Pełny tekst orzeczenia

494/6/A/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 19 czerwca 2012 r.
Sygn. akt Ts 71/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Małgorzata Pyziak-Szafnicka,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Anny Heleny B.-W., Ewy Marii N.-W., Adama R., Andrzeja i Joanny Marii V. w sprawie zgodności:
1) art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 169, poz. 1418, ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 2, art. 32, art. 31 ust. 3, art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175),
2) art. 13 i art. 94 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 32 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 marca 2010 r. Anna Helena B.-W., Ewa Maria N.-W., Adam R., Andrzej i Joanna Maria V. (dalej: skarżący) domagają się zbadania zgodności art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 169, poz. 1418, ze zm.; dalej: ustawa z 2005 r.) z art. 2, art. 21 ust. 2, art. 32, art. 31 ust. 3, art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175; dalej: protokół), a także art. 13 i art. 94 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną skarżący wnieśli w związku z następującym stanem faktycznym. Wyrokiem z 18 marca 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział I Cywilny (sygn. akt I C 1865/04) oddalił powództwo skarżących o zapłatę przez Skarb Państwa określonej kwoty, ewentualnie – o ustanowienie na ich rzecz prawa użytkowania wieczystego jakiegokolwiek gruntu pozostającego w zasobach Skarbu Państwa na terenie województwa małopolskiego wraz z przeniesieniem własności ewentualnych budynków o wartości odpowiadającej kwocie wskazanej przez skarżących, z tytułu pozostawienia przez ich poprzednika prawnego nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Apelację od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny w Warszawie – Wydział I Cywilny wyrokiem z 4 września 2009 r. (sygn. akt I ACa 149/09). Skarżący wnieśli od wyroku sądu apelacyjnego skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego, która nie została przyjęta do rozpoznania (postanowienie Sądu Najwyższego z 28 września 2010 r., sygn. akt I CSK 174/10).
Skarżący podnoszą, że art. 13 ust. 2 ustawy z 2005 r. narusza zasadę ochrony praw słusznie nabytych (art. 2 Konstytucji). Przepis ten – ich zdaniem – ogranicza bowiem prawo majątkowe do rekompensaty, które przysługiwało im (bez ograniczeń) przed dniem wejścia w życie ustawy z 2005 r. Tym samym kwestionowany przepis nie odpowiada wymaganiom wynikającym z art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji. Co więcej, w przekonaniu skarżących art. 13 ust. 2 ustawy z 2005 r. „stanowi naruszenie zasady ochrony praw majątkowych wyrażonej w art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz art. 1 Protokołu”. Skarżący twierdzą nadto, że „działanie Państwa demokratycznego polegające na przyznawaniu swoim obywatelom praw majątkowych a następnie ich pozbawieniu, powoduje naruszenie konstytucyjnej zasady ochrony własności”. Zaskarżony przepis pozostaje też – jak podnoszą skarżący – w sprzeczności z art. 21 ust. 2 Konstytucji, gdyż ograniczenia w nim przewidziane prowadzą do wywłaszczenia, ale bez przyznania skarżącym słusznego odszkodowania. Skarżący podkreślają również, że art. 13 ust. 2 ustawy z 2005 r. narusza ich prawo do równej ochrony praw majątkowych (art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 Konstytucji), gdyż odmiennie traktuje osoby uprawnione do rekompensaty po dniu wejścia w życie ustawy z 2005 r. w porównaniu z tymi osobami, które uzyskały rekompensatę przed tym dniem.
