Pełny tekst orzeczenia

258/3/B/2012



POSTANOWIENIE

z dnia 23 maja 2012 r.

Sygn. akt Ts 107/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Maria Gintowt-Jankowicz – przewodnicząca

Teresa Liszcz – sprawozdawca

Stanisław Rymar,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 czerwca 2011 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Marii i Jana K.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 27 kwietnia 2009 r. skarżący – Maria i Piotr K. – zarzucili niezgodność art. 17 ust. 1-3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. Nr 80, poz. 721) z art. 21 ust. 1 i 2, art. 64 ust. 1-3 Konstytucji oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175, ze zm.). W przekonaniu skarżących kwestionowane przepisy są niezgodne z Konstytucją w zakresie, w jakim przewidywały możliwość wydania przez wojewodę decyzji zezwalającej Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad (dalej: GDDKiA) na „niezwłoczne zajęcie nieruchomości przeznaczonych na pasy drogowe oraz nadanie takim decyzjom rygoru natychmiastowej wykonalności, bez przyznania właścicielom nieruchomości objętych takimi decyzjami słusznego odszkodowania za dokonane w ten sposób ich wywłaszczenie polegające na pozbawieniu (ograniczeniu) praw właścicielskich do posiadania należących do nich nieruchomości lub ich części, korzystania z nich i pobierania z nich pożytków i innych dochodów, w okresie od dnia, w którym wyżej wymienionym decyzjom nadany został rygor natychmiastowej wykonalności lub stały się decyzjami ostatecznymi, do dnia pozbawienia tychże właścicieli prawa własności do takich nieruchomości lub ich części”.

Postanowieniem z 17 czerwca 2011 r. Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Trybunał uznał, że: po pierwsze, art. 21 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji są nieadekwatnymi wzorcami kontroli w niniejszej skardze; po drugie, zarzuty skarżących cechuje oczywista bezzasadność; po trzecie, umowy międzynarodowe nie mogą stanowić wzorca kontroli, dlatego formułowanie zarzutów skargi na podstawie postanowień Protokołu jest niedopuszczalne; po czwarte, zarzuty formułowane przez skarżących zmierzają do wykazania braku określonej regulacji prawnej, czyli zaniechania legislacyjnego, nie zaś do stwierdzenia wadliwości uregulowań już obowiązujących.

Odpis powyższego postanowienia został doręczony pełnomocnikowi skarżących 12 lipca 2011 r. Pismem z 19 lipca 2011 r. złożono zażalenie na powyższe postanowienie.

Skarżący zarzucili postanowieniu o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej naruszenie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 47 ust. 1 oraz art. 49 i art. 46 ust. 2 ustawy o TK oraz art. 328 § 2 in fine ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w zw. z art. 20 ustawy o TK, „jako podstawy prawnej odmowy nadania przedmiotowej skardze dalszego biegu, mimo że w pozostałej części uzasadnienia tegoż postanowienia brak jest jakiejkolwiek wzmianki o (rzekomych) brakach formalnych skargi w zakresie określonym w art. 47 ust. 1 uoTK wymogów formalnych, a w rozpatrywanej sprawie nie miało zastosowanie wynikające z art. 36 ust. 2 uoTK wezwanie do usunięcia braków formalnych”. W ocenie wnoszących zażalenie Trybunał błędnie przyjął, że skarga jest oczywiście bezzasadna, gdyż ich zdaniem „według opinii communis oczywista bezzasadność skargi zachodzi tylko wówczas, gdy »wnioski wysnute przez składającego skargę z podanych przez niego faktów są rażąco sprzeczne z powszechnymi zasadami logiki«”. Ponadto, zdaniem skarżących, Trybunał Konstytucyjny błędnie ocenił wadliwość określenia wzorców konstytucyjnych przez wskazanie art. 21 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji, a podnoszone przez nich zarzuty dotyczą pominięcia legislacyjnego, a nie zaniechania.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK, skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6-7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty podniesione w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie. Nie tracą tym samym na aktualności uwagi poczynione przez Trybunał w kwestionowanym postanowieniu, w którym wskazał podstawy i uzasadnienie odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Pierwszy zarzut zażalenia sprowadza się do stwierdzenia, że złożona skarga konstytucyjna odpowiada wszystkim warunkom formalnym tego środka ochrony wolności i praw, zawiera wskazanie naruszonych konstytucyjnych wolności i praw oraz prawidłowo określa konstytucyjne wzorce kontroli, a wskazanie art. 47 ust. 1 ustawy o TK jako podstawy prawnej postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu nie zostało przez Trybunał w żaden sposób uzasadnione.

Skład Trybunału Konstytucyjnego rozpoznający zażalenie nie podziela powyższego poglądu. Ponowna analiza pism procesowych w sprawie prowadzi do wniosku tożsamego z wyrażonym w postanowieniu o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wynika obowiązek wskazania przez skarżącego, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone przez kwestionowane przepisy aktu normatywnego. Zaś art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK nakłada na skarżącego obowiązek uzasadnienia zarzutów postawionych w skardze konstytucyjnej z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie podkreślano, że prawidłowe wykonanie przez skarżącego obowiązku przedstawienia, jakie konstytucyjne prawa lub wolności (i w jaki sposób) zostały naruszone przez przepisy stanowiące przedmiot wnoszonej skargi konstytucyjnej, polega nie tylko na wskazaniu właściwych postanowień Konstytucji, z którymi – zdaniem skarżącego – niezgodne są kwestionowane przepisy, ale również na określeniu treści prawa lub wolności wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Powinna temu towarzyszyć argumentacja uprawdopodabniająca stawiane zarzuty. Z powyższego obowiązku nie może zwolnić skarżącego Trybunał Konstytucyjny, który – zgodnie z art. 66 ustawy o TK – orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej (por. postanowienie TK z 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). W konsekwencji niedopuszczalne jest samodzielne dookreślanie przez Trybunał, a tym bardziej uzasadnianie sformułowanych przez skarżących zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonego aktu normatywnego (por. postanowienie TK z 4 lutego 2009 r., Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138).

W świetle powyższego Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że ocena wyrażona w zaskarżonym postanowieniu wykluczająca możliwość kontroli kwestionowanych przepisów z punktu widzenia konstytucyjnego prawa do ochrony własności (art. 64 Konstytucji) oraz prawa do odszkodowania za jej pozbawienie (art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji) jest prawidłowa, a zatem zarzuty skarżących upatrujące w art. 17 ust. 1-3 omawianej ustawy źródło naruszenia konstytucyjnych praw i wolności są oczywiście bezzasadne. Jak słusznie zauważył Trybunał w postanowieniu o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, art. 64 ust. 1-3 Konstytucji gwarantuje ochronę prawa własności opartą na zasadach równości, z poszanowaniem granic dopuszczalnej ingerencji w treść tego prawa. W związku z powyższym przepis ten nie jest adekwatny do oceny konstytucyjnej dopuszczalności instytucji wywłaszczenia, w której immamentnie mieści się element naruszenia istoty prawa własności. Zgodnie z art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia, z kolei zgodnie z ust. 2 tego artykułu wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Jak wynika z powyższego, na gruncie tego przepisu istnieją dwa elementy dopuszczalności wywłaszczenia – dokonanie go na cele publiczne oraz za słusznym odszkodowaniem. Kontrola konstytucyjności prawa zakłada porównywanie zaskarżonej normy z postanowieniem konstytucyjnym, przy czym wzajemny stosunek ich zakresów treściowych nie może być rozłączny. Dlatego w zaskarżonym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny odniósł się do zbadania norm na płaszczyźnie celów publicznych uzasadniających wywłaszczenie i doszedł do wniosku, że oczywiście bezzasadne jest kwestionowanie zgodności art. 17 ust. 1-3 ustawy o drogach publicznych z tą częścią art. 21 ust. 2 Konstytucji, która stanowi o publicznym celu wywłaszczenia.

Ponadto, jak zauważył Trybunał, weryfikacja art. 17 ust. 1-3 kwestionowanej ustawy z art. 64 ust. 1-3 oraz art. 21 ust. 1 i 2 mogłaby być dopuszczalna i zasadna, gdyby ostateczne orzeczenie wydane w sprawie bezpośrednio odnosiło się do prawa do uzyskania słusznego odszkodowania za wywłaszczenie dokonane na cele publiczne. Jednak tego rodzaju związek nie zachodzi. W art. 17 ustawy o drogach publicznych ustawodawca określił, o czym ma rozstrzygać organ wydający decyzję w trybie tego przepisu. Odjęcie własności uprawnia, oczywiście, do określonych w danym przypadku świadczeń odszkodowawczych, jednakże w decyzji zezwalającej na niezwłoczne zajęcie nieruchomości organ administracji nie jest uprawniony do orzeczenia o odszkodowaniu za ograniczenie możliwości władania nieruchomością przez właściciela. Nie pozbawia to właściciela prawa dochodzenia rekompensaty z tego tytułu w postępowaniu cywilnym.

W związku z powyższym trafnie Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu o odmowie nadania dalszego biegu skardze stwierdził oczywistą bezzasadność zarzutów skarżących oraz nieadekwatność wzorców konstytucyjnych zawartych w art. 21 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji. Zatem w postanowieniu z 17 czerwca 2011 r. w sposób prawidłowy przyjęto, iż skarżący nie wykonali obowiązku wynikającego z art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK, gdyż nie uzasadnili sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw.

Ponadto, jak zauważył Trybunał Konstytucyjny w kwestionowanym postanowieniu, w świetle jednoznacznego brzmienia art. 79 ust. 1 Konstytucji wzorcem kontroli w postępowaniu skargowym mogą być wyłącznie postanowienia Konstytucji kreujące wolności lub prawa podmiotu występującego ze skargą konstytucyjną. Z postanowienia tego niewątpliwie wynika, że umowy międzynarodowe nie mogą stanowić takiego wzorca, dlatego formułowanie zarzutów skargi w oparciu o postanowienia Protokołu jest niedopuszczalne.

Abstrahując od powyższych przesłanek, samoistnie przesądzających o odmowie nadania skardze dalszego biegu, należy również zauważyć, że zażalenie nie podważa zasadności odmowy postanowienia w zakresie zarzutów skarżących zmierzających w istocie do wykazania braku określonej regulacji prawnej, czyli zaniechania legislacyjnego. Problem oceny skutków braku stosownej regulacji pozytywnej wykracza bowiem poza granice działalności orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego (por. postanowienia TK z: 24 stycznia 1999 r., Ts 124/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 8; 5 października 1999 r., Ts 92/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 174; 5 października 1999 r., Ts 50/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 200).

Okoliczności powyższe stanowiły, zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zasadnie odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.