Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

z dnia 6 lipca 2011 r.

Sygn. akt Ts 154/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Teresa Liszcz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Sławomira S. w sprawie zgodności:

art. 78 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej zarzucono niezgodność art. 78 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Skarżący wystąpił do Sądu Rejonowego w Puławach o ustanowienie dla niego obrońcy z urzędu. Zarządzeniem z 9 marca 2010 r. (sygn. akt II Kp 96/10), doręczonym skarżącemu 12 marca 2010 r., Sąd nie uwzględnił wniosku. Skarżący wniósł na to zarządzenie zażalenie, którego przyjęcia – jako niedopuszczalnego z mocy ustawy – odmówiono mu zarządzeniem upoważnionego sędziego Sądu Rejonowego w Puławach z 17 marca 2010 r. (sygn. akt II Kp 96/10). Zarządzenie to zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego w Lublinie – XI Wydział Karny Odwoławczy z 28 kwietnia 2010 r. (sygn. akt XI Kz 199/10), doręczonym skarżącemu 4 maja 2010 r.

W skardze konstytucyjnej skarżący podniósł, że jego wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu zasługiwał na uwzględnienie, gdyż w złożonym przez siebie oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania przedstawił swoją trudną sytuację materialną, a jednocześnie nie miał wystarczającej wiedzy prawniczej, aby bronić się w postępowaniu karnym samodzielnie. Wskazał również, że przepisy postępowania karnego powinny przewidywać możliwość odwołania się od negatywnego rozstrzygnięcia wniosku o ustanowienie obrońcy z urzędu.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 września 2010 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, wskazanie ostatecznego orzeczenia, z którym skarżący wiąże naruszenie jego konstytucyjnych praw lub wolności wraz z datą doręczenia tego orzeczenia skarżącemu oraz wskazanie konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego wyrażonych w art. 2 oraz art. 42 Konstytucji, naruszonych przez zaskarżony art. 78 § 1 k.p.k., wraz ze wskazaniem sposobu ich naruszenia.

Pismem z 8 października 2010 r. pełnomocnik skarżącego ustosunkował się do powyższego zarządzenia. Jako ostateczne rozstrzygnięcie wskazał postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie z 28 kwietnia 2010 r. Stwierdził, że w sprawie, która legła u podstaw złożenia skargi konstytucyjnej, naruszona została zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, która gwarantuje między innymi poszanowanie praw człowieka (art. 2 Konstytucji) oraz prawo do obrony i obrońcy z urzędu lub z wyboru (art. 42 ust. 2 Konstytucji). Jednocześnie pełnomocnik stwierdził, że „weryfikuje pkt 1 skargi konstytucyjnej” i wnosi o zbadanie zgodności art. 81 k.p.k. z art. 2 i art. 42 ust. 2 Konstytucji. W przekonaniu pełnomocnika skarżącego, niezgodność art. 81 k.p.k. ze wskazanymi wzorcami polega na braku możliwości zaskarżenia zarządzenia o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu.

Skarżący złożył również wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o zawieszeniu postępowania karnego toczącego się przeciwko niemu przed Sądem Rejonowym w Puławach (sygn. akt II Kp 334/10).



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest żądanie zbadania zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wniesienie skargi dopuszczalne jest więc tylko w sytuacji, w której – na skutek wydania rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego – doszło do naruszenia jego konstytucyjnych praw lub wolności, przy czym naruszenie to wynika z zastosowania przez orzekające w sprawie organy przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, który jest sprzeczny z Konstytucją. Naruszenie praw lub wolności konstytucyjnych musi być efektem niekonstytucyjności przepisu zastosowanego przy rozpatrywaniu sprawy skarżącego, nie zaś wynikiem niewłaściwego zastosowania tego przepisu przez orzekające w sprawie organy. Celem skargi jest bowiem usunięcie z systemu prawa niekonstytucyjnej normy, której stosowanie skutkuje naruszeniem chronionych konstytucyjnie praw lub wolności.

Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie ze skargi konstytucyjnej, oraz tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym określa ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Art. 47 ust. 1 tej ustawy wymaga, aby w skardze zawarte zostało „dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją”, zaś art. 46 ust. 1 stanowi, że skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Zastosowanie tych zasad w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że wniesiona skarga konstytucyjna nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu wynikających z art. 79 Konstytucji oraz ustawy o TK.