Skarżący żądają nadto stwierdzenia niekonstytucyjności art. 13 i art. 94 ustawy o kosztach sądowych w zakresie, w jakim przepisy te, po pierwsze, obciążają osoby uprawnione do rekompensaty za mienie zabużańskie wysokimi kosztami procesu, po drugie, zwalniają Skarb Państwa z obowiązku ponoszenia jakichkolwiek opłat. Tym samym naruszają przysługujące skarżącym prawo do sądu i w tym kontekście prawo do równego traktowania (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji), przepisy te nie mogą być również uznane za proporcjonalne do celu, jakiemu mają służyć (art. 31 ust. 3 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Trybunał zwraca uwagę, że skarga konstytucyjna – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji – powinna zostać wniesiona w sprawie zbadania zgodności z Konstytucją tej normy, na podstawie której sąd lub organ administracji wydał ostateczne orzeczenie w sprawie skarżącego, prowadzące do naruszenia jego konstytucyjnych praw lub wolności. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) to skarżący jest zobowiązany do wskazania aktu normatywnego, którego zastosowanie w jego sprawie wywołało skutek, oceniany przez niego jako naruszenie praw podmiotowych. W orzecznictwie Trybunału ugruntowało się stanowisko, w myśl którego nie każdy przepis przywołany przez sąd w uzasadnieniu rozstrzygnięcia stanowi podstawę orzeczenia, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Kwalifikację tę spełnia tylko ta norma, która determinuje treść orzeczenia w ten sposób, że wkracza ono w sferę praw lub wolności określonych w Konstytucji (por. postanowienia TK z 9 października 2002 r., SK 13/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 73 i 13 listopada 2007 r., SK 40/06, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 137 oraz wyrok TK z 12 stycznia 2010 r., SK 2/09, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 1).
W świetle art. 13 ust. 2 ustawy z 2005 r., jeżeli prawo do rekompensaty realizowane jest w formie zaliczenia wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, na poczet cen lub opłat wymienionych w art. 13 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, to zaliczenia dokonuje się w wysokości równej 20% wartości tych nieruchomości. Jeżeli zaś prawo do rekompensaty realizowane jest w formie świadczenia pieniężnego, wysokość tego świadczenia stanowi 20% wartości pozostawionych nieruchomości. Kwestionowany przepis dotyczy zatem procentowego ograniczenia prawa do rekompensaty (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 3 września 2009 r., sygn. akt I CSK 25/09, „Monitor Prawniczy” z 2010 r., nr 22, s. 1249-1252 oraz nr 24, s. 1361-1364).
Zacytowany przepis – w przekonaniu skarżących – narusza ich konstytucyjne prawa podmiotowe, w szczególności ogranicza prawo majątkowe do rekompensaty, które przysługiwało im (bez ograniczeń) przed dniem wejścia w życie ustawy z 2005 r.
Trybunał podkreśla jednak, że zaskarżony przepis nie stanowił podstawy wydanych w sprawie skarżących orzeczeń. Zarówno sąd okręgowy, jak i sąd apelacyjny odmówiły skarżącym przyznania odszkodowania, gdyż nie udowodnili oni istnienia dochodzonego roszczenia odszkodowawczego. Sąd apelacyjny podkreślił przy tym – odnosząc się do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 13 ust. 2 ustawy z 2005 r. – że „skoro powodowie nie podjęli żadnych działań w kierunku realizacji praw zabużańskich, nie sposób przyjąć, by nabyli roszczenie odszkodowawcze z tytułu niemożności ich realizacji”. Zdaniem sądu apelacyjnego z okoliczności faktycznych sprawy skarżących wynikało, że roszczeniu objętemu pozwem należało przypisać charakter odszkodowawczy. Tym samym, w ocenie tego sądu, zgłoszone przed sądem roszczenie nie odpowiadało uprawnieniu o charakterze administracyjnoprawnym do rekompensaty, przewidzianemu w ustawie z 2005 r. Sądy zatem w ogóle nie zajmowały się prawem do rekompensaty w granicach wyznaczonych zaskarżonym przepisem.
Sumując, Trybunał stwierdza, że przyczyny oddalenia powództwa oraz apelacji skarżących nie są powiązane z brzmieniem zaskarżonego przepisu. Okoliczność ta stanowi – zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawę odmowy nadania dalszego biegu złożonej skardze.
