Pełny tekst orzeczenia

47/1/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 4 grudnia 2012 r.
Sygn. akt Ts 57/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Zbigniewa G. w sprawie zgodności:
art. 3 ust. 1 pkt 10, art. 10 ust. 2 (w brzmieniu obowiązującym do 3 stycznia 2011 r.) i art. 25 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji syndyka (Dz. U. Nr 123, poz. 850, ze zm.) oraz art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o licencji syndyka (Dz. U. Nr 239, poz. 1590) w zakresie, w jakim pozbawiają dotychczasowych syndyków prawa wykonywania funkcji syndyka, z art. 2 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez radcę prawnego skardze konstytucyjnej Zbigniewa G. (dalej: skarżący), wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 15 lutego 2011 r. (data nadania), zarzucono niezgodność art. 3 ust. 1 pkt 10, art. 10 ust. 2 (w brzmieniu obowiązującym do 3 stycznia 2011 r.) i art. 25 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji syndyka (Dz. U. Nr 123, poz. 850, ze zm.; dalej: u.l.s.) oraz art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o licencji syndyka (Dz. U. Nr 239, poz. 1590; dalej: ustawa nowelizująca) w zakresie, w jakim pozbawiają dotychczasowych syndyków prawa wykonywania funkcji syndyka, z art. 2 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym:

2.1. Skarżący wystąpił do Ministra Sprawiedliwości z wnioskiem o przyznanie mu licencji syndyka z uwagi na spełnienie przesłankek z art. 3 w związku z art. 10 u.l.s. Do wniosku skarżący załączył m.in.: decyzję Prezesa Sądu Okręgowego w Katowicach z 10 maja 2002 r., którą został wpisany na listę kandydatów na syndyków masy upadłości, prowadzoną przez tego Prezesa; decyzję Prezesa Sądu Okręgowego w Gliwicach z 14 kwietnia 2003 r., którą został wpisany na listę kandydatów na syndyków, prowadzoną przez tego Prezesa oraz postanowienia sądów w sprawach upadłościowych, w których występował jako syndyk. Jednocześnie skarżący oświadczył, że nie złożył egzaminu dla osób ubiegających się o licencję syndyka przed komisją egzaminacyjną, powołaną przez Ministra Sprawiedliwości. W jego ocenie zgodnie z konstytucyjną zasadą ochrony praw nabytych nie dotyczył go obowiązek składania wskazanego egzaminu, ponieważ prawo do wpisu nabył on przez uzyskanie wpisów na listy kandydatów na syndyków prowadzone przez prezesów sądów okręgowych, na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 1998 r. w sprawie szczególnych kwalifikacji oraz warunków wymaganych od kandydatów na syndyków upadłości (Dz. U. Nr 55, poz. 359, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 1998 r.). Skarżący podkreślił, że wyższe wykształcenie prawnicze oraz doświadczenie zawodowe, jakie posiada w tym zakresie gwarantują prawidłowe pełnienie przez niego funkcji syndyka.

2.2. Minister Sprawiedliwości decyzją z 14 listopada 2008 r. (znak: DOVI-5260-20/08) odmówił skarżącemu przyznania licencji, gdyż stwierdził, że nie spełnia on warunku koniecznego starania się o licencję syndyka, tj. nie złożył z wynikiem pozytywnym egzaminu dla osób ubiegających się o licencję syndyka, o którym mowa w art. 10 ust. 2 w związku z art. 3 ust. 1 pkt 10 u.l.s.

2.3. Od powyższego rozstrzygnięcia skarżący złożył wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, w którym wskazał, że zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa nie był on zobligowany do zdawania wspomnianego egzaminu. Skoro skarżący (w swojej ocenie) posiada uprawnienia do przyznania mu licencji, to organ powinien orzec o jej przyznaniu; Minister Sprawiedliwości, wydając decyzję odmowną, miał naruszyć prawo, ponieważ odmówił bezpośredniego zastosowania w sprawie przepisów Konstytucji.

2.4. Minister Sprawiedliwości po ponownym rozpatrzeniu sprawy, decyzją z 19 grudnia 2008 r. (znak: DO-VI-5260-20/08) utrzymał w mocy wcześniejszą decyzję. Minister podkreślił, że podstawą takiego rozstrzygnięcia było niespełnienie przez skarżącego warunku, jakim jest konieczność złożenia stosownego egzaminu z wynikiem pozytywnym. Wskazał ponadto, że niezależnie od podniesionych przez skarżącego argumentów, wywiedzionych z art. 2 i art. 8 Konstytucji, tj. zasady ochrony praw nabytych i zasady bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji, brak było możliwości przyznania wnioskowanej licencji. Minister Sprawiedliwości, jako organ administracji publicznej, nie był bowiem uprawniony do odmowy zastosowania w sprawie przepisów ustawy o licencji syndyka w oparciu o samodzielne stwierdzenie ich niekonstytucyjności, a w konsekwencji do bezpośredniego zastosowania w ich miejsce przepisów ustawy zasadniczej, czego żądał tego skarżący.

