Pełny tekst orzeczenia

171/2/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 27 października 2011 r.
Sygn. akt Ts 214/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Edwarda D. w sprawie zgodności:
art. 39816 zdanie drugie w związku z art. 415 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:


odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.




UZASADNIENIE


W skardze konstytucyjnej z 7 lipca 2011 r. Edward D. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 39816 zdanie drugie w związku z art. 415 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim zaskarżone regulacje umożliwiają Sądowi Najwyższemu wydanie orzeczenia o zwrocie spełnionego świadczenia pieniężnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego na okoliczność istnienia przesłanek wyłączających zwrot spełnionego świadczenia pieniężnego, z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została skierowana w oparciu o następujący stan faktyczny sprawy. W postępowaniu o zapłatę skarżący dochodził przed sądami cywilnymi odszkodowania od Skarbu Państwa z tytułu naprawienia szkody rzeczywistej poniesionej wskutek wydania decyzji administracyjnych uznanych za nieważne. Sąd Okręgowy w Gdańsku – I Wydział Cywilny wyrokiem z 27 marca 2009 r. (sygn. akt I C 619/06) zasądził na rzecz skarżącego odszkodowanie, którego wysokość została następnie zmieniona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – I Wydział Cywilny z 29 września 2009 r. (sygn. akt I ACa 734/09). Od powyższego orzeczenia, w imieniu Skarbu Państwa, wniesiono skargę kasacyjną, domagając się uchylenia w całości zaskarżonego wyroku i jego zmianę przez oddalenie powództwa w całości oraz orzeczenia o zwrocie Skarbowi Państwa spełnionego świadczenia (na zasadzie art. 415 k.p.c.). W odpowiedzi na skargę kasacyjną skarżący wnioskował, by sąd odmówił przyjęcia skargi do rozpoznania, a w przypadku przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania – oddalił skargę kasacyjną oraz wniosek o wydanie orzeczenia restytucyjnego. Sąd Najwyższy wyrokiem z 7 kwietnia 2011 r. (sygn. akt IV CSK 230/10) uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w części uwzględniającej powództwo oraz zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku w ten sposób, że powództwo oddalił w całości. Jednocześnie zobowiązał skarżącego do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa kwoty wypłaconej mu na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego. Dodatkowo, w uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy podkreślił, że w związku z tym, iż skarżący w odpowiedzi na skargę kasacyjną – poza żądaniem oddalenia wniosku restytucyjnego – nie zgłosił żadnych zarzutów, nie było podstaw do odmowy uwzględnienia wniosku, czy też przekazywania w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania.
Zdaniem skarżącego regulacja postępowania kasacyjnego umożliwiająca wydanie przez Sąd Najwyższy orzeczenia restytucyjnego na posiedzeniu niejawnym narusza konstytucyjny standard sprawiedliwej procedury sądowej, obejmujący obowiązek ukształtowania jej w taki sposób, aby umożliwić wysłuchanie strony.
Do skargi konstytucyjnej skarżący dołączył wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymaniu wykonania wyroku Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2011 r. (sygn. akt IV CSK 230/10) z uwagi na to, że jego wykonanie w trakcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym mogłoby spowodować nieodwracalne skutki, związane z istotnym uszczerbkiem finansowym po stronie skarżącego. W ocenie skarżącego, w sytuacji wydania przez Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnięcia o niezgodności przepisów powołanych w petitum skargi z Konstytucją, opisany uszczerbek może być nieodwracalny. Niezależnie od powyższego – jak twierdzi skarżący – za wstrzymaniem wyroku przemawia ważny interes publiczny. Nie może podlegać wykonaniu orzeczenie sądu, z którego wynika obowiązek zwrotu świadczenia pieniężnego, wydane w procedurze naruszającej w sposób ewidentny konstytucyjną zasadę sprawiedliwości proceduralnej i z pominięciem merytorycznego zbadania wniosku.