Ts 308/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
POSTANOWIENIE
z dnia 9 maja 2011 r.
Sygn. akt Ts 308/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Adam Jamróz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Pawła K. w sprawie zgodności:
1) § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 maja 2004 r. w sprawie kierowania i udzielania pomocy żołnierzom zawodowym w związku z pobieraniem przez nich nauki oraz ustalania równowartości kosztów poniesionych w związku z nauką (Dz. U. Nr 135, poz. 1451) z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 179, poz. 1750, ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r. z art. 32 ust. 1 oraz art. 70 ust. 2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 22 listopada 2010 r. zakwestionowana została zgodność z Konstytucją przepisów § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 maja 2004 r. w sprawie kierowania i udzielania pomocy żołnierzom zawodowym w związku z pobieraniem przez nich nauki oraz ustalania równowartości kosztów poniesionych w związku z nauką (Dz. U. Nr 135, poz. 1451; dalej: rozporządzenie z 2004 r.) oraz art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 179, poz. 1750, ze zm.; dalej: ustawa o służbie wojskowej) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r. Pierwszemu z wymienionych przepisów skarżący zarzuca niegodność z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, drugiemu natomiast z art. 32 ust. 1 oraz art. 70 ust. 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została skierowana w oparciu o następujący stan faktyczny. Skarżący pełnił zawodową służbę wojskową w Koszalinie i pobierał jednocześnie naukę w Wojskowej Akademii Technicznej (WAT) w Warszawie. W 2008 r. złożył wypowiedzenie stosunku służbowego i dlatego rozkazem personalnym wydanym w 2009 r. został zwolniony z zawodowej służby wojskowej wskutek upływu terminu wypowiedzenia stosunku służbowego. Decyzją z 18 czerwca 2009 r. (nr 159/Kadr/2009) Dowódca Jednostki Wojskowej nr 1640 w Koszalinie ustalił obowiązek zwrotu zwaloryzowanej na dzień zwolnienia z zawodowej służby wojskowej równowartości kosztów poniesionych na utrzymanie i naukę w WAT w Warszawie. Dowódca Jednostki Wojskowej nr 3427 w Szczecinie decyzją z 12 sierpnia 2009 r. (nr 92/FIN/2009) uchylił decyzję organu I instancji i ustalił zwaloryzowaną na dzień zwolnienia ze służby równowartość podlegających zwrotowi kosztów poniesionych na utrzymanie i naukę skarżącego. Wyrokiem z 20 stycznia 2010 r. (sygn. akt II SA/Sz 1095/09) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie oddalił skargę na decyzję organu II instancji. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną wyrokiem z 16 września 2010 r. (sygn. akt I OSK 416/10).
Skarżący sformułował zarzut naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej oraz zasady równości wobec prawa pod adresem § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2004 r., rozumianego w ten sposób, że „ewidencje księgowe prowadzone przez uczelnie są dokumentami urzędowymi i pozwalają one obliczać koszty nauki i utrzymania do zwrotu przez żołnierza zawodowego poprzez podzielenie ogólnej sumy kosztów poniesionych przez uczelnię w stosunku do liczby studentów i to bez względu z jakich świadczeń korzystał dany student i bez względu na to czy doprowadził do ich powstania”. Uzasadniając tę część skargi, skarżący zwrócił uwagę, że § 17 ust. 1 rozporządzenia prowadzi do sytuacji, w której „jeden obywatel ponosi wobec państwa odpowiedzialność choćby materialną za coś, czego sam nie uczynił”. Ponadto, skarżący odniósł się do mocy urzędowej dokumentów księgowych uczelni i stwierdził, że nie istnieją możliwości podważenia ich treści. Ponadto, rozumienie § 17 ust. 1 rozporządzenia jako przyznającego dokumentom księgowym moc dokumentów urzędowych stawia w pozycji „nadmiernie uprzywilejowanej uczelnie niewojskowe (…), których ewidencje nie są ani dokumentami urzędowymi, ani nie mają one [uczelnie] prawa domagać się zwrotu kosztów nauki”.
