P 3/06
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
61/5/A/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 30 maja 2012 r.
Sygn. akt P 3/06
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Piotr Tuleja – przewodniczący
Stanisław Biernat
Wojciech Hermeliński
Andrzej Rzepliński – sprawozdawca
Andrzej Wróbel,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 maja 2012 r., wniosku Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie, o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 października 2006 r., sygn. P 3/06 (OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 121),
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.
UZASADNIENIE
I
1. W dniu 26 września 2011 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło postanowienie Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie IX Wydział Karny z 14 września 2011 r. o zwróceniu się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku z 11 października 2006 r. w sprawie o sygn. P 3/06 (OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 121). W postanowieniu tym sąd wskazał, że dotyczy ono sprawy sądowej o sygn. akt XV K 2464/04. Zawarł w nim także wyjaśnienia odnośnie do właściwości Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie jako skutku zniesienia Sądu Rejonowego w Lublinie i utworzenia w jego miejsce Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie (§ 1 pkt 1 i § 3 pkt 2 lit. a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 grudnia 2010 r. w sprawie zniesienia Sądu Rejonowego w Lublinie i Zamiejscowego Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Trzciance z siedzibą w Czarnkowie, utworzenia Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku i Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie oraz zmiany rozporządzenia w sprawie sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości; Dz. U. Nr 245, poz. 1640).
W uzasadnieniu postanowienia sąd wskazał, że Sąd Rejonowy w Lublinie zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 226 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k. lub kodeks karny) w zakresie, w jakim penalizuje zniewagi pozostające w związku z pełnieniem czynności służbowych przez funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, jest zgodny z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 2 Konstytucji.
Wyrokiem z 11 października 2006 r., sygn. P 3/06, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 226 § 1 kodeksu karnego w zakresie, w jakim penalizuje znieważenie funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej dokonane niepublicznie lub dokonane publicznie, lecz nie podczas pełnienia czynności służbowych, jest niezgodny z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
2. Zdaniem sądu, konsekwencją ww. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego była nowelizacja art. 226 § 1 k.k. wprowadzona przez art. 1 ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (Dz. U. Nr 122, poz. 782). Z dniem 25 lipca 2008 r. przepis ten uzyskał następujące brzmienie: „Kto znieważa funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”. W wyniku nowelizacji warunkiem karalności przestępstwa zniewagi funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, tj. popełnienie czynu zabronionego podczas i w związku z pełnieniem przez te osoby obowiązków służbowych. Na gruncie art. 226 § 1 k.k. w brzmieniu zakwestionowanym przez Trybunał Konstytucyjny przesłanki te miały charakter alternatywny, podczas lub w związku, a więc dla przypisania odpowiedzialności karnej wystarczające było spełnienie jednej z nich.
3. Jak podnosi sąd, wątpliwości co do treści orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego powstały w związku z wyrokiem Sądu Najwyższego z 9 lutego 2010 r., w sprawie o sygn. akt II KK 176/09, w którym stwierdzono, że „przestępstwo znieważenia funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej mu do pomocy (art. 226 § 1 k.k. w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny; Dz. U. Nr 122, poz. 782) może zostać popełnione, jeżeli znieważenie nastąpiło publicznie, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych” (OSNKW nr 7/2010, poz. 61). W uzasadnieniu orzeczenia SN odwołał się do wyroku TK, sygn. P 3/06, a także wskazał, że w wyniku nowelizacji art. 226 § 1 k.k. nadane zostało nowe brzmienie, przez zastąpienie w części zdania po przecinku słowa „lub” słowem „i”, co – przede wszystkim – oznacza, że zachowanie znieważające musi mieć miejsce zarówno podczas pełnienia obowiązków służbowych, jak i w związku z nimi. Co prawda, w znowelizowanym przepisie ustawodawca nie stwierdza wprost, że zachowanie znieważające musi być dokonane „publicznie”, to z uwzględnieniem stanowiska Trybunału Konstytucyjnego sformułowanego w powołanym wyroku, stosując wykładnię prokonstytucyjną, przyjąć należy, że do znamion występku określonego w art. 226 § 1 k.k., w aktualnym brzmieniu, należy także „publiczność działania”.
Stanowisko SN, ze względu na jego pozycję ustrojową, będzie mieć wpływ na orzecznictwo sądów „przyczyniając się do zawężenia odpowiedzialności karnej za przestępstwo znieważenia funkcjonariusza publicznego”.
Zdaniem sądu, treść przywołanego orzeczenia Sądu Najwyższego wskazuje, że określenie „niepublicznie” użyte w treści sentencji wyroku Trybunału, dotyczące penalizacji znieważenia funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej dokonanego niepublicznie, należy interpretować zgodnie z przyjętą przez orzecznictwo prawa karnego definicją miejsca publicznego. Zgodnie z nią zachowaniem publicznym jest takie zachowanie, które ze względu na miejsce i sposób działania może dojść do wiadomości nieokreślonej liczby osób. Konsekwencją takiej interpretacji jest uznanie, że znieważenie funkcjonariusza publicznego podczas i w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych, ale w miejscu niepublicznym, takim jak mieszkanie prywatne sprawcy, nie wypełnia znamion przestępstwa z art. 226 § 1 k.k. W rezultacie w toku postępowania w sprawie o znieważenie funkcjonariusza publicznego podczas i w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych należy również ustalać, czy doszło do niego w miejscu publicznym. W przypadku negatywnego ustalenia konieczne będzie rozważenie zmiany kwalifikacji prawnej czynu z art. 226 § 1 k.k. na art. 216 § 1 k.k.
Argumentując wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego o wyjaśnienie wątpliwości co do treści wyroku o sygn. P 3/06, sąd poprowadził analizę wyroku TK, przytaczając fragmenty jego uzasadnienia.