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Jak stanowi art. 79 ust. 1 Konstytucji: „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Z przepisu tego wynika m.in. wymóg istnienia bezpośredniego związku między treścią wskazanych w skardze konstytucyjnej norm i naruszeniem przysługujących skarżącemu konstytucyjnych wolności lub praw, przy czym chodzi tylko o naruszenie dokonane przez organ władzy publicznej i to w sposób kwalifikowany, a mianowicie przez wydanie opartego na zaskarżonym przepisie ostatecznego orzeczenia.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał, że instytucja skargi konstytucyjnej ma charakter środka ochrony podstawowych praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji. Dlatego też przy rozpatrywaniu skarg konstytucyjnych szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesów prawnych skarżących. Możliwe jest to jednak dopiero po wykazaniu przez nich minimalnej choćby staranności w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Poziom tej staranności został wyznaczony przez określenie wymogów dopuszczalności wniesienia skargi konstytucyjnej. Trybunał podkreślał już, że „skarga ta nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie” (postanowienia z 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77 oraz 17 marca 1998 r., Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 20). Skarga konstytucyjna, stanowiąca w istocie zarzut przeciw prawu, jest ultima ratio – ostatnią szansą dochodzenia praw i wolności naruszonych przez zastosowanie kwestionowanego w skardze przepisu. Poza oceną Trybunału Konstytucyjnego muszą zatem z konieczności pozostawać również te sytuacje, w których utrata prawa do rozpoznania skargi konstytucyjnej następuje w rezultacie uchybień popełnionych przez skarżącego na wcześniejszych etapach postępowania (zob. postanowienie z 3 lipca 2007 r., SK 4/07, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 83).
W ocenie Trybunału fakt, że Sąd Najwyższy nie dokonał analizy przesłanek wyłączających zwrot świadczenia pieniężnego, wynikał z braku złożenia przez skarżącego odpowiedniego wniosku. W odpowiedzi na skargę kasacyjną skarżący nie podniósł żadnych merytorycznych zarzutów w odniesieniu do wniosku o wydanie orzeczenia restytucyjnego, a jedynie wniósł o jego oddalenie. W związku z uwzględnieniem skargi kasacyjnej, Sąd Najwyższy nie miał podstaw do odmowy uwzględnienia wniosku, czy też przekazania sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania. Analiza uzasadnienia ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego na podstawie zaskarżonych przepisów k.p.c. wskazuje zatem, że treść kwestionowanej regulacji nie determinowała kierunku rozstrzygnięcia. Przeciwnie, na kształt ostatecznego rozstrzygnięcia wpłynął zakres zarzutów, do jakich ograniczył się skarżący, w odpowiedzi na skargę kasacyjną.
W związku z powyższym, na podstawie art. 49 w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Jedynie na marginesie Trybunał wskazuje, że – jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego oraz dokumentów dołączonych do akt skargi – skarżący na etapie postępowania przed Sądem Najwyższym był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Dokonując wyboru pełnomocnika i udzielając mu pełnomocnictwa, powinien mieć na względzie również ewentualne negatywne skutki zastępstwa procesowego. Praw, które zostały naruszone na skutek nierzetelnego działania pełnomocnika, skarżący powinien dochodzić w odrębnym postępowaniu. Trybunał nadmienia, że ustawodawca wyposażył skarżącego we właściwe ku temu środki prawne (zob. postanowienie TK z 23 marca 2011 r., Ts 195/09, OTK ZU nr 2/B/2011, poz. 147).
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarga konstytucyjna nie spełnia warunków jej merytorycznego rozpoznania określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji i ustawie o TK. Należy zatem odmówić nadania jej dalszego biegu, a tym samym pozostawić bez rozpoznania bezprzedmiotowy w tej sytuacji wniosek o wstrzymanie wykonania prawomocnego wyroku zapadłego w niniejszej sprawie.

Mając na względzie powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.