Uzasadniając niezgodność art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej z Konstytucją, skarżący zwrócił uwagę, że przepis ten statuuje de facto obowiązek odpracowania nauki na uczelni publicznej, a więc „zasadę odpłatności (…) za naukę na uczelni publicznej”, a takie rozwiązanie ustawowe musi być uznane za „relikt przeszłości”. W jego ocenie studenci uczelni wojskowych obciążeni są zarówno obowiązkiem pracy, jak i „obowiązkiem odpłatności za naukę”, co pozostaje w sprzeczności z art. 70 ust. 2 Konstytucji i wynikającą z niego zasadą bezpłatnej nauki na uczelniach publicznych. Skarżący dostrzega, że art. 70 ust. 2 Konstytucji dopuszcza odpłatność niektórych usług świadczonych przez szkoły wyższe, ale zwraca uwagę, że możliwość ta ma charakter wyjątkowy. Formułując zarzut niezgodności art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej z art. 32 ust. 1 Konstytucji, skarżący odwołuje się do pozycji studentów uczelni wojskowych, jedynych – w jego ocenie – objętych obowiązkiem odpracowania nauki i pokrywania jej kosztów.
Zarządzeniem z 14 grudnia 2010 r. skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa przysługujące skarżącemu, wynikające z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 70 ust. 2 Konstytucji, zostały naruszone przepisem będącym – zdaniem skarżącego – podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w jego sprawie; wyjaśnienie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, o których mowa wyżej; nadesłanie pięciu odpisów decyzji Dowódcy Jednostki Wojskowej nr 3427 w Szczecinie z 12 sierpnia 2009 r. (nr 92/FIN/2009) oraz nadesłanie pięciu odpisów decyzji Dowódcy Jednostki Wojskowej nr 1640 w Koszalinie z 18 czerwca 2009 r. (nr 159/Kadr/2009).
W piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na przedmiotowe zarządzenie skarżący wskazał prawa podmiotowe wynikające, jego zdaniem, z art. 2 Konstytucji. Zaliczył do nich: „prawo skarżącego do ponoszenia odpowiedzialności indywidualnej, to jest polegającej na przypisaniu mu odpowiedzialności jedynie za te koszty nauki i utrzymania na wojskowej uczelni wyższej, które sam spowodował”; „prawo do poszanowania przez organy państwowe (…) słusznych interesów prywatnych” skarżącego; „prawo do skutecznej obrony przed odpowiedzialnością i równowagi środków pomiędzy organem państwowym a obywatelem”. Z kolei zarzut naruszenia zasady równości wobec prawa nie został powiązany z naruszeniem jakiegokolwiek prawa podmiotowego.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46 i art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. Z przytoczonych powyżej przepisów wynika, że przedmiotem skargi może stać się wyłącznie przepis stanowiący podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego wobec skarżącego. Zarzuty skargi muszą zaś uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, powołanie właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających podmiotowe prawa przysługujące osobom fizycznym i – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej niezgodności. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, rozpatrywana skarga konstytucyjna powyższych wymagań nie spełnia.
W skardze konstytucyjnej § 17 ust. 1 rozporządzenia w brzmieniu: „łączne rzeczywiste poniesione koszty, wynikające z ewidencji księgowej, przelicza się w odniesieniu do jednego kandydata na żołnierza zawodowego albo żołnierza zawodowego” został postawiony zarzut niezgodności z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
W związku z powyższym należy przypomnieć, że powołanie art. 2 Konstytucji jako samoistnego wzorca kontroli jest możliwe, dopiero gdy skarżący sprecyzuje, w zakresie jakich praw lub wolności statuowanych w przepisach konstytucyjnych zasada ta doznały niedozwolonego uszczerbku lub ograniczenia (zob. przykładowo postanowienia TK z: 13 września 2005 r., Ts 7/05, OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 243 oraz 19 listopada 2007 r., Ts 152/06, OTK ZU nr 5/B/2008, poz. 195). Wymogu takiej konkretyzacji nie spełnia odwołanie się przez skarżącego do art. 2 Konstytucji i wyrażonych w nim zasad państwa prawa. Ogólne wskazanie takich zasad jako układu odniesienia dla kontroli kwestionowanych przepisów nie skutkuje samo przez się sprecyzowaniem treści prawa podmiotowego przysługującego skarżącemu.