W ocenie sądu, wydaje się, że Trybunał Konstytucyjny, uznając za sprzeczną z Konstytucją penalizację wypowiedzi znieważających funkcjonariuszy publicznych dokonanych niepublicznie, odnosił się do wypowiedzi dokonanych pomiędzy osobami prywatnymi, w stosunkach towarzyskich, bez zamiaru upublicznienia takich wypowiedzi lub dotarcia ich treści do pokrzywdzonego. Konstrukcja zaskarżonego przepisu umożliwiała bowiem ściganie z urzędu i karanie za wypowiedzi obiektywnie znieważające funkcjonariuszy publicznych także wtedy, kiedy nie miały one w ogóle trafić do wiedzy samego pokrzywdzonego ani też do szerszej wiadomości publicznej.
Powyższe uzasadnia, w ocenie sądu, przyjęcie, że stwierdzenie przez Trybunał, iż ściganiu z urzędu nie podlega znieważenie funkcjonariusza publicznego dokonane niepublicznie, dotyczy nie zasięgu przestrzennego działania sprawcy, ale charakteru jego wypowiedzi ocenianego z punktu widzenia tego, czy była ona dokonana między osobami prywatnymi bez żadnego zamiaru upublicznienia jej lub podania do wiadomości osobie, której zniewaga dotyczy. Okoliczność, czy znieważenia funkcjonariusza publicznego podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych sprawca dokonał w miejscu publicznym czy niepublicznym nie ma znaczenia dla ustalenia wypełnienia przez niego znamion przestępstwa z art. 226 § 1 k.k., a co za tym idzie, z ustaleniem odpowiedzialności karnej za popełnienie tego przestępstwa.
Sąd podkreśla przy tym, że Trybunał Konstytucyjny nie zakwestionował tego, iż szczególna odpowiedzialność za znieważenie funkcjonariusza publicznego przewidziana w art. 226 § 1 k.k. opiera się na założeniu, że dobrem chronionym jest nie tylko dobre imię, cześć, honor czy godność samego funkcjonariusza publicznego, ale przede wszystkim autorytet organów władzy publicznej oraz porządek publiczny. Konsekwencją tego założenia jest stwierdzenie zawarte w punkcie 14 uzasadnienia Trybunału w sprawie o sygn. P 3/06, że utrzymany w mocy zakres przepisu art. 226 § 1 k.k. umożliwia ściganie z oskarżenia publicznego zniewagi funkcjonariusza dokonanej podczas wykonywania czynności służbowych. Przyjęcia przeciwnego stanowiska co do wykładni znamion określonych w art. 226 § 1 k.k. spowoduje, że znaczącemu ograniczeniu podlega ochrona funkcjonariuszy publicznych wykonujących swoje obowiązki służbowe, co wydaje się całkowicie sprzeczne z intencją Trybunału Konstytucyjnego wyrażoną w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. P 3/06.
Zdaniem sądu, rozważania podjęte w postanowieniu z 14 września 2011 r. uzasadniają wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o wyjaśnienie wątpliwości co do treści wyroku z 11 października 2006 r. w sprawie o sygn. P 3/06, w zakresie tego, w jaki sposób należy rozumieć użyte w nim określenie działania „niepublicznie” w kontekście znamion czynu zabronionego z art. 226 § 1 k.k.
II
1. Postępowanie w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego w Lublinie, sygn. P 3/06, zostało zakończone wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 11 października 2006 r. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 2006 r. Nr 190, poz. 1409. Jego pełna treść została opublikowana w OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 121.
Sprawę rozpoznał 5-osobowy skład orzekający, zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Wszyscy sędziowie Trybunału Konstytucyjnego orzekający w tej sprawie przeszli w stan spoczynku po upływie swych kadencji (art. 194 ust. 1 Konstytucji).
Skoro wniosku o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia nie może wydać skład orzekający Trybunału, który wydał orzeczenie (art. 74 ust. 1 ustawy o TK), Prezes Trybunału Konstytucyjnego wyznaczył do rozpoznania tego wniosku taki sam skład orzekający (art. 74 ust. 2 ustawy o TK).
2. Zarządzeniem przewodniczącego składu orzekającego z 5 października 2011 r. wnioskujący sąd został wezwany do wykazania legitymacji procesowej, w związku z przesłanką funkcjonalną, o której mowa w art. 193 Konstytucji, do wystąpienia z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 października 2006 r., w sprawie o sygn. P 3/06.
3. W odpowiedzi na zarządzenie przewodniczącego składu orzekającego, do Trybunału wpłynęło pismo sędziego Sądu Rejonowego Lublin-Zachód pełniącego obowiązki przewodniczącego IX Wydziału Karnego tego sądu z 24 października 2011 r. W piśmie tym przewodniczący wydziału wyjaśnia, że w sprawie o sygn. akt XV K 2464/04, w której sąd przedstawił pytanie prawne będące przedmiotem orzeczenia Trybunału, 22 stycznia 2007 r. zapadło prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w Lublinie kończące postępowanie. Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie postanowieniem z 14 września 2011 r. zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku TK z 11 października 2006 r. na wniosek Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim. Tylko bowiem sąd przedstawiający pytanie prawne uprawniony jest do wystąpienia do Trybunału w trybie art. 74 ust. 1 ustawy o TK. W istocie po stronie Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie na obecnym etapie postępowania brak jest legitymacji procesowej w sensie materialnym do skierowania wniosku o rozstrzygnięcie wątpliwości. Do tego wyjaśnienia sąd załączył kopię pisma Prezesa Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z 14 lipca 2011 r. wraz z wnioskiem skierowanym do Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie o wystąpienie do Trybunału w trybie art. 74 ust. 1 ustawy o TK.
III
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Wniosek sądu o wyjaśnienie wątpliwości co do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 października 2006 r., sygn. P 3/06 (OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 121), wymaga w pierwszej kolejności ustalenia, czy Sądowi Rejonowemu Lublin-Zachód w Lublinie, w związku z prawomocnym zakończeniem postępowania przed tym sądem, w dalszym ciągu przysługuje przymiot uczestnika postępowania, a więc czy ma legitymację procesową do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 74 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) i czy w dalszym ciągu umocowany jest do działania w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w ramach tej samej sprawy (tego samego postępowania).