Niezależnie od powyższych uwag, w ocenie Trybunału zarzut skarżących odnoszący się do art. 13 ust. 2 ustawy z 2005 r. cechuje oczywista bezzasadność.
Skarżący łączą brzmienie art. 13 ust. 2 ustawy z 2005 r. z ograniczeniem ich – słusznie nabytego – prawa majątkowego (prawa do rekompensaty). Przepis ten jednak nie rozstrzyga kwestii intertemporalnych. Nie wynika z niego zatem, że roszczenia istniejące w dniu wejścia w życie ustawy z 2005 r., tj. 7 października 2005 r., ulegają ograniczeniu. O tym decydują stosowne przepisy międzyczasowe ustawy z 2005 r., których jednak skarżący nie kwestionują.
Przedstawione okoliczności uniemożliwiają – w zakresie zarzutu naruszenia art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji przez art. 13 ust. 2 ustawy z 2005 r. – nadanie dalszego biegu wniesionej skardze (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Trybunał uznaje, że zarzuty skarżących oparte na art. 21 ust. 2 Konstytucji, a odnoszące się do naruszenia przysługującego im prawa do rekompensaty za utracone prawo własności, są oczywiście bezzasadne. Skarżącym nie przysługuje już bowiem prawo własności, którego ochrony mogliby żądać na podstawie art. 21 ust. 2 Konstytucji. Wskazany przez nich wzorzec kontroli nie jest więc adekwatny do oceny, czy doszło do naruszenia przysługującego im prawa do rekompensaty (prawa majątkowego).
Z tej przyczyny niedopuszczalne jest – w zakresie naruszenia art. 21 ust. 2 Konstytucji przez art. 13 ust. 2 ustawy z 2005 r. – nadanie dalszego biegu skardze (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Trybunał zwraca uwagę, że przepisy art. 13 (w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44) i art. 94 ustawy o kosztach sądowych również nie stanowiły podstawy wydanych w sprawie skarżących orzeczeń.
W myśl art. 13 ustawy o kosztach sądowych opłatę stosunkową pobierano w sprawach o prawa majątkowe i wynosiła ona 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 zł i nie więcej niż 100 000 zł. Z kolei zgodnie z art. 94 ustawy o kosztach sądowych Skarb Państwa nie ma obowiązku uiszczania opłat.
Obowiązek uiszczenia opłaty od pozwu i apelacji wynikał nie z art. 13 ustawy o kosztach sądowych, lecz z art. 3 ust. 2 pkt 1 i 2 tej ustawy. Zaskarżony przepis wskazuje zaś jedynie sytuacje, w których pobierana jest opłata stosunkowa. Sądy orzekające w sprawie skarżących co prawda badały złożone przez nich pisma procesowe pod kątem zrealizowania obowiązku uiszczenia stosownej opłaty, lecz wydane przez nie orzeczenia nie dotyczą tej kwestii.
Z kolei art. 94 ustawy o kosztach sądowych nie mógł mieć zastosowania w sprawie skarżących, gdyż jego adresatem jest wyłącznie Skarb Państwa.
Przedstawione okoliczności stanowią – zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawę odmowy nadania dalszego biegu złożonej skardze.
Trybunał przypomina również, że wzorcami kontroli wskazanymi w skardze konstytucyjnej mogą być jedynie przepisy Konstytucji wyrażające prawa lub wolności skarżącego (art. 79 ust. 1 ustawy zasadniczej). Badanie przez Trybunał aktów normatywnych pod kątem zgodności z aktami prawa międzynarodowego jest niedopuszczalne, dlatego podniesiony w skardze zarzut niezgodności z art. 1 protokołu należy pozostawić bez rozpoznania (zob. wyroki TK z: 17 grudnia 2003 r., SK 15/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 103; 7 marca 2005 r., P 8/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 20; 20 listopada 2007 r., SK 57/05, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 125 oraz 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132).

Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.