Podobnie należy ocenić zarzut niezgodności § 17 ust. 1 rozporządzenia z art. 32 Konstytucji. W orzecznictwie Trybunału od dawna istnieje pogląd, zgodnie z którym zasada równości wymaga każdorazowego odniesienia reguł z niej płynących do praw podmiotowych jednostki. Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wydanym w pełnym składzie postanowieniu z 24 października 2001 r. dotyczącym art. 32 Konstytucji: „Uznając więc prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (…), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w skardze nie nastąpiło również w odniesieniu do tego wzorca – konieczne z punktu widzenia ustawy o TK – doprecyzowanie naruszonego prawa konstytucyjnego przysługującego skarżącemu.
Trzecim wskazanym w skardze wzorcem kontroli jest art. 70 ust. 2 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna, przy czym ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością. Dodać należy, że cytowany przepis Konstytucji został odniesiony jedynie do art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego powołany przepis Konstytucji nie pozostaje w związku treściowym z zarzutami skargi, a także z art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej. Skarżący nie dostrzega bowiem, że zasadą w pobieraniu nauki w jednostkach szkolnictwa wyższego przez żołnierza zawodowej służby wojskowej jest ponoszenie jej kosztów przez państwo. Trudno zatem w takim przypadku twierdzić, że wydatki związane z nauką muszą zostać pokrywane przez żołnierza, a tym samym, że pobierana przez niego nauka ma charakter odpłatny. Wprawdzie może powstać obowiązek pokrycia tych kosztów, ale aktualizuje się on dopiero z chwilą podjęcia decyzji o rozwiązaniu stosunku służbowego. Trybunał Konstytucyjny podziela pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażony w wyroku z 25 lipca 2007 r. (sygn. akt I OSK 1524/06, CBOSA), zgodnie z którym: „obowiązek określony w art. 54 ust. 1 ustawy z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, stanowi konsekwencję wypowiedzenia przez skarżącego stosunku służbowego przed upływem okresu wymaganej służby i pozostaje bez wpływu na gwarancje określone w art. 70 ust. 2 Konstytucji”.
Niezależnie od powyższego Trybunał zwraca także uwagę, że zasada równości nakazuje jednakowe traktowanie podmiotów podobnych, nie zakazując jednocześnie przyjmowania zróżnicowanych rozwiązań prawnych wobec podmiotów różniących się pewnymi istotnymi cechami. Innymi słowy: tylko podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną mogą domagać się równego traktowania, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań tak dyskryminujących, jak i faworyzujących. Oceniając daną regulację prawną z punktu widzenia zasady równości, należy zatem rozważyć, czy można wskazać wspólną cechę istotną, uzasadniającą równe traktowanie podmiotów prawa, biorąc dodatkowo pod uwagę treść i cel danej regulacji prawnej. Zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji został postawiony pod adresem obu zakwestionowanych przepisów aktów normatywnych, niezbędne jest zatem odniesienie się do każdego z nich.
Niezgodność § 17 ust. 1 rozporządzenia z art. 32 ust. 1 Konstytucji zachodzić ma – jak wynika ze skargi – między uczelniami wojskowymi a innymi podmiotami publicznymi”. Takie określenie grupy podmiotów legitymujących się cechą prawnie istotną musi być uznane za wadliwe. Nadto skarżący, odnosząc się do sytuacji prawnej szkół publicznych, nadaje skardze cechy actio popularis, gdyż domaga się ochrony praw przysługujących innemu podmiotowi.