Trybunał, analizując wniosek i konfrontując go ze stanem prawnym, ma na względzie również wyjaśnienie zawarte w odpowiedzi, jakiej – na zarządzenie przewodniczącego składu orzekającego o wykazanie legitymacji procesowej, w związku z przesłanką funkcjonalną, o której mowa w art. 193 Konstytucji, do wystąpienia z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego – udzielił przewodniczący wydziału, który stwierdził, że po stronie Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie brak jest legitymacji procesowej w sensie materialnym do skierowania wniosku o rozstrzygnięcie wątpliwości.
2. Stwierdzenie, że po stronie Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie brak jest legitymacji procesowej w sensie materialnym do skierowania wniosku o rozstrzygnięcie wątpliwości, jest wystarczającym powodem do umorzenia postępowania ze względu na niedopuszczalność orzekania. Ze względu jednak na charakter tego wniosku Trybunał Konstytucyjny uznał za celowe wskazanie także innych okoliczności uniemożliwiających jego rozpoznanie.
3. Podstawę prawną do zgłoszenia wniosku o wyjaśnienie wątpliwości stanowi art. 74 ust. 1 ustawy o TK, zgodnie z którym:
„Na wniosek uczestnika postępowania skład orzekający Trybunału, który wydał orzeczenie, na posiedzeniu niejawnym rozstrzyga postanowieniem wątpliwości co do jego treści”.
Przepis ten określa istotne przesłanki postępowania w sprawie wyjaśnienia wątpliwości: 1) działanie na wniosek uczestnika postępowania; 2) organ właściwy do rozpoznania wniosku; 3) istnienie – zdaniem zwracającego się z wnioskiem – wątpliwości co do treści orzeczenia; 4) forma rozpoznania wniosku – postanowienie podjęte na posiedzeniu niejawnym.
Działanie na wniosek jest równoznaczne z tym, że Trybunał Konstytucyjny nie może podjąć działania z urzędu, zaś krąg podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku ograniczony jest do uczestników danego (konkretnego) postępowania głównego. Wątpliwość zaś co do treści orzeczenia oznacza wątpliwość do części rozstrzygającej orzeczenia (sentencja), a nie jego uzasadnienia. Przedmiotem wykładni mogą być zgodnie z art. 74 ustawy o TK orzeczenia Trybunału, a więc z pewnością wyroki Trybunału wydane zgodnie z jej art. 70 ust. 1. Wykładni podlega jedynie sentencja orzeczenia, czyli rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 71 ust. 1 pkt 6 ustawy o TK (por. postanowienie TK z 21 marca 2000 r., sygn. K 4/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 65).
3.1. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym nie określa terminu, w jakim wniosek o wykładnię orzeczenia może być złożony. W powołanym postanowieniu w sprawie o sygn. K 4/99, wydanym na wniosek grupy posłów na Sejm, Trybunał uznał, że może on być zgłoszony bez względu na czas, który upłynął od ogłoszenia orzeczenia. Należy przy tym zaznaczyć, że wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów zakwestionowanych w sprawie o sygn. K 4/99 wpłynął do TK 20 stycznia 1999 r. Trybunał rozstrzygnął sprawę wyrokiem z 20 grudnia 1999 r. Wniosek o wyjaśnienie wątpliwości został złożony przez przedstawiciela grupy posłów 17 lutego 2000 r. We wskazanym okresie nie nastąpiła utrata legitymacji procesowej po stronie wnioskodawcy, w szczególności związana z zakończeniem kadencji Sejmu, w trakcie której złożony został wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją kwestionowanych przepisów i wniosek o wykładnię orzeczenia.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że ocena przyjęta w sprawie o sygn. K 4/99 nie jest w pełni adekwatna i miarodajna dla rozstrzygnięcia wniosku pochodzącego od sądu, a co za tym idzie, wymaga ona dodatkowych ustaleń.
3.2. Ustawa o TK nie określa terminu złożenia wniosku, ale nie określa wprost także terminu – od ogłoszenia ostatecznego orzeczenia – w jakim Trybunał może dokonywać wykładni orzeczenia. Z tego punktu widzenia istotna jest treść art. 74 ustawy o TK. W zasadzie wykładnia winna być dokonana przez ten sam skład orzekający (art. 74 ust. 1 ustawy o TK), tak aby możliwe było uzyskanie autentycznego wyjaśnienia treści wyroku (wykładnia autentyczna). Brak granicy czasowej złożenia wniosku może skutkować tym, że – tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie – rozpoznanie przez ten sam skład nie będzie możliwe, albowiem żaden z sędziów rozstrzygających sprawę nie jest już sędzią czynnym Trybunału Konstytucyjnego. Art. 74 ust. 2, pozwalając na wyznaczenie takiego samego składu orzekającego, stanowi alternatywę do wykładni wyroku w sytuacji niemożności rozpoznania wniosku w tym samym personalnie składzie orzekającym (zob. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 222). Z tego względu można przyjąć, że nie ma przeszkód formalnych do wyjaśnienia przez taki sam (ale nie ten sam) skład Trybunału, wątpliwości co do treści orzeczenia, w każdym czasie.
4. Pytanie prawne Sądu Rejonowego w Lublinie XV Wydział Grodzki wpłynęło do Trybunału 20 stycznia 2006 r. za postanowieniem tego sądu z 22 grudnia 2005 r., sygn. akt XV K 2464/04. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 26 stycznia 2006 r., do rozpoznania sprawy wyznaczony został pięcioosobowy skład orzekający (art. 25 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o TK). Zgodnie z dyspozycją art. 27 ustawy o TK, ustaleni zostali także uczestnicy postępowania. Poza sądem inicjującym postępowanie przed TK (art. 27 pkt 2a ustawy o TK), także – Sejm, jako organ, który wydał akt objęty pytaniem prawnym (art. 27 pkt 2 ustawy o TK) oraz Prokurator Generalny (art. 27 pkt 5 ustawy o TK).