W pierwszej kolejności Trybunał wskazuje, że dokonana przez pełnomocnika skarżącego w piśmie z 8 października 2010 r. „weryfikacja” skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalna i nie może być uznana przez Trybunał za skuteczną. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego niedopuszczalne jest bowiem jakiekolwiek rozszerzenie zakresu skargi konstytucyjnej po upływie ustawowego terminu do jej wniesienia. Określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK trzymiesięczny termin do złożenia skargi konstytucyjnej ma charakter terminu zawitego do sformułowania wszystkich tych elementów skargi konstytucyjnej, które, w myśl art. 47 ust. 1 ustawy o TK, stanowią jej niezbędną treść. Dotyczy to zarówno przedmiotu kontroli, a więc wskazania aktu normatywnego lub jego części, którym skarżący zarzuca niezgodność z Konstytucją, jak i wzorców kontroli. Trybunał, będąc związanym granicami skargi konstytucyjnej (art. 66 ustawy o TK), nie może rozpatrywać merytorycznie zarzutów sformułowanych po upływie trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu ostatecznego rozstrzygnięcia (zob. np. wyrok TK z 14 grudnia 1999 r., SK 14/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 163 oraz postanowienia TK z 22 stycznia 2002 r., Ts 139/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 107 i 15 stycznia 2009 r., Ts 99/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 130).

Jednocześnie należy zauważyć, że załączone do pisma usuwającego braki formalne skargi konstytucyjnej pełnomocnictwo skarżącego upoważnia jego pełnomocnika do sporządzenia skargi dotyczącej zbadania zgodności z Konstytucją art. 78 § 1 k.p.k., nie zaś art. 81 tej ustawy. Zmiana przedmiotu skargi przez adwokata reprezentującego skarżącego stanowi zatem przekroczenie zakresu pełnomocnictwa udzielonego w niniejszej sprawie.

Trybunał przyjmuje więc, że przedmiotem zaskarżenia w skardze konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie jest art. 78 § 1 k.p.k. Również w tym zakresie skarga nie spełnia wymogów wynikających z art. 79 Konstytucji oraz ustawy o TK i nie może być jej nadany dalszy bieg.

Zasadniczym powodem odmowy nadania skardze konstytucyjnej biegu jest ustalenie, że zarzuty skarżącego odnoszą się do sfery stosowania prawa, nie zaś do niekonstytucyjności norm wynikających z zaskarżonego art. 78 § 1 k.p.k. Skarżący nie kwestionuje bowiem konstytucyjności samej możliwości ustanowienia w postępowaniu karnym obrońcy z urzędu ani ustawowych przesłanek jego wyznaczenia, lecz ich nieprawidłowe zastosowanie w jego sprawie. W uzasadnieniu skargi wyraźnie podnosi, że – jego zdaniem – wykazał przed sądem swoją trudną sytuację materialną uniemożliwiającą mu poniesienie kosztów obrony w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu. Nie zakwestionował przy tym samej konstrukcji prawnej uzależniającej wyznaczenie obrońcy z urzędu od wykazania przez oskarżonego, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Istota skargi konstytucyjnej sprowadza się zatem do kwestionowania rozstrzygnięcia sądu w indywidualnej sprawie, nie zaś konstytucyjności zastosowanych w niej norm prawnych. W tym zakresie skarga wniesiona w niniejszej sprawie jest więc skargą na stosowanie prawa, co – na podstawie art. 49 w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu.

Ponadto należy wskazać, że kwestionując niezgodność z Konstytucją art. 78 § 1 k.p.k., skarżący mylnie oznacza jako ostateczne rozstrzygnięcie o swoich wolnościach i prawach wydane na podstawie tego przepisu postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie z 28 kwietnia 2010 r. Postanowienie to nie dotyczy bowiem przesłanek ustanowienia oskarżonemu obrońcy z urzędu, ale wynikającej z ustawy niezaskarżalności zarządzenia o odmowie ustanowienia takiego obrońcy. Trybunał przypomina, że – zgodnie z jego utrwalonym orzecznictwem – wymóg wyczerpania drogi prawnej, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, obliguje skarżącego do uzyskania orzeczenia niepodlegającego zaskarżeniu przy użyciu zwykłych środków zaskarżenia i to od uzyskania takiego orzeczenia rozpoczyna swój bieg trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej (zob. np. postanowienia TK z 25 stycznia 2008 r., Ts 58/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 107 oraz 14 grudnia 2009 r., Ts 97/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 16). Jedynie w wypadku kwestionowania zgodności z Konstytucją przepisów wyłączających możliwość zaskarżenia danego rozstrzygnięcia sądu lub innego organu konieczne jest uzyskanie orzeczenia w przedmiocie odrzucenia niedopuszczalnego z mocy prawa środka odwoławczego, gdyż dopiero z takim orzeczeniem można wiązać naruszenie prawa do zaskarżenia orzeczenia (por. np. postanowienie TK z 15 grudnia 2009 r., Ts 173/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 25). W niniejszej sprawie sytuacja taka nie zachodzi, a za ostateczne rozstrzygnięcie o prawach i wolnościach skarżącego należy uznać zarządzenie sędziego Sądu Rejonowego w Puławach z 9 marca 2010 r. To od daty doręczenia tego zarządzenia (to jest od 12 marca 2010 r.) należy liczyć trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w przedmiocie badania zgodności z Konstytucją art. 78 § 1 k.p.k. Termin ten upłynął 12 czerwca 2010 r., zaś skarga konstytucyjna w niniejszej sprawie została wniesiona 29 czerwca 2010 r., a więc z przekroczeniem ustawowego terminu do jej wniesienia. Również ta okoliczność przesądza o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Skarżący podniósł co prawda w uzasadnieniu skargi, że zarządzenie odmawiające wyznaczenia obrońcy z urzędu powinno być zaskarżalne. Nie wskazał jednak jako przedmiotu kontroli żadnego przepisu, który dotyczyłby niezaskarżalności takiego zarządzenia. Przepisem takim nie jest w szczególności zaskarżony art. 78 § 1 k.p.k., ani nawet wskazany w piśmie nadesłanym w celu usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej art. 81 k.p.k. Również wskazane jako wzorce kontroli przepisy Konstytucji (art. 2 oraz art. 42 ust. 2) nie dotyczą możliwości zaskarżenia rozstrzygnięć wydawanych w toku postępowania karnego. Kwestia niezaskarżalności zarządzenia o odmowie wyznaczenia oskarżonemu obrońcy z urzędu pozostaje więc poza zakresem skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie.

Jednocześnie Trybunał stwierdza, że samodzielną podstawą odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest również ustalenie, że skarżący nie usunął w prawidłowy sposób braków formalnych skargi konstytucyjnej, do czego został wezwany zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 września 2010 r. Zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, znajdującym zastosowanie do spraw rozpatrywanych w trybie skargi konstytucyjnej na podstawie art. 49 tejże ustawy, Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej, jeżeli braki skargi konstytucyjnej nie zostały uzupełnione w wyznaczonym terminie. Nie budzi przy tym wątpliwości, że nieuzupełnienie braków skargi zachodzi zarówno w sytuacji, w której skarżący nie nadesłał do Trybunału żadnego pisma w ustawowym 7-dniowym terminie, jak i w przypadku, w którym takie pismo procesowe wprawdzie zostało nadesłane, ale nie zawiera uzupełnienia wszystkich wskazanych w zarządzeniu braków skargi. W niniejszej sprawie wystąpiła druga ze wskazanych sytuacji. Pełnomocnik skarżącego wprawdzie nadesłał w ustawowym terminie pismo procesowe, w którym ustosunkował się do zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 września 2010 r., jednakże nie wykonał go w pełni. W szczególności, nie określił dokładnie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego wyrażonych w art. 2 i art. 42 Konstytucji przez zaskarżony art. 78 § 1 k.p.k. Wskazał jedynie ogólnie na treść art. 2 i art. 42 ust. 2 Konstytucji oraz błędne, jego zdaniem, rozstrzygnięcie sądu. Również z tego powodu, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Ponadto Trybunał stwierdza, że ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o zawieszeniu postępowania karnego toczącego się przeciwko skarżącemu nie zasługuje na uwzględnienie.



Mając powyższe na względzie, Trybunał odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.