Z kolei w piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na zarządzenie sędziego TK wzywające do uzupełnienia braków formalnych skargi skarżący wskazał studentów jako grupę podmiotów legitymujących się tą samą cechą prawnie istotną, w ramach której ustawodawca dopuścił się niekonstytucyjnego uprzywilejowania bądź dyskryminacji. Uwadze skarżącego uszło jednak, że status prawny studentów nie jest jednakowy. Różnice wynikać mogą na przykład z zasad odpłatności za studia oraz reguł pokrywania tych kosztów. Nie można zatem traktować na tych samych zasadach studentów, którzy samodzielnie ponoszą koszty uzyskania wyższego wykształcenia, z osobami, za które wydatki te pokrywane są ze środków publicznych. Skarga nie odpowiada zatem wymogom wynikającym z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.
W podobny sposób skarżący wskazał grupę podmiotów posiadających cechę prawnie istotną, w odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zarzut ten ocenić analogicznie – tj. jako nieodpowiadający wymaganiom zawartym w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.
Część zarzutów skargi odnosi się także do zagadnienia sposobu liczenia kosztów nauki oraz wydatków związanych z jej pobieraniem (jak wyżywienie czy zakwaterowanie). Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że przepisem, który stanowiłby adekwatny treściowo wzorzec kontroli, jest art. 64 Konstytucji. Został on jednak pominięty przez skarżącego.
Podobne wnioski należy wyprowadzić względem tych wywodów skargi, w których skarżący odnosi się do mocy dokumentów księgowych wystawionych przez szkołę wyższą. Jeśli bowiem skarżący upatrywał naruszenia w swojej pozycji procesowej przed organami i sądami administracyjnymi, to jego obowiązkiem było powiązanie tych zarzutów ze standardami wynikającymi z art. 78 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego także przedmiot skargi został określony w sposób nieodpowiadający wymaganiom wynikającym z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Z uwagi na powyższe należy przypomnieć, że wynikający z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK obowiązek dokładnego określenia podstawy prawnej orzeczenia organu władzy publicznej wymaga wskazania przepisów, których treść definitywnie przesądziła o sytuacji prawnej skarżącego. Wymóg ten nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy z uwagi na stopień złożoności stosunków prawnych organy władzy publicznej, określając zakres uprawnień bądź obowiązków adresatów prawa, zmuszone są do współstosowania wielu przepisów i wydobywania w oparciu o ich treść normy prawnej. Jak podniesiono w postanowieniu TK z 6 lipca 2005 r.: „skarżący może uczynić przedmiotem zaskarżenia wyłącznie przepisy zastosowane w jego sprawie, które legły u podstaw ostatecznego jej rozstrzygnięcia przez sąd lub organ administracji publicznej. Warunek ten spełniony jest wówczas, gdy kwestionowany w skardze akt normatywny determinuje w sensie normatywnym treść orzeczenia przyjętego za podstawę skargi w tym jego aspekcie, w którym skarżący upatruje naruszenia przysługujących mu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym” (SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83). Podobne stanowisko zostało wyrażone w postanowieniu z 22 maja 2007 r., Trybunał Konstytucyjny stwierdził w nim: „kontrola konstytucyjna inicjowana w wyniku skargi konstytucyjnej nie jest kontrolą abstrakcyjną, lecz kontrolą konkretną. Przedmiotem kontroli, jak wielokrotnie podkreślał Trybunał Konstytucyjny, jest ta norma, która wiąże się ze stanem faktycznym skargi” (SK 38/05, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 59). Skoro skarżący kwestionuje zasady ustalania kwoty stanowiącej równowartość kosztów nauki i wydatków z nią związanych, to niezbędne było objęcie przedmiotem zaskarżenia także innych przepisów obu zakwestionowanych aktów prawnych. Niewystarczające było zatem uczynienie przedmiotem skargi jedynie art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej bez zakwestionowania art. 54 ust. 3 i 5 tej ustawy. Także pominięcie § 17 ust. 2 rozporządzenia należy ocenić jako niewystarczające.
Z tego względu nie można uznać, że doszło do prawidłowego wypełnienia obowiązku dokładnego określenia przedmiotu skargi, do czego skarżący był zobowiązany na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Mając na uwadze powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK.
z dnia 9 maja 2011 r.