Status uczestnika postępowania wiąże się z przyznaniem, w postępowaniu przed Trybunałem, podmiotowi mającemu ten przymiot, określonych obowiązków oraz określonych uprawnień. Zgodnie z art. 74 ust. 1 w związku z art. 27 ustawy o TK, podmiotami uprawnionymi do wystąpienia do Trybunału z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia wydanego w sprawie o sygn. P 3/06 stały się: Sąd Rejonowy w Lublinie, który przedstawił pytanie prawne, Sejm – jako organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny oraz Prokurator Generalny.
Wyrok TK w sprawie o sygn. P 3/06 został wydany 11 października 2006 r. Wniosek o wyjaśnienie wątpliwości co do treści orzeczenia wpłynął do Trybunału 26 września 2011 r. Z ustaleń własnych Trybunału, potwierdzonych wyjaśnieniami przewodniczącego wydziału Sądu Rejonowego, wynika, że postępowanie w sprawie, w związku z którą Sąd Rejonowy w Lublinie przedstawił pytanie prawne, zostało prawomocnie zakończone.
5. Kompetencja sądu do wniesienia pytania prawnego wynika z art. 193 Konstytucji, którego treść została powtórzona w art. 3 ustawy o TK, zgodnie z którym:
„Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”.
Aktualizuje się ona w sytuacji, gdy w toku postępowania sądowego pojawi się wątpliwość co do zgodności tego aktu normatywnego (przepisu prawa), którego treść, zdaniem sądu, determinuje rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed pytającym sądem. Istotny jest przy tym warunek zawarty w art. 193 Konstytucji: „jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”. Wyłącza on możliwość nadania pytaniu prawnemu charakteru actio popularis, a przez to kontrola prowadzona w trybie pytania prawnego przybiera wymiar kontroli konkretnej.
6. W niniejszej sprawie wnioskodawcą jest co prawda sąd, który przedstawił pytanie prawne, jednakże zgodność ta dotyczy tylko i wyłącznie kwestii instytucjonalnej (organizacyjnej), a nie orzeczniczej. Jak bowiem wynika z informacji pozyskanej przez Trybunał Konstytucyjny z urzędu, potwierdzonej następnie wyjaśnieniem przewodniczącego wydziału Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie, postępowanie w sprawie, w związku z którą Sąd Rejonowy w Lublinie przedstawił pytanie prawne, rozstrzygnięte wyrokiem TK, o sygn. P 3/06, zostało przed tym sądem prawomocnie zakończone jeszcze w 2006 r. przez jego umorzenie. Nie ma więc – w chwili obecnej – możliwości procesowej, aby sąd, który przedstawił pytanie prawne, mógł rozpoznawać sprawę, w której wniósł o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia. Ewentualne rozstrzygnięcie przez Trybunał wątpliwości podniesionych przez sąd w żaden sposób nie będzie determinowało rozpoznania sprawy, w związku z którą przedstawione było pytanie prawne.
Art. 74 ustawy o TK wykładany w zgodzie z art. 193 Konstytucji wskazuje, że legitymację do wystąpienia z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mieć będzie sąd rozpoznający sprawę na tle której przedstawione zostało pytanie prawne. Wniosek taki jest bowiem pochodną pytania prawnego, ze wszystkimi założeniami i skutkami jakie odnoszą się do pytania prawnego. W rozstrzyganej sprawie brak jest zatem przesłanki funkcjonalnej. Przed sądem nie toczy się przede wszystkim sprawa (ta została prawomocnie osądzona), której rozstrzygnięcie zależałoby od wyjaśnienia wątpliwości co do treści wyroku wydanego przez Trybunał w sprawie o sygn. P 3/06.
7. Niezależnie od powyższych ustaleń, Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że zastrzeżenia sądu budzą kwestie związane nie z samym rozstrzygnięciem Trybunału Konstytucyjnego (sentencją wyroku), lecz – jak zresztą podnosi to sam sąd – z wyrokiem Sądu Najwyższego z 9 lutego 2010 r., w sprawie o sygn. akt II KK 176/09. Istotne przy tym jest, o czym także wspomina sąd, że Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację, odniósł się do regulacji normatywnej zawartej w art. 226 § 1 kodeksu karnego, w brzmieniu, jaki temu przepisowi nadała ustawa z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (Dz. U. Nr 122, poz. 782). Zmiana ta była wynikiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie pytania prawnego – sygn. P 3/06. Zdaniem sądu, „Wykładnia treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 października 2006 r. dokonana przez Sąd Najwyższy w cytowanym orzeczeniu nasuwa wątpliwości zwłaszcza, że prowadzi do wprowadzenia dodatkowego pozaustawowego znamienia do przepisu art. 226 § 1 k.k.”.
W związku z powyższym stwierdzić należy, że gdyby nawet zachodziła możliwość rozstrzygnięcia wątpliwości co do treści orzeczenia, to mogłaby dotyczyć tylko orzeczenia wydanego w związku z treścią art. 226 § 1 k.k. badanego w ramach pytania prawnego o sygn. P 3/06. Sąd Najwyższy wydał natomiast wyrok w oparciu o przepis, który miał odmienną treść normatywną w porównaniu z tą, której konstytucyjność kontrolował Trybunał w ramach pytania prawnego o sygn. P 3/06.
8. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie (d. Sąd Rejonowy w Lublinie) nie ma legitymacji procesowej, zarówno materialnej, jak i formalnej do wystąpienia, w trybie art. 74 ust. 1 ustawy o TK, z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia o sygn. P 3/06. Legitymacja ta wyczerpała się wraz z prawomocnym zakończeniem przez ten sąd postępowania, w sprawie, w związku z którą sąd przedstawił pytanie prawne.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 30 maja 2012 r.
