. 3983 § 3 k.p.c. oraz bogate orzecznictwo na tle tego przepisu, m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 15 października 2010 r., sygn. akt V CSK 36/10, LexPolonica nr 2547345). Skarżąca zaś, żądając ponownego ustalenia faktów lub oceny dowodów, zdaje się w istocie domagać kolejnej instancji odwoławczej.

4.4. W świetle powyżej przywołanego orzeczenia Sądu Najwyższego nie sposób podzielić też poglądu skarżącej, że poza zakresem skargi, o której stanowi art. 4241 k.p.c., znajduje się błędna kwalifikacja prawna, będąca wynikiem błędnych ustaleń okoliczności faktycznych i oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie. Błędna subsumpcja (niewłaściwe zastosowanie) przepisu prawa materialnego wyraża się bowiem w niezgodności między ustalonym stanem faktycznym (niepodlegającym kontroli ze strony Sądu Najwyższego rozpatrującego skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia) a hipotezą zastosowanej normy prawnej, a więc w błędnym przyjęciu lub zaprzeczeniu związku zachodzącego pomiędzy faktem ustalonym w procesie a normą prawną (zob. przywołany już wyrok Sądu Najwyższego z 15 października 2010 r.). Skarżąca natomiast zdaje się utożsamiać błędną kwalifikację z kwalifikacją prawną (prawidłową), opartą na stanie faktycznym nieznajdującym – w jej opinii – odzwierciedlenia w rzeczywistości. Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał ocenia argumenty skarżącej jako bezzasadne w stopniu oczywistym, co prowadzi do odmowy nadania jej skardze dalszego biegu (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.




1