Sygn. akt Ts 308/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Adam Jamróz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Pawła K. w sprawie zgodności:
1) § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 maja 2004 r. w sprawie kierowania i udzielania pomocy żołnierzom zawodowym w związku z pobieraniem przez nich nauki oraz ustalania równowartości kosztów poniesionych w związku z nauką (Dz. U. Nr 135, poz. 1451) z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 179, poz. 1750, ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r. z art. 32 ust. 1 oraz art. 70 ust. 2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 22 listopada 2010 r. zakwestionowana została zgodność z Konstytucją przepisów § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 maja 2004 r. w sprawie kierowania i udzielania pomocy żołnierzom zawodowym w związku z pobieraniem przez nich nauki oraz ustalania równowartości kosztów poniesionych w związku z nauką (Dz. U. Nr 135, poz. 1451; dalej: rozporządzenie z 2004 r.) oraz art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 179, poz. 1750, ze zm.; dalej: ustawa o służbie wojskowej) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r. Pierwszemu z wymienionych przepisów skarżący zarzuca niegodność z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, drugiemu natomiast z art. 32 ust. 1 oraz art. 70 ust. 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została skierowana w oparciu o następujący stan faktyczny. Skarżący pełnił zawodową służbę wojskową w Koszalinie i pobierał jednocześnie naukę w Wojskowej Akademii Technicznej (WAT) w Warszawie. W 2008 r. złożył wypowiedzenie stosunku służbowego i dlatego rozkazem personalnym wydanym w 2009 r. został zwolniony z zawodowej służby wojskowej wskutek upływu terminu wypowiedzenia stosunku służbowego. Decyzją z 18 czerwca 2009 r. (nr 159/Kadr/2009) Dowódca Jednostki Wojskowej nr 1640 w Koszalinie ustalił obowiązek zwrotu zwaloryzowanej na dzień zwolnienia z zawodowej służby wojskowej równowartości kosztów poniesionych na utrzymanie i naukę w WAT w Warszawie. Dowódca Jednostki Wojskowej nr 3427 w Szczecinie decyzją z 12 sierpnia 2009 r. (nr 92/FIN/2009) uchylił decyzję organu I instancji i ustalił zwaloryzowaną na dzień zwolnienia ze służby równowartość podlegających zwrotowi kosztów poniesionych na utrzymanie i naukę skarżącego. Wyrokiem z 20 stycznia 2010 r. (sygn. akt II SA/Sz 1095/09) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie oddalił skargę na decyzję organu II instancji. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną wyrokiem z 16 września 2010 r. (sygn. akt I OSK 416/10).
Skarżący sformułował zarzut naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej oraz zasady równości wobec prawa pod adresem § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2004 r., rozumianego w ten sposób, że „ewidencje księgowe prowadzone przez uczelnie są dokumentami urzędowymi i pozwalają one obliczać koszty nauki i utrzymania do zwrotu przez żołnierza zawodowego poprzez podzielenie ogólnej sumy kosztów poniesionych przez uczelnię w stosunku do liczby studentów i to bez względu z jakich świadczeń korzystał dany student i bez względu na to czy doprowadził do ich powstania”. Uzasadniając tę część skargi, skarżący zwrócił uwagę, że § 17 ust. 1 rozporządzenia prowadzi do sytuacji, w której „jeden obywatel ponosi wobec państwa odpowiedzialność choćby materialną za coś, czego sam nie uczynił”. Ponadto, skarżący odniósł się do mocy urzędowej dokumentów księgowych uczelni i stwierdził, że nie istnieją możliwości podważenia ich treści. Ponadto, rozumienie § 17 ust. 1 rozporządzenia jako przyznającego dokumentom księgowym moc dokumentów urzędowych stawia w pozycji „nadmiernie uprzywilejowanej uczelnie niewojskowe (…), których ewidencje nie są ani dokumentami urzędowymi, ani nie mają one [uczelnie] prawa domagać się zwrotu kosztów nauki”.