Sygn. akt P 3/06
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Piotr Tuleja – przewodniczący
Stanisław Biernat
Wojciech Hermeliński
Andrzej Rzepliński – sprawozdawca
Andrzej Wróbel,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 maja 2012 r., wniosku Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie, o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 października 2006 r., sygn. P 3/06 (OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 121),
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.
UZASADNIENIE
I
1. W dniu 26 września 2011 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło postanowienie Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie IX Wydział Karny z 14 września 2011 r. o zwróceniu się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku z 11 października 2006 r. w sprawie o sygn. P 3/06 (OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 121). W postanowieniu tym sąd wskazał, że dotyczy ono sprawy sądowej o sygn. akt XV K 2464/04. Zawarł w nim także wyjaśnienia odnośnie do właściwości Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie jako skutku zniesienia Sądu Rejonowego w Lublinie i utworzenia w jego miejsce Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie (§ 1 pkt 1 i § 3 pkt 2 lit. a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 grudnia 2010 r. w sprawie zniesienia Sądu Rejonowego w Lublinie i Zamiejscowego Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Trzciance z siedzibą w Czarnkowie, utworzenia Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku i Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie oraz zmiany rozporządzenia w sprawie sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości; Dz. U. Nr 245, poz. 1640).
W uzasadnieniu postanowienia sąd wskazał, że Sąd Rejonowy w Lublinie zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 226 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k. lub kodeks karny) w zakresie, w jakim penalizuje zniewagi pozostające w związku z pełnieniem czynności służbowych przez funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, jest zgodny z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 2 Konstytucji.
Wyrokiem z 11 października 2006 r., sygn. P 3/06, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 226 § 1 kodeksu karnego w zakresie, w jakim penalizuje znieważenie funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej dokonane niepublicznie lub dokonane publicznie, lecz nie podczas pełnienia czynności służbowych, jest niezgodny z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
2. Zdaniem sądu, konsekwencją ww. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego była nowelizacja art. 226 § 1 k.k. wprowadzona przez art. 1 ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (Dz. U. Nr 122, poz. 782). Z dniem 25 lipca 2008 r. przepis ten uzyskał następujące brzmienie: „Kto znieważa funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”. W wyniku nowelizacji warunkiem karalności przestępstwa zniewagi funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, tj. popełnienie czynu zabronionego podczas i w związku z pełnieniem przez te osoby obowiązków służbowych. Na gruncie art. 226 § 1 k.k. w brzmieniu zakwestionowanym przez Trybunał Konstytucyjny przesłanki te miały charakter alternatywny, podczas lub w związku, a więc dla przypisania odpowiedzialności karnej wystarczające było spełnienie jednej z nich.
3. Jak podnosi sąd, wątpliwości co do treści orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego powstały w związku z wyrokiem Sądu Najwyższego z 9 lutego 2010 r., w sprawie o sygn. akt II KK 176/09, w którym stwierdzono, że „przestępstwo znieważenia funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej mu do pomocy (art. 226 § 1 k.k. w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny; Dz. U. Nr 122, poz. 782) może zostać popełnione, jeżeli znieważenie nastąpiło publicznie, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych” (OSNKW nr 7/2010, poz. 61). W uzasadnieniu orzeczenia SN odwołał się do wyroku TK, sygn. P 3/06, a także wskazał, że w wyniku nowelizacji art. 226 § 1 k.k. nadane zostało nowe brzmienie, przez zastąpienie w części zdania po przecinku słowa „lub” słowem „i”, co – przede wszystkim – oznacza, że zachowanie znieważające musi mieć miejsce zarówno podczas pełnienia obowiązków służbowych, jak i w związku z nimi. Co prawda, w znowelizowanym przepisie ustawodawca nie stwierdza wprost, że zachowanie znieważające musi być dokonane „publicznie”, to z uwzględnieniem stanowiska Trybunału Konstytucyjnego sformułowanego w powołanym wyroku, stosując wykładnię prokonstytucyjną, przyjąć należy, że do znamion występku określonego w art. 226 § 1 k.k., w aktualnym brzmieniu, należy także „publiczność działania”.
Stanowisko SN, ze względu na jego pozycję ustrojową, będzie mieć wpływ na orzecznictwo sądów „przyczyniając się do zawężenia odpowiedzialności karnej za przestępstwo znieważenia funkcjonariusza publicznego”.
Zdaniem sądu, treść przywołanego orzeczenia Sądu Najwyższego wskazuje, że określenie „niepublicznie” użyte w treści sentencji wyroku Trybunału, dotyczące penalizacji znieważenia funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej dokonanego niepublicznie, należy interpretować zgodnie z przyjętą przez orzecznictwo prawa karnego definicją miejsca publicznego. Zgodnie z nią zachowaniem publicznym jest takie zachowanie, które ze względu na miejsce i sposób działania może dojść do wiadomości nieokreślonej liczby osób. Konsekwencją takiej interpretacji jest uznanie, że znieważenie funkcjonariusza publicznego podczas i w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych, ale w miejscu niepublicznym, takim jak mieszkanie prywatne sprawcy, nie wypełnia znamion przestępstwa z art. 226 § 1 k.k. W rezultacie w toku postępowania w sprawie o znieważenie funkcjonariusza publicznego podczas i w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych należy również ustalać, czy doszło do niego w miejscu publicznym. W przypadku negatywnego ustalenia konieczne będzie rozważenie zmiany kwalifikacji prawnej czynu z art. 226 § 1 k.k. na art. 216 § 1 k.k.
Argumentując wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego o wyjaśnienie wątpliwości co do treści wyroku o sygn. P 3/06, sąd poprowadził analizę wyroku TK, przytaczając fragmenty jego uzasadnienia.