2.5. Od powyższej decyzji skarżący wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, w której – przywołując argumentację zawartą we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy przez Ministra Sprawiedliwości – domagał się uchylenia decyzji z 14 listopada 2008 r. i 19 grudnia 2008 r., zarzucając im naruszenie art. 2, art. 7, art. 8 i art. 65 Konstytucji oraz art. 10 ust. 2 w związku z art. 3 ust. 1 pkt 10 u.l.s., a także art. 6, art. 7 i art. 77 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, ze zm.). Przyznawszy, że nie złożył stosowanego egzaminu, wskazał, że nie był do tego zobowiązany skoro zgodnie z zasadą ochrony praw nabytych obowiązek ten go nie obejmował. Nadto uznał, że rozstrzygnięcia Ministra naruszają jego interes prawny, gdyż odmawiają przyznania mu licencji, pomimo że spełnia on ustawowe kryteria do jej otrzymania.

2.6. Wyrokiem z 29 kwietnia 2009 r. (sygn. akt VI SA/Wa 420/09) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę skarżącego. W uzasadnieniu orzeczenia stwierdził, że zakwestionowane rozstrzygnięcie odpowiada prawu. W ocenie sądu skarżący nie spełniał jednego z wymogów określonych w art. 3 u.l.s., tj. nie zdał egzaminu zorganizowanego przez Ministra Sprawiedliwości. Zgodnie bowiem z tym przepisem Minister Sprawiedliwości odmawia przyznania licencji syndyka, w przypadku gdy osoba ubiegająca się o jej przyznanie nie spełnia wymogów, o których mowa w art. 3 ust. 1 u.l.s. Taka konstrukcja przepisu oznacza, że ustawodawca nie pozostawił organowi luzu decyzyjnego. Organ nie może dowolnie kształtować przesłanek obligujących do przyznania licencji syndyka.
Zdaniem sądu wykładnia przepisów u.l.s. nie pozwala na przyjęcie, że osoby wpisane na listy kandydatów na syndyków na dotychczasowych zasadach, przechodzą odrębną procedurę poprzedzającą uzyskanie licencji i nie muszą spełniać któregokolwiek z wymogów przewidzianych w art. 3 ust. 1 ul.s., w tym zdawania stosownego egzaminu. Do sytuacji takich osób odnosi się wprost art. 25 u.l.s., z którego płynie jednoznaczny wniosek, że mogą być one powoływane do sprawowania funkcji, w postępowaniu upadłościowym i naprawczym nie dłużej niż przez okres trzech lat od dnia wejścia w życie ustawy. Po upływie tego okresu muszą legitymować się licencją syndyka, uprawniającą do wykonywania czynności syndyka, nadzorcy sądowego i zarządcy.
Sąd stwierdził, że decyzje Ministra Sprawiedliwości nie naruszają interesu prawnego skarżącego, ponieważ nie spełnił on ustawowych kryteriów do otrzymania licencji syndyka. Skarżący nie został pozbawiony wolności w zakresie wykonywania zawodu. O takim naruszeniu praw skarżącego można byłoby mówić wówczas, gdyby pomimo wypełnienia wszystkich ustawowych wymogów organ odmawiał skarżącemu wydania licencji syndyka. Taka sytuacja nie wystąpiła jednak w rozpoznawanej sprawie.

2.7. Powyższe rozstrzygnięcie zostało następnie podtrzymane przez Naczelny Sąd Administracyjny – Izbę Gospodarczą w wyroku z 16 września 2010 r. (sygn. akt II GSK 773/09), oddalającym skargę kasacyjną skarżącego.

3. W ocenie skarżącego kwestionowane przepisy naruszają: (1) „konstytucyjne prawo do zachowania nabytego prawa podmiotowego (w postaci prawa do pełnienia funkcji syndyka), wynikające z art. 2 w związku z art. 65 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – przejawiające się tym, że zakazuje się arbitralnego znoszenia lub ograniczania przysługujących jednostce praw podmiotowych, w tym prawa do wykonywania zawodu (wykonywania funkcji syndyka), które to prawa jednostka słusznie (sprawiedliwie) nabyła na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów prawa”; (2) „zasadę niedziałania prawa wstecz (…), wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – przejawiającą się tym, by nie stanowić norm prawnych, które miały miejsce przed wejściem w życie nowo ustanowionych norm prawnych (tutaj do prawa skarżącego do wykonywania funkcji syndyka nabytego na podstawie dotychczasowych przepisów)”; (3) „zasadę zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – zakładającą, że w oparciu o obowiązujące prawo obywatel może kształtować swoje stosunki życiowe”; (4) „wolność wyboru i wykonywania zawodu, wynikającą z art. 65 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga odpowiada określonym przez prawo wymogom, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.

2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarzuty analizowanej skargi konstytucyjnej, dotyczące naruszenia przez kwestionowane przepisy konstytucyjnych zasad nieretroakcji, ochrony praw nabytych, zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz wolności wyboru i wykonywania zawodu, są oczywiście bezzasadne.

3. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 10 u.l.s. licencję syndyka może uzyskać osoba fizyczna, która – poza wymaganiami określonymi w punktach 1-9 i pkt 11 tego przepisu – złożyła z pozytywnym wynikiem egzamin przed komisją egzaminacyjną powołaną przez Ministra Sprawiedliwości.
W myśl art. 10 wspomnianej ustawy licencję syndyka przyznaje się na wniosek osoby ubiegającej się o licencję syndyka, złożony nie później niż po upływie dwóch lat od dnia złożenia egzaminu (ust. 1). Do do wniosku należy dołączyć dokumenty potwierdzające spełnienie wymogów, określonych w art. 3 ust. 1 pkt 1, 4, 6, 7 i 9 u.l.s., oświadczenie, że nie jest prowadzone przeciwko wnioskodawcy postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe, oraz oryginał zaświadczenia potwierdzającego złożenie egzaminu z wynikiem pozytywnym (ust. 2 w brzmieniu obowiązującym do 3 stycznia 2011 r.).
W myśl art. 157 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535, ze zm.; dalej: p.u.n.) syndykiem może być osoba fizyczna posiadająca odpowiednią licencję. Zasady i tryb wydawania licencji, o której mowa w art. 157 ust. 3 p.u.n., określa odrębna ustawa. Stosownie zaś do treści art. 25 u.l.s. do czasu uzyskania licencji syndyka, nie dłużej niż przez okres trzech lat od dnia wejścia w życie ustawy, osoby wpisane na listę, o której mowa w art. 24 u.l.s., mogły być powoływane do sprawowania funkcji syndyka w postępowaniu upadłościowym i naprawczym. Artykuł 2 ustawy zmieniającej wydłużył ten okres dodatkowo o dziewięć miesięcy.
Należy przypomnieć, że wprowadzenie nowych ustawowych rozwiązań dotyczących nabywania uprawnień do wykonywania funkcji syndyka zostało przewidziane we wspomnianym art. 157 p.u.n., zaś art. 541 p.u.n. w związku z art. 14 § 4 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512, ze zm.) w związku z przepisami rozporządzenia z 1998 r. jedynie przejściowo przyznał osobom nieposiadającym licencji uprawnienie do pełnienia funkcji w postępowaniach upadłościowych i naprawczych do czasu wydania ustawy o licencji syndyka. Tego rodzaju uregulowanie statusu syndyka od strony wymogów kwalifikacyjnych wskazuje, że nie można mówić o naruszeniu w przepisach o licencji syndyka zasady konstytucyjnej ochrony praw nabytych, gdyż wykonujący funkcję syndyka do czasu wejścia ustawy o licencji syndyka mieli pełną świadomość, że instytucja licencji będzie wprowadzona i nie mogli uznać, że tego rodzaju licencję uzyskają automatycznie, jedynie z tytułu odpowiadania wygom poprzednio obowiązującego rozporządzenia z 1998 r., bez konieczności poddania się weryfikacji według nowych zasad określonych w ustawie.
Tym bardziej nowa ustawa o licencji syndyka w art. 25, wprowadzając trzyletni okres przejściowy dla osób wykonujących funkcję syndyka na podstawie dotychczasowych przepisów rozporządzenia z 1998 r., nie naruszyła omawianej zasady konstytucyjnej oraz zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.
W tym miejscu wymaga szczególnego podkreślenia, że ustanowienie wymogu egzaminu specjalnego przewidzianego w art. 3 ust. 1 pkt 10 u.l.s. i brak możliwości zwolnienia z tego egzaminu niektórych osób, które były wpisane na listę syndyków według dawnych przepisów (w tym wykonujących zawody wymagające wysokich kwalifikacji, jak np. biegli rewidenci, adwokaci, radcowie prawni), nie stanowiło naruszenia art. 65 ust. 1 Konstytucji, gdyż ograniczenie wolności wyboru i wykonywanie zawodu przez ustanowienie określonych dodatkowych wymogów w ustawie bez wyjątków dozwolone jest właśnie tym przepisem Konstytucji. W wyroku z 23 czerwca 1999 r. o sygn. K 30/98 (OTK ZU nr 5/1999, poz. 101) Trybunał Konstytucyjny przyjął, że art. 65 ust. 1 Konstytucji wyraża pozytywny aspekt wolności pracy i obejmuje możliwość wyboru rodzaju pracy (element kwalifikacyjny), pracodawcy (element podmiotowy) i miejsca pracy (element przestrzenny). Z kolei w wyroku z 19 października 1999 r. o sygn. SK 4/99 (OTK ZU nr 6/1999, poz. 119) Trybunał wskazał, że wolność ta nie ma charakteru absolutnego i że musi być poddana reglamentacji prawnej, zwłaszcza, gdy chodzi o uzyskanie prawa wykonywania określonego zawodu, a także wyznaczenie sposobów i metod wykonywania zawodu. Z wolnością wykonywania zawodu nie koliduje w szczególności ustalenie przez prawo sytuacji prawnej osób zawód ten już wykonujących, a więc także w zakresie poddawania ich obowiązkowi uzyskania odpowiednich licencji potwierdzających ich kwalifikacje (por. wyrok TK z 27 marca 2008 r., SK 17/05, OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 29).

Z wyżej przedstawionych powodów Trybunał – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.