Uzasadniając niezgodność art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej z Konstytucją, skarżący zwrócił uwagę, że przepis ten statuuje de facto obowiązek odpracowania nauki na uczelni publicznej, a więc „zasadę odpłatności (…) za naukę na uczelni publicznej”, a takie rozwiązanie ustawowe musi być uznane za „relikt przeszłości”. W jego ocenie studenci uczelni wojskowych obciążeni są zarówno obowiązkiem pracy, jak i „obowiązkiem odpłatności za naukę”, co pozostaje w sprzeczności z art. 70 ust. 2 Konstytucji i wynikającą z niego zasadą bezpłatnej nauki na uczelniach publicznych. Skarżący dostrzega, że art. 70 ust. 2 Konstytucji dopuszcza odpłatność niektórych usług świadczonych przez szkoły wyższe, ale zwraca uwagę, że możliwość ta ma charakter wyjątkowy. Formułując zarzut niezgodności art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej z art. 32 ust. 1 Konstytucji, skarżący odwołuje się do pozycji studentów uczelni wojskowych, jedynych – w jego ocenie – objętych obowiązkiem odpracowania nauki i pokrywania jej kosztów.
Zarządzeniem z 14 grudnia 2010 r. skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa przysługujące skarżącemu, wynikające z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 70 ust. 2 Konstytucji, zostały naruszone przepisem będącym – zdaniem skarżącego – podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w jego sprawie; wyjaśnienie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, o których mowa wyżej; nadesłanie pięciu odpisów decyzji Dowódcy Jednostki Wojskowej nr 3427 w Szczecinie z 12 sierpnia 2009 r. (nr 92/FIN/2009) oraz nadesłanie pięciu odpisów decyzji Dowódcy Jednostki Wojskowej nr 1640 w Koszalinie z 18 czerwca 2009 r. (nr 159/Kadr/2009).
W piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na przedmiotowe zarządzenie skarżący wskazał prawa podmiotowe wynikające, jego zdaniem, z art. 2 Konstytucji. Zaliczył do nich: „prawo skarżącego do ponoszenia odpowiedzialności indywidualnej, to jest polegającej na przypisaniu mu odpowiedzialności jedynie za te koszty nauki i utrzymania na wojskowej uczelni wyższej, które sam spowodował”; „prawo do poszanowania przez organy państwowe (…) słusznych interesów prywatnych” skarżącego; „prawo do skutecznej obrony przed odpowiedzialnością i równowagi środków pomiędzy organem państwowym a obywatelem”. Z kolei zarzut naruszenia zasady równości wobec prawa nie został powiązany z naruszeniem jakiegokolwiek prawa podmiotowego.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46 i art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. Z przytoczonych powyżej przepisów wynika, że przedmiotem skargi może stać się wyłącznie przepis stanowiący podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego wobec skarżącego. Zarzuty skargi muszą zaś uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, powołanie właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających podmiotowe prawa przysługujące osobom fizycznym i – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej niezgodności. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, rozpatrywana skarga konstytucyjna powyższych wymagań nie spełnia.
W skardze konstytucyjnej § 17 ust. 1 rozporządzenia w brzmieniu: „łączne rzeczywiste poniesione koszty, wynikające z ewidencji księgowej, przelicza się w odniesieniu do jednego kandydata na żołnierza zawodowego albo żołnierza zawodowego” został postawiony zarzut niezgodności z art. 2 i art. 32 Konstytucji.
W związku z powyższym należy przypomnieć, że powołanie art. 2 Konstytucji jako samoistnego wzorca kontroli jest możliwe, dopiero gdy skarżący sprecyzuje, w zakresie jakich praw lub wolności statuowanych w przepisach konstytucyjnych zasada ta doznały niedozwolonego uszczerbku lub ograniczenia (zob. przykładowo postanowienia TK z: 13 września 2005 r., Ts 7/05, OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 243 oraz 19 listopada 2007 r., Ts 152/06, OTK ZU nr 5/B/2008, poz. 195). Wymogu takiej konkretyzacji nie spełnia odwołanie się przez skarżącego do art. 2 Konstytucji i wyrażonych w nim zasad państwa prawa. Ogólne wskazanie takich zasad jako układu odniesienia dla kontroli kwestionowanych przepisów nie skutkuje samo przez się sprecyzowaniem treści prawa podmiotowego przysługującego skarżącemu.