W ocenie sądu, wydaje się, że Trybunał Konstytucyjny, uznając za sprzeczną z Konstytucją penalizację wypowiedzi znieważających funkcjonariuszy publicznych dokonanych niepublicznie, odnosił się do wypowiedzi dokonanych pomiędzy osobami prywatnymi, w stosunkach towarzyskich, bez zamiaru upublicznienia takich wypowiedzi lub dotarcia ich treści do pokrzywdzonego. Konstrukcja zaskarżonego przepisu umożliwiała bowiem ściganie z urzędu i karanie za wypowiedzi obiektywnie znieważające funkcjonariuszy publicznych także wtedy, kiedy nie miały one w ogóle trafić do wiedzy samego pokrzywdzonego ani też do szerszej wiadomości publicznej.
Powyższe uzasadnia, w ocenie sądu, przyjęcie, że stwierdzenie przez Trybunał, iż ściganiu z urzędu nie podlega znieważenie funkcjonariusza publicznego dokonane niepublicznie, dotyczy nie zasięgu przestrzennego działania sprawcy, ale charakteru jego wypowiedzi ocenianego z punktu widzenia tego, czy była ona dokonana między osobami prywatnymi bez żadnego zamiaru upublicznienia jej lub podania do wiadomości osobie, której zniewaga dotyczy. Okoliczność, czy znieważenia funkcjonariusza publicznego podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych sprawca dokonał w miejscu publicznym czy niepublicznym nie ma znaczenia dla ustalenia wypełnienia przez niego znamion przestępstwa z art. 226 § 1 k.k., a co za tym idzie, z ustaleniem odpowiedzialności karnej za popełnienie tego przestępstwa.
Sąd podkreśla przy tym, że Trybunał Konstytucyjny nie zakwestionował tego, iż szczególna odpowiedzialność za znieważenie funkcjonariusza publicznego przewidziana w art. 226 § 1 k.k. opiera się na założeniu, że dobrem chronionym jest nie tylko dobre imię, cześć, honor czy godność samego funkcjonariusza publicznego, ale przede wszystkim autorytet organów władzy publicznej oraz porządek publiczny. Konsekwencją tego założenia jest stwierdzenie zawarte w punkcie 14 uzasadnienia Trybunału w sprawie o sygn. P 3/06, że utrzymany w mocy zakres przepisu art. 226 § 1 k.k. umożliwia ściganie z oskarżenia publicznego zniewagi funkcjonariusza dokonanej podczas wykonywania czynności służbowych. Przyjęcia przeciwnego stanowiska co do wykładni znamion określonych w art. 226 § 1 k.k. spowoduje, że znaczącemu ograniczeniu podlega ochrona funkcjonariuszy publicznych wykonujących swoje obowiązki służbowe, co wydaje się całkowicie sprzeczne z intencją Trybunału Konstytucyjnego wyrażoną w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. P 3/06.
Zdaniem sądu, rozważania podjęte w postanowieniu z 14 września 2011 r. uzasadniają wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o wyjaśnienie wątpliwości co do treści wyroku z 11 października 2006 r. w sprawie o sygn. P 3/06, w zakresie tego, w jaki sposób należy rozumieć użyte w nim określenie działania „niepublicznie” w kontekście znamion czynu zabronionego z art. 226 § 1 k.k.
II
1. Postępowanie w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego w Lublinie, sygn. P 3/06, zostało zakończone wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 11 października 2006 r. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 2006 r. Nr 190, poz. 1409. Jego pełna treść została opublikowana w OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 121.
Sprawę rozpoznał 5-osobowy skład orzekający, zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Wszyscy sędziowie Trybunału Konstytucyjnego orzekający w tej sprawie przeszli w stan spoczynku po upływie swych kadencji (art. 194 ust. 1 Konstytucji).
Skoro wniosku o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia nie może wydać skład orzekający Trybunału, który wydał orzeczenie (art. 74 ust. 1 ustawy o TK), Prezes Trybunału Konstytucyjnego wyznaczył do rozpoznania tego wniosku taki sam skład orzekający (art. 74 ust. 2 ustawy o TK).
2. Zarządzeniem przewodniczącego składu orzekającego z 5 października 2011 r. wnioskujący sąd został wezwany do wykazania legitymacji procesowej, w związku z przesłanką funkcjonalną, o której mowa w art. 193 Konstytucji, do wystąpienia z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 października 2006 r., w sprawie o sygn. P 3/06.
3. W odpowiedzi na zarządzenie przewodniczącego składu orzekającego, do Trybunału wpłynęło pismo sędziego Sądu Rejonowego Lublin-Zachód pełniącego obowiązki przewodniczącego IX Wydziału Karnego tego sądu z 24 października 2011 r. W piśmie tym przewodniczący wydziału wyjaśnia, że w sprawie o sygn. akt XV K 2464/04, w której sąd przedstawił pytanie prawne będące przedmiotem orzeczenia Trybunału, 22 stycznia 2007 r. zapadło prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w Lublinie kończące postępowanie. Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie postanowieniem z 14 września 2011 r. zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku TK z 11 października 2006 r. na wniosek Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim. Tylko bowiem sąd przedstawiający pytanie prawne uprawniony jest do wystąpienia do Trybunału w trybie art. 74 ust. 1 ustawy o TK. W istocie po stronie Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie na obecnym etapie postępowania brak jest legitymacji procesowej w sensie materialnym do skierowania wniosku o rozstrzygnięcie wątpliwości. Do tego wyjaśnienia sąd załączył kopię pisma Prezesa Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z 14 lipca 2011 r. wraz z wnioskiem skierowanym do Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie o wystąpienie do Trybunału w trybie art. 74 ust. 1 ustawy o TK.
III
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Wniosek sądu o wyjaśnienie wątpliwości co do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 października 2006 r., sygn. P 3/06 (OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 121), wymaga w pierwszej kolejności ustalenia, czy Sądowi Rejonowemu Lublin-Zachód w Lublinie, w związku z prawomocnym zakończeniem postępowania przed tym sądem, w dalszym ciągu przysługuje przymiot uczestnika postępowania, a więc czy ma legitymację procesową do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 74 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) i czy w dalszym ciągu umocowany jest do działania w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w ramach tej samej sprawy (tego samego postępowania).
Trybunał, analizując wniosek i konfrontując go ze stanem prawnym, ma na względzie również wyjaśnienie zawarte w odpowiedzi, jakiej – na zarządzenie przewodniczącego składu orzekającego o wykazanie legitymacji procesowej, w związku z przesłanką funkcjonalną, o której mowa w art. 193 Konstytucji, do wystąpienia z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego – udzielił przewodniczący wydziału, który stwierdził, że po stronie Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie brak jest legitymacji procesowej w sensie materialnym do skierowania wniosku o rozstrzygnięcie wątpliwości.
2. Stwierdzenie, że po stronie Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie brak jest legitymacji procesowej w sensie materialnym do skierowania wniosku o rozstrzygnięcie wątpliwości, jest wystarczającym powodem do umorzenia postępowania ze względu na niedopuszczalność orzekania. Ze względu jednak na charakter tego wniosku Trybunał Konstytucyjny uznał za celowe wskazanie także innych okoliczności uniemożliwiających jego rozpoznanie.
3. Podstawę prawną do zgłoszenia wniosku o wyjaśnienie wątpliwości stanowi art. 74 ust. 1 ustawy o TK, zgodnie z którym:
„Na wniosek uczestnika postępowania skład orzekający Trybunału, który wydał orzeczenie, na posiedzeniu niejawnym rozstrzyga postanowieniem wątpliwości co do jego treści”.
Przepis ten określa istotne przesłanki postępowania w sprawie wyjaśnienia wątpliwości: 1) działanie na wniosek uczestnika postępowania; 2) organ właściwy do rozpoznania wniosku; 3) istnienie – zdaniem zwracającego się z wnioskiem – wątpliwości co do treści orzeczenia; 4) forma rozpoznania wniosku – postanowienie podjęte na posiedzeniu niejawnym.
Działanie na wniosek jest równoznaczne z tym, że Trybunał Konstytucyjny nie może podjąć działania z urzędu, zaś krąg podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku ograniczony jest do uczestników danego (konkretnego) postępowania głównego. Wątpliwość zaś co do treści orzeczenia oznacza wątpliwość do części rozstrzygającej orzeczenia (sentencja), a nie jego uzasadnienia. Przedmiotem wykładni mogą być zgodnie z art. 74 ustawy o TK orzeczenia Trybunału, a więc z pewnością wyroki Trybunału wydane zgodnie z jej art. 70 ust. 1. Wykładni podlega jedynie sentencja orzeczenia, czyli rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 71 ust. 1 pkt 6 ustawy o TK (por. postanowienie TK z 21 marca 2000 r., sygn. K 4/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 65).
3.1. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym nie określa terminu, w jakim wniosek o wykładnię orzeczenia może być złożony. W powołanym postanowieniu w sprawie o sygn. K 4/99, wydanym na wniosek grupy posłów na Sejm, Trybunał uznał, że może on być zgłoszony bez względu na czas, który upłynął od ogłoszenia orzeczenia. Należy przy tym zaznaczyć, że wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów zakwestionowanych w sprawie o sygn. K 4/99 wpłynął do TK 20 stycznia 1999 r. Trybunał rozstrzygnął sprawę wyrokiem z 20 grudnia 1999 r. Wniosek o wyjaśnienie wątpliwości został złożony przez przedstawiciela grupy posłów 17 lutego 2000 r. We wskazanym okresie nie nastąpiła utrata legitymacji procesowej po stronie wnioskodawcy, w szczególności związana z zakończeniem kadencji Sejmu, w trakcie której złożony został wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją kwestionowanych przepisów i wniosek o wykładnię orzeczenia.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że ocena przyjęta w sprawie o sygn. K 4/99 nie jest w pełni adekwatna i miarodajna dla rozstrzygnięcia wniosku pochodzącego od sądu, a co za tym idzie, wymaga ona dodatkowych ustaleń.
3.2. Ustawa o TK nie określa terminu złożenia wniosku, ale nie określa wprost także terminu – od ogłoszenia ostatecznego orzeczenia – w jakim Trybunał może dokonywać wykładni orzeczenia. Z tego punktu widzenia istotna jest treść art. 74 ustawy o TK. W zasadzie wykładnia winna być dokonana przez ten sam skład orzekający (art. 74 ust. 1 ustawy o TK), tak aby możliwe było uzyskanie autentycznego wyjaśnienia treści wyroku (wykładnia autentyczna). Brak granicy czasowej złożenia wniosku może skutkować tym, że – tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie – rozpoznanie przez ten sam skład nie będzie możliwe, albowiem żaden z sędziów rozstrzygających sprawę nie jest już sędzią czynnym Trybunału Konstytucyjnego. Art. 74 ust. 2, pozwalając na wyznaczenie takiego samego składu orzekającego, stanowi alternatywę do wykładni wyroku w sytuacji niemożności rozpoznania wniosku w tym samym personalnie składzie orzekającym (zob. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 222). Z tego względu można przyjąć, że nie ma przeszkód formalnych do wyjaśnienia przez taki sam (ale nie ten sam) skład Trybunału, wątpliwości co do treści orzeczenia, w każdym czasie.
4. Pytanie prawne Sądu Rejonowego w Lublinie XV Wydział Grodzki wpłynęło do Trybunału 20 stycznia 2006 r. za postanowieniem tego sądu z 22 grudnia 2005 r., sygn. akt XV K 2464/04. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 26 stycznia 2006 r., do rozpoznania sprawy wyznaczony został pięcioosobowy skład orzekający (art. 25 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy o TK). Zgodnie z dyspozycją art. 27 ustawy o TK, ustaleni zostali także uczestnicy postępowania. Poza sądem inicjującym postępowanie przed TK (art. 27 pkt 2a ustawy o TK), także – Sejm, jako organ, który wydał akt objęty pytaniem prawnym (art. 27 pkt 2 ustawy o TK) oraz Prokurator Generalny (art. 27 pkt 5 ustawy o TK).
Status uczestnika postępowania wiąże się z przyznaniem, w postępowaniu przed Trybunałem, podmiotowi mającemu ten przymiot, określonych obowiązków oraz określonych uprawnień. Zgodnie z art. 74 ust. 1 w związku z art. 27 ustawy o TK, podmiotami uprawnionymi do wystąpienia do Trybunału z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia wydanego w sprawie o sygn. P 3/06 stały się: Sąd Rejonowy w Lublinie, który przedstawił pytanie prawne, Sejm – jako organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny oraz Prokurator Generalny.
Wyrok TK w sprawie o sygn. P 3/06 został wydany 11 października 2006 r. Wniosek o wyjaśnienie wątpliwości co do treści orzeczenia wpłynął do Trybunału 26 września 2011 r. Z ustaleń własnych Trybunału, potwierdzonych wyjaśnieniami przewodniczącego wydziału Sądu Rejonowego, wynika, że postępowanie w sprawie, w związku z którą Sąd Rejonowy w Lublinie przedstawił pytanie prawne, zostało prawomocnie zakończone.
5. Kompetencja sądu do wniesienia pytania prawnego wynika z art. 193 Konstytucji, którego treść została powtórzona w art. 3 ustawy o TK, zgodnie z którym:
„Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”.
Aktualizuje się ona w sytuacji, gdy w toku postępowania sądowego pojawi się wątpliwość co do zgodności tego aktu normatywnego (przepisu prawa), którego treść, zdaniem sądu, determinuje rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed pytającym sądem. Istotny jest przy tym warunek zawarty w art. 193 Konstytucji: „jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem”. Wyłącza on możliwość nadania pytaniu prawnemu charakteru actio popularis, a przez to kontrola prowadzona w trybie pytania prawnego przybiera wymiar kontroli konkretnej.
6. W niniejszej sprawie wnioskodawcą jest co prawda sąd, który przedstawił pytanie prawne, jednakże zgodność ta dotyczy tylko i wyłącznie kwestii instytucjonalnej (organizacyjnej), a nie orzeczniczej. Jak bowiem wynika z informacji pozyskanej przez Trybunał Konstytucyjny z urzędu, potwierdzonej następnie wyjaśnieniem przewodniczącego wydziału Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie, postępowanie w sprawie, w związku z którą Sąd Rejonowy w Lublinie przedstawił pytanie prawne, rozstrzygnięte wyrokiem TK, o sygn. P 3/06, zostało przed tym sądem prawomocnie zakończone jeszcze w 2006 r. przez jego umorzenie. Nie ma więc – w chwili obecnej – możliwości procesowej, aby sąd, który przedstawił pytanie prawne, mógł rozpoznawać sprawę, w której wniósł o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia. Ewentualne rozstrzygnięcie przez Trybunał wątpliwości podniesionych przez sąd w żaden sposób nie będzie determinowało rozpoznania sprawy, w związku z którą przedstawione było pytanie prawne.
Art. 74 ustawy o TK wykładany w zgodzie z art. 193 Konstytucji wskazuje, że legitymację do wystąpienia z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mieć będzie sąd rozpoznający sprawę na tle której przedstawione zostało pytanie prawne. Wniosek taki jest bowiem pochodną pytania prawnego, ze wszystkimi założeniami i skutkami jakie odnoszą się do pytania prawnego. W rozstrzyganej sprawie brak jest zatem przesłanki funkcjonalnej. Przed sądem nie toczy się przede wszystkim sprawa (ta została prawomocnie osądzona), której rozstrzygnięcie zależałoby od wyjaśnienia wątpliwości co do treści wyroku wydanego przez Trybunał w sprawie o sygn. P 3/06.
7. Niezależnie od powyższych ustaleń, Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że zastrzeżenia sądu budzą kwestie związane nie z samym rozstrzygnięciem Trybunału Konstytucyjnego (sentencją wyroku), lecz – jak zresztą podnosi to sam sąd – z wyrokiem Sądu Najwyższego z 9 lutego 2010 r., w sprawie o sygn. akt II KK 176/09. Istotne przy tym jest, o czym także wspomina sąd, że Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację, odniósł się do regulacji normatywnej zawartej w art. 226 § 1 kodeksu karnego, w brzmieniu, jaki temu przepisowi nadała ustawa z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (Dz. U. Nr 122, poz. 782). Zmiana ta była wynikiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie pytania prawnego – sygn. P 3/06. Zdaniem sądu, „Wykładnia treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 października 2006 r. dokonana przez Sąd Najwyższy w cytowanym orzeczeniu nasuwa wątpliwości zwłaszcza, że prowadzi do wprowadzenia dodatkowego pozaustawowego znamienia do przepisu art. 226 § 1 k.k.”.
W związku z powyższym stwierdzić należy, że gdyby nawet zachodziła możliwość rozstrzygnięcia wątpliwości co do treści orzeczenia, to mogłaby dotyczyć tylko orzeczenia wydanego w związku z treścią art. 226 § 1 k.k. badanego w ramach pytania prawnego o sygn. P 3/06. Sąd Najwyższy wydał natomiast wyrok w oparciu o przepis, który miał odmienną treść normatywną w porównaniu z tą, której konstytucyjność kontrolował Trybunał w ramach pytania prawnego o sygn. P 3/06.
8. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie (d. Sąd Rejonowy w Lublinie) nie ma legitymacji procesowej, zarówno materialnej, jak i formalnej do wystąpienia, w trybie art. 74 ust. 1 ustawy o TK, z wnioskiem o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści orzeczenia o sygn. P 3/06. Legitymacja ta wyczerpała się wraz z prawomocnym zakończeniem przez ten sąd postępowania, w sprawie, w związku z którą sąd przedstawił pytanie prawne.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.