Podobnie należy ocenić zarzut niezgodności § 17 ust. 1 rozporządzenia z art. 32 Konstytucji. W orzecznictwie Trybunału od dawna istnieje pogląd, zgodnie z którym zasada równości wymaga każdorazowego odniesienia reguł z niej płynących do praw podmiotowych jednostki. Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wydanym w pełnym składzie postanowieniu z 24 października 2001 r. dotyczącym art. 32 Konstytucji: „Uznając więc prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (…), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w skardze nie nastąpiło również w odniesieniu do tego wzorca – konieczne z punktu widzenia ustawy o TK – doprecyzowanie naruszonego prawa konstytucyjnego przysługującego skarżącemu.
Trzecim wskazanym w skardze wzorcem kontroli jest art. 70 ust. 2 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna, przy czym ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością. Dodać należy, że cytowany przepis Konstytucji został odniesiony jedynie do art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego powołany przepis Konstytucji nie pozostaje w związku treściowym z zarzutami skargi, a także z art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej. Skarżący nie dostrzega bowiem, że zasadą w pobieraniu nauki w jednostkach szkolnictwa wyższego przez żołnierza zawodowej służby wojskowej jest ponoszenie jej kosztów przez państwo. Trudno zatem w takim przypadku twierdzić, że wydatki związane z nauką muszą zostać pokrywane przez żołnierza, a tym samym, że pobierana przez niego nauka ma charakter odpłatny. Wprawdzie może powstać obowiązek pokrycia tych kosztów, ale aktualizuje się on dopiero z chwilą podjęcia decyzji o rozwiązaniu stosunku służbowego. Trybunał Konstytucyjny podziela pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażony w wyroku z 25 lipca 2007 r. (sygn. akt I OSK 1524/06, CBOSA), zgodnie z którym: „obowiązek określony w art. 54 ust. 1 ustawy z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, stanowi konsekwencję wypowiedzenia przez skarżącego stosunku służbowego przed upływem okresu wymaganej służby i pozostaje bez wpływu na gwarancje określone w art. 70 ust. 2 Konstytucji”.
Niezależnie od powyższego Trybunał zwraca także uwagę, że zasada równości nakazuje jednakowe traktowanie podmiotów podobnych, nie zakazując jednocześnie przyjmowania zróżnicowanych rozwiązań prawnych wobec podmiotów różniących się pewnymi istotnymi cechami. Innymi słowy: tylko podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną mogą domagać się równego traktowania, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań tak dyskryminujących, jak i faworyzujących. Oceniając daną regulację prawną z punktu widzenia zasady równości, należy zatem rozważyć, czy można wskazać wspólną cechę istotną, uzasadniającą równe traktowanie podmiotów prawa, biorąc dodatkowo pod uwagę treść i cel danej regulacji prawnej. Zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji został postawiony pod adresem obu zakwestionowanych przepisów aktów normatywnych, niezbędne jest zatem odniesienie się do każdego z nich.
Niezgodność § 17 ust. 1 rozporządzenia z art. 32 ust. 1 Konstytucji zachodzić ma – jak wynika ze skargi – między uczelniami wojskowymi a innymi podmiotami publicznymi”. Takie określenie grupy podmiotów legitymujących się cechą prawnie istotną musi być uznane za wadliwe. Nadto skarżący, odnosząc się do sytuacji prawnej szkół publicznych, nadaje skardze cechy actio popularis, gdyż domaga się ochrony praw przysługujących innemu podmiotowi.
Z kolei w piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na zarządzenie sędziego TK wzywające do uzupełnienia braków formalnych skargi skarżący wskazał studentów jako grupę podmiotów legitymujących się tą samą cechą prawnie istotną, w ramach której ustawodawca dopuścił się niekonstytucyjnego uprzywilejowania bądź dyskryminacji. Uwadze skarżącego uszło jednak, że status prawny studentów nie jest jednakowy. Różnice wynikać mogą na przykład z zasad odpłatności za studia oraz reguł pokrywania tych kosztów. Nie można zatem traktować na tych samych zasadach studentów, którzy samodzielnie ponoszą koszty uzyskania wyższego wykształcenia, z osobami, za które wydatki te pokrywane są ze środków publicznych. Skarga nie odpowiada zatem wymogom wynikającym z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.
W podobny sposób skarżący wskazał grupę podmiotów posiadających cechę prawnie istotną, w odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zarzut ten ocenić analogicznie – tj. jako nieodpowiadający wymaganiom zawartym w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.
Część zarzutów skargi odnosi się także do zagadnienia sposobu liczenia kosztów nauki oraz wydatków związanych z jej pobieraniem (jak wyżywienie czy zakwaterowanie). Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że przepisem, który stanowiłby adekwatny treściowo wzorzec kontroli, jest art. 64 Konstytucji. Został on jednak pominięty przez skarżącego.
Podobne wnioski należy wyprowadzić względem tych wywodów skargi, w których skarżący odnosi się do mocy dokumentów księgowych wystawionych przez szkołę wyższą. Jeśli bowiem skarżący upatrywał naruszenia w swojej pozycji procesowej przed organami i sądami administracyjnymi, to jego obowiązkiem było powiązanie tych zarzutów ze standardami wynikającymi z art. 78 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego także przedmiot skargi został określony w sposób nieodpowiadający wymaganiom wynikającym z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Z uwagi na powyższe należy przypomnieć, że wynikający z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK obowiązek dokładnego określenia podstawy prawnej orzeczenia organu władzy publicznej wymaga wskazania przepisów, których treść definitywnie przesądziła o sytuacji prawnej skarżącego. Wymóg ten nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy z uwagi na stopień złożoności stosunków prawnych organy władzy publicznej, określając zakres uprawnień bądź obowiązków adresatów prawa, zmuszone są do współstosowania wielu przepisów i wydobywania w oparciu o ich treść normy prawnej. Jak podniesiono w postanowieniu TK z 6 lipca 2005 r.: „skarżący może uczynić przedmiotem zaskarżenia wyłącznie przepisy zastosowane w jego sprawie, które legły u podstaw ostatecznego jej rozstrzygnięcia przez sąd lub organ administracji publicznej. Warunek ten spełniony jest wówczas, gdy kwestionowany w skardze akt normatywny determinuje w sensie normatywnym treść orzeczenia przyjętego za podstawę skargi w tym jego aspekcie, w którym skarżący upatruje naruszenia przysługujących mu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym” (SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83). Podobne stanowisko zostało wyrażone w postanowieniu z 22 maja 2007 r., Trybunał Konstytucyjny stwierdził w nim: „kontrola konstytucyjna inicjowana w wyniku skargi konstytucyjnej nie jest kontrolą abstrakcyjną, lecz kontrolą konkretną. Przedmiotem kontroli, jak wielokrotnie podkreślał Trybunał Konstytucyjny, jest ta norma, która wiąże się ze stanem faktycznym skargi” (SK 38/05, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 59). Skoro skarżący kwestionuje zasady ustalania kwoty stanowiącej równowartość kosztów nauki i wydatków z nią związanych, to niezbędne było objęcie przedmiotem zaskarżenia także innych przepisów obu zakwestionowanych aktów prawnych. Niewystarczające było zatem uczynienie przedmiotem skargi jedynie art. 54 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej bez zakwestionowania art. 54 ust. 3 i 5 tej ustawy. Także pominięcie § 17 ust. 2 rozporządzenia należy ocenić jako niewystarczające.
Z tego względu nie można uznać, że doszło do prawidłowego wypełnienia obowiązku dokładnego określenia przedmiotu skargi, do czego skarżący był zobowiązany na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Mając na uwadze powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK.