Ts 169/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
340/4/B/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 3 lutego 2012 r.
Sygn. akt Ts 169/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Wojciech Hermeliński,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jacka B. w sprawie zgodności:
art. 4241 § 1 i 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 16 lipca 2010 r. Jacek B. (dalej: skarżący) zarzucił, że art. 4241 § 1 i 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Zgodnie z art. 4241 § 1 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym do 25 września 2010 r., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Natomiast art. 4241 § 3 k.p.c., obowiązujący do 25 września 2010 r. (obecnie zastąpiony przez art. 4241a k.p.c.), stanowił, że od orzeczeń sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego skarga nie przysługuje. W takich wypadkach orzeczenie Sądu Najwyższego traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.
W ocenie skarżącego ustawodawca, uniemożliwiając złożenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wydanego przez Sąd Najwyższy, naruszył konstytucyjne standardy określone w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zaskarżony przepis pozbawia skarżącego możliwości uruchomienia drogi sądowej w celu dochodzenia naruszonych wolności i praw. Jednocześnie skarżący zarzuca, że kwestionowany przepis narusza art. 77 ust. 1 Konstytucji, ponieważ działanie organu władzy publicznej obejmuje swym zakresem także orzeczenia Sądu Najwyższego.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Skarżący oraz Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w Warszawie (dalej także: Związek Zawodowy), działający na rzecz skarżącego – członka Związku Zawodowego, wnieśli powództwa przeciwko Politechnice Wrocławskiej. Sprawy zostały połączone do wspólnego rozpoznania. W toku postępowania przed sądem I instancji skarżący oświadczył, że wstępuje do sprawy w charakterze powoda odnośnie do roszczenia objętego pozwem Związku Zawodowego. Wyrokiem z 22 maja 2006 r. Sąd Okręgowy – Wydział VII – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu (sygn. akt VII P 92/04) uwzględnił częściowo powództwo. Apelację wniósł Związek Zawodowy oraz pozwana; dodatkowo Związek Zawodowy złożył zażalenie. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział III – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z 9 stycznia 2007 r. (sygn. akt III A Pa 95/06 oraz III A Pz 32/06) oddalił obie apelacje oraz oddalił zażalenie. Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożyła Politechnika Wrocławska. Wyrokiem z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07) Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu II instancji w pkt I (tj. oddalającym obie apelacje) i w tej części przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.
Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w Warszawie, działając na rzecz skarżącego, dochodził naprawienia szkody przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, wywołane – w ocenie skarżącego – bezprawiem judykacyjnym Sądu Najwyższego. Związek Zawodowy złożył skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07). Postanowieniem z 1 czerwca 2010 r. (sygn. akt II BP 4/10) Sąd Najwyższy odrzucił tę skargę. W uzasadnieniu – powołując się na zaskarżone niniejszą skargą konstytucyjną przepisy – podniósł, że skarga nie przysługuje od orzeczenia Sądu Najwyższego, a w związku z tym jest niedopuszczalna. Postanowienie Sądu Najwyższego zostało doręczone skarżącemu 23 czerwca 2010 r.
Zarządzeniem z 6 października 2010 r. Trybunał Konstytucyjny wezwał skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego zostały naruszone w związku z zapadłym w dniu 1 czerwca 2010 r. postanowieniem Sądu Najwyższego (sygn. akt II BP 4/10), wskazanym w skardze jako ostateczne orzeczenie – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – bądź wykazanie, że skarżący działa w imieniu podmiotu, którego praw orzeczenie dotyczy; nadesłanie wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07) oraz uchylonego tym orzeczeniem wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu; a także podanie dokładnego opisu stanu faktycznego, w związku z którym wniesiono skargę konstytucyjną.
W piśmie z 16 października 2010 r. skarżący wyjaśnił, że Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w Warszawie, korzystając z uprawnień organizacji społecznej działającej na prawach prokuratora (w oparciu o art. 55 w zw. z art. 62 k.p.c.) wytoczył powództwo na rzecz skarżącego, a na podstawie art. 58 w zw. z art. 62 k.p.c. prawomocny wyrok zapadły w sprawie ma powagę rzeczy osądzonej pomiędzy skarżącym – na rzecz którego wytoczono powództwo – a pozwaną. Zdaniem skarżącego skutek współuczestnictwa (art. 56 § 1 zdanie drugie k.p.c.) należy odnieść także do postanowienia Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2010 r. (sygn. akt II BP 4/10), odrzucającego skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07).
Skarżący podkreślił, że art. 4241 § 1 i 3 k.p.c., na podstawie którego Sąd Najwyższy w postanowieniu z 1 czerwca 2010 r. (sygn. akt II BP 4/10) uznał za niedopuszczalną skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, pozbawia skarżącego prawa do rozstrzygnięcia na drodze sądowej, czy orzeczenie – wydane uprzednio po rozpoznaniu skargi kasacyjnej – jest niezgodne z prawem. O niedopuszczalności drogi sądowej, a tym samym naruszeniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, świadczy – w ocenie skarżącego – odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem ze względu na jej przedmiot. Konsekwencją braku drogi sądowej jest, jak wskazuje skarżący, naruszenie zakazu zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji), a w rezultacie prawa do wynagrodzenia szkody wywołanej prawomocnym orzeczeniem (art. 77 ust. 1 Konstytucji).
Trybunał Konstytucyjny z urzędu ustalił, że Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z 25 września 2008 r. (sygn. akt APa 24/08), po ponownym rozpoznaniu sprawy na skutek wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07), zmienił zaskarżony wyrok sądu I instancji w ten sposób, że oddalił powództwo ponad kwotę 1.200 zł, nie naruszając w tym zakresie orzeczenia o odsetkach.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Merytoryczne rozpoznanie skargi uwarunkowane zostało spełnieniem przez skarżącego licznych przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Rozpatrywana skarga nie może zostać merytorycznie rozpoznana ze względu na oczywistą bezzasadność podniesionych zarzutów, a także nieuzupełnienie wszystkich braków formalnych skargi konstytucyjnej.
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna może być wniesiona do Trybunału, jeżeli na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie orzekł o przysługujących skarżącemu prawach lub wolnościach konstytucyjnych. Na tle niniejszej sprawy szczególnego podkreślenia wymaga, że orzeczenie organu władzy publicznej ów ostateczny charakter nabywa wówczas, gdy skarżącemu nie przysługuje już środek odwoławczy od tego orzeczenia, ani też nie toczy się żadne postępowanie, w ramach którego orzeczenie to może zostać zmienione lub uchylone.
Zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia praw z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji należy uznać za oczywiście bezzasadne.
Trybunał Konstytucyjny przypomina, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia stanowi obok skargi kasacyjnej i skargi o wznowienie postępowania nadzwyczajny środek zaskarżenia. Jest ona specjalnym procesowym środkiem prawnym, którego celem jest ustalenie, że prawomocne rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji, (wyjątkowo pierwszej), a więc orzeczenie poddane już raz kontroli jurysdykcyjnej, jest mimo to niezgodne z prawem. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem jest samodzielnym, autonomicznym instrumentem badania legalności działalności jurysdykcyjnej sądów powszechnych, służącym jednostce zamierzającej dochodzić od państwa wynagrodzenia szkody, o jakiej mowa w art. 77 ust. 1 Konstytucji.
Funkcję skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia pełnią także skarga kasacyjna oraz skarga o wznowienie postępowania. Co prawda jest to ich funkcja subsydiarna i leżąca na marginesie podstawowych funkcji procesowych, jakie spełniają te nadzwyczajne środki zaskarżenia, jednak wspólną cechą omawianych trzech instrumentów prawnych jest prejudycjalny charakter wydawanych orzeczeń, stwarzający możliwość dochodzenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez wydanie albo – w zależności od treści przedmiotu rozstrzygnięcia – przez wydanie i wykonanie zaskarżonego orzeczenia.
W dniu, w którym zapadł wyrok Sądu Najwyższego (6 marca 2008 r.), jak również w chwili wniesienia przez skarżącego skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem tego orzeczenia, obowiązywał zakwestionowany art. 4241 § 3 k.p.c. (obecnie zagadnienie to reguluje art. 4241a k.p.c.).
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego odmawiające przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania albo oddalające skargę kasacyjną jest równoznaczne z orzeczeniem oddalającym skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia albo odmawiającym przyjęcia jej do rozpoznania. Z kolei orzeczenie uwzględniające skargę kasacyjną otwiera drogę do zastosowania art. 415 k.p.c. przez sąd ponownie rozpoznający sprawę lub Sąd Najwyższy. Stosując art. 415 k.p.c. sąd, na wniosek skarżącego, orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego. W ten sposób dochodzi do pełnego lub częściowego naprawienia szkody.
Za subsydiarnym charakterem nadzwyczajnych środków zaskarżenia przemawia również orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, który stoi na stanowisku, że rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego wydane w ramach postępowania nadzwyczajnego ma charakter prejudycjalny, gdyż umożliwia ustalenie podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa (zob. wyrok TK z 1 kwietnia 2008 r., SK 77/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 39).
W sprawie, w związku z którą zainicjowano postępowanie przed Trybunałem, skarżący zarzuca naruszenie standardów wynikających między innymi z postanowień art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. W ocenie skarżącego nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której ustawodawca wyłączył ocenę zgodności z prawem orzeczeń Sądu Najwyższego. Zdaniem Trybunału zarzut ten jest jednak niezasadny, bowiem z powołanych już przepisów k.p.c., poglądów doktryny i orzecznictwa Trybunału wynika, że ustawodawca na równi w skutkach traktuje skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, skargę kasacyjną oraz skargę o wznowienie postępowania.
Innymi słowy, mając na uwadze pomocniczy charakter orzeczeń Sądu Najwyższego wydanych w wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej – należy przyjąć, że zarzut wyłączenia dopuszczalności skargi od orzeczeń, od których wniesiono skargę kasacyjną oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego, a tym samym naruszenia art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji, jest oczywiście bezzasadny. Mając na względzie, że orzeczenia Sądu Najwyższego stanowią prejudykat w ewentualnym procesie odszkodowawczym, za nietrafny należy zatem uznać również zarzut naruszenia art. 77 ust. 1 Konstytucji.
Co istotne, biorąc pod uwagę datę doręczenia skarżącemu postanowienia Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2010 r. (sygn. akt II BP 4/10), odrzucającego skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07), oraz datę złożenia skargi konstytucyjnej (odpowiednio: 23 czerwca 2010 r. oraz 16 lipca 2010 r.), jak również argumentację i zarzuty zawarte w skardze konstytucyjnej, Trybunał stwierdza, że skarżący nie złożył powództwa odszkodowawczego przeciwko Skarbowi Państwa. Tym samym zarzuty naruszenia art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji mają charakter potencjalny, ponieważ wydanie w sprawie orzeczenia przez Sąd Najwyższy na skutek skargi kasacyjnej nie zamyka ex definitione drogi sądowej do dochodzenia naruszonych (w ocenie skarżącego) wolności i praw.
Do 25 września 2010 r. art. 4171 § 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej; k.c.) stanowił, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, natomiast od tej daty brzmi: „jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej”. Jednak art. 4171 § 2 zdanie pierwsze k.c. ani nie był podstawą orzeczenia wskazywanego jako ostateczne w niniejszej skardze konstytucyjnej, ani nie został w niej zakwestionowany.
W tej sytuacji Trybunał stwierdza, że skarżący domaga się od ustawodawcy ustanowienia swoistej skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia dotyczącej rozstrzygnięcia, które jest tożsame w skutkach z orzeczeniem zapadłym w wyniku rozpoznania tego środka. Stanowi to postulat de lege ferenda, który pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego.
Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny wskazuje, że skarżący nie uzupełnił należycie braków formalnych skargi konstytucyjnej, ponieważ nadesłał dokument stanowiący nieurzędowy wyciąg z treści wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07), w którym m.in. strony określone są jako „Jacek B. i Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w W. przeciwko Politechnice W.”, brak jest pełnego oznaczenia orzeczeń sądów powszechnych oraz stosownych pieczęci sądowych, a nawet poświadczenia zgodności z oryginałem przez występującego w sprawie pełnomocnika zgodnie z art. 129 § 3 k.p.c. w zw. z art. 20 ustawy o TK.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
POSTANOWIENIE
z dnia 3 lutego 2012 r.
Sygn. akt Ts 169/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Wojciech Hermeliński,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jacka B. w sprawie zgodności:
art. 4241 § 1 i 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 16 lipca 2010 r. Jacek B. (dalej: skarżący) zarzucił, że art. 4241 § 1 i 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Zgodnie z art. 4241 § 1 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym do 25 września 2010 r., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Natomiast art. 4241 § 3 k.p.c., obowiązujący do 25 września 2010 r. (obecnie zastąpiony przez art. 4241a k.p.c.), stanowił, że od orzeczeń sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego skarga nie przysługuje. W takich wypadkach orzeczenie Sądu Najwyższego traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.
W ocenie skarżącego ustawodawca, uniemożliwiając złożenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wydanego przez Sąd Najwyższy, naruszył konstytucyjne standardy określone w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zaskarżony przepis pozbawia skarżącego możliwości uruchomienia drogi sądowej w celu dochodzenia naruszonych wolności i praw. Jednocześnie skarżący zarzuca, że kwestionowany przepis narusza art. 77 ust. 1 Konstytucji, ponieważ działanie organu władzy publicznej obejmuje swym zakresem także orzeczenia Sądu Najwyższego.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Skarżący oraz Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w Warszawie (dalej także: Związek Zawodowy), działający na rzecz skarżącego – członka Związku Zawodowego, wnieśli powództwa przeciwko Politechnice Wrocławskiej. Sprawy zostały połączone do wspólnego rozpoznania. W toku postępowania przed sądem I instancji skarżący oświadczył, że wstępuje do sprawy w charakterze powoda odnośnie do roszczenia objętego pozwem Związku Zawodowego. Wyrokiem z 22 maja 2006 r. Sąd Okręgowy – Wydział VII – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu (sygn. akt VII P 92/04) uwzględnił częściowo powództwo. Apelację wniósł Związek Zawodowy oraz pozwana; dodatkowo Związek Zawodowy złożył zażalenie. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział III – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z 9 stycznia 2007 r. (sygn. akt III A Pa 95/06 oraz III A Pz 32/06) oddalił obie apelacje oraz oddalił zażalenie. Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożyła Politechnika Wrocławska. Wyrokiem z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07) Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu II instancji w pkt I (tj. oddalającym obie apelacje) i w tej części przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.
Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w Warszawie, działając na rzecz skarżącego, dochodził naprawienia szkody przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, wywołane – w ocenie skarżącego – bezprawiem judykacyjnym Sądu Najwyższego. Związek Zawodowy złożył skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07). Postanowieniem z 1 czerwca 2010 r. (sygn. akt II BP 4/10) Sąd Najwyższy odrzucił tę skargę. W uzasadnieniu – powołując się na zaskarżone niniejszą skargą konstytucyjną przepisy – podniósł, że skarga nie przysługuje od orzeczenia Sądu Najwyższego, a w związku z tym jest niedopuszczalna. Postanowienie Sądu Najwyższego zostało doręczone skarżącemu 23 czerwca 2010 r.
Zarządzeniem z 6 października 2010 r. Trybunał Konstytucyjny wezwał skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego zostały naruszone w związku z zapadłym w dniu 1 czerwca 2010 r. postanowieniem Sądu Najwyższego (sygn. akt II BP 4/10), wskazanym w skardze jako ostateczne orzeczenie – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – bądź wykazanie, że skarżący działa w imieniu podmiotu, którego praw orzeczenie dotyczy; nadesłanie wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07) oraz uchylonego tym orzeczeniem wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu; a także podanie dokładnego opisu stanu faktycznego, w związku z którym wniesiono skargę konstytucyjną.
W piśmie z 16 października 2010 r. skarżący wyjaśnił, że Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w Warszawie, korzystając z uprawnień organizacji społecznej działającej na prawach prokuratora (w oparciu o art. 55 w zw. z art. 62 k.p.c.) wytoczył powództwo na rzecz skarżącego, a na podstawie art. 58 w zw. z art. 62 k.p.c. prawomocny wyrok zapadły w sprawie ma powagę rzeczy osądzonej pomiędzy skarżącym – na rzecz którego wytoczono powództwo – a pozwaną. Zdaniem skarżącego skutek współuczestnictwa (art. 56 § 1 zdanie drugie k.p.c.) należy odnieść także do postanowienia Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2010 r. (sygn. akt II BP 4/10), odrzucającego skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07).
Skarżący podkreślił, że art. 4241 § 1 i 3 k.p.c., na podstawie którego Sąd Najwyższy w postanowieniu z 1 czerwca 2010 r. (sygn. akt II BP 4/10) uznał za niedopuszczalną skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, pozbawia skarżącego prawa do rozstrzygnięcia na drodze sądowej, czy orzeczenie – wydane uprzednio po rozpoznaniu skargi kasacyjnej – jest niezgodne z prawem. O niedopuszczalności drogi sądowej, a tym samym naruszeniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, świadczy – w ocenie skarżącego – odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem ze względu na jej przedmiot. Konsekwencją braku drogi sądowej jest, jak wskazuje skarżący, naruszenie zakazu zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji), a w rezultacie prawa do wynagrodzenia szkody wywołanej prawomocnym orzeczeniem (art. 77 ust. 1 Konstytucji).
Trybunał Konstytucyjny z urzędu ustalił, że Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z 25 września 2008 r. (sygn. akt APa 24/08), po ponownym rozpoznaniu sprawy na skutek wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07), zmienił zaskarżony wyrok sądu I instancji w ten sposób, że oddalił powództwo ponad kwotę 1.200 zł, nie naruszając w tym zakresie orzeczenia o odsetkach.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Merytoryczne rozpoznanie skargi uwarunkowane zostało spełnieniem przez skarżącego licznych przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Rozpatrywana skarga nie może zostać merytorycznie rozpoznana ze względu na oczywistą bezzasadność podniesionych zarzutów, a także nieuzupełnienie wszystkich braków formalnych skargi konstytucyjnej.
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna może być wniesiona do Trybunału, jeżeli na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie orzekł o przysługujących skarżącemu prawach lub wolnościach konstytucyjnych. Na tle niniejszej sprawy szczególnego podkreślenia wymaga, że orzeczenie organu władzy publicznej ów ostateczny charakter nabywa wówczas, gdy skarżącemu nie przysługuje już środek odwoławczy od tego orzeczenia, ani też nie toczy się żadne postępowanie, w ramach którego orzeczenie to może zostać zmienione lub uchylone.
Zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia praw z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji należy uznać za oczywiście bezzasadne.
Trybunał Konstytucyjny przypomina, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia stanowi obok skargi kasacyjnej i skargi o wznowienie postępowania nadzwyczajny środek zaskarżenia. Jest ona specjalnym procesowym środkiem prawnym, którego celem jest ustalenie, że prawomocne rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji, (wyjątkowo pierwszej), a więc orzeczenie poddane już raz kontroli jurysdykcyjnej, jest mimo to niezgodne z prawem. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem jest samodzielnym, autonomicznym instrumentem badania legalności działalności jurysdykcyjnej sądów powszechnych, służącym jednostce zamierzającej dochodzić od państwa wynagrodzenia szkody, o jakiej mowa w art. 77 ust. 1 Konstytucji.
Funkcję skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia pełnią także skarga kasacyjna oraz skarga o wznowienie postępowania. Co prawda jest to ich funkcja subsydiarna i leżąca na marginesie podstawowych funkcji procesowych, jakie spełniają te nadzwyczajne środki zaskarżenia, jednak wspólną cechą omawianych trzech instrumentów prawnych jest prejudycjalny charakter wydawanych orzeczeń, stwarzający możliwość dochodzenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez wydanie albo – w zależności od treści przedmiotu rozstrzygnięcia – przez wydanie i wykonanie zaskarżonego orzeczenia.
W dniu, w którym zapadł wyrok Sądu Najwyższego (6 marca 2008 r.), jak również w chwili wniesienia przez skarżącego skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem tego orzeczenia, obowiązywał zakwestionowany art. 4241 § 3 k.p.c. (obecnie zagadnienie to reguluje art. 4241a k.p.c.).
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego odmawiające przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania albo oddalające skargę kasacyjną jest równoznaczne z orzeczeniem oddalającym skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia albo odmawiającym przyjęcia jej do rozpoznania. Z kolei orzeczenie uwzględniające skargę kasacyjną otwiera drogę do zastosowania art. 415 k.p.c. przez sąd ponownie rozpoznający sprawę lub Sąd Najwyższy. Stosując art. 415 k.p.c. sąd, na wniosek skarżącego, orzeka o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu stanu poprzedniego. W ten sposób dochodzi do pełnego lub częściowego naprawienia szkody.
Za subsydiarnym charakterem nadzwyczajnych środków zaskarżenia przemawia również orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, który stoi na stanowisku, że rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego wydane w ramach postępowania nadzwyczajnego ma charakter prejudycjalny, gdyż umożliwia ustalenie podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa (zob. wyrok TK z 1 kwietnia 2008 r., SK 77/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 39).
W sprawie, w związku z którą zainicjowano postępowanie przed Trybunałem, skarżący zarzuca naruszenie standardów wynikających między innymi z postanowień art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. W ocenie skarżącego nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której ustawodawca wyłączył ocenę zgodności z prawem orzeczeń Sądu Najwyższego. Zdaniem Trybunału zarzut ten jest jednak niezasadny, bowiem z powołanych już przepisów k.p.c., poglądów doktryny i orzecznictwa Trybunału wynika, że ustawodawca na równi w skutkach traktuje skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, skargę kasacyjną oraz skargę o wznowienie postępowania.
Innymi słowy, mając na uwadze pomocniczy charakter orzeczeń Sądu Najwyższego wydanych w wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej – należy przyjąć, że zarzut wyłączenia dopuszczalności skargi od orzeczeń, od których wniesiono skargę kasacyjną oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego, a tym samym naruszenia art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji, jest oczywiście bezzasadny. Mając na względzie, że orzeczenia Sądu Najwyższego stanowią prejudykat w ewentualnym procesie odszkodowawczym, za nietrafny należy zatem uznać również zarzut naruszenia art. 77 ust. 1 Konstytucji.
Co istotne, biorąc pod uwagę datę doręczenia skarżącemu postanowienia Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2010 r. (sygn. akt II BP 4/10), odrzucającego skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07), oraz datę złożenia skargi konstytucyjnej (odpowiednio: 23 czerwca 2010 r. oraz 16 lipca 2010 r.), jak również argumentację i zarzuty zawarte w skardze konstytucyjnej, Trybunał stwierdza, że skarżący nie złożył powództwa odszkodowawczego przeciwko Skarbowi Państwa. Tym samym zarzuty naruszenia art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji mają charakter potencjalny, ponieważ wydanie w sprawie orzeczenia przez Sąd Najwyższy na skutek skargi kasacyjnej nie zamyka ex definitione drogi sądowej do dochodzenia naruszonych (w ocenie skarżącego) wolności i praw.
Do 25 września 2010 r. art. 4171 § 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej; k.c.) stanowił, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, natomiast od tej daty brzmi: „jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej”. Jednak art. 4171 § 2 zdanie pierwsze k.c. ani nie był podstawą orzeczenia wskazywanego jako ostateczne w niniejszej skardze konstytucyjnej, ani nie został w niej zakwestionowany.
W tej sytuacji Trybunał stwierdza, że skarżący domaga się od ustawodawcy ustanowienia swoistej skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia dotyczącej rozstrzygnięcia, które jest tożsame w skutkach z orzeczeniem zapadłym w wyniku rozpoznania tego środka. Stanowi to postulat de lege ferenda, który pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego.
Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny wskazuje, że skarżący nie uzupełnił należycie braków formalnych skargi konstytucyjnej, ponieważ nadesłał dokument stanowiący nieurzędowy wyciąg z treści wyroku Sądu Najwyższego z 6 marca 2008 r. (sygn. akt II PK 192/07), w którym m.in. strony określone są jako „Jacek B. i Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w W. przeciwko Politechnice W.”, brak jest pełnego oznaczenia orzeczeń sądów powszechnych oraz stosownych pieczęci sądowych, a nawet poświadczenia zgodności z oryginałem przez występującego w sprawie pełnomocnika zgodnie z art. 129 § 3 k.p.c. w zw. z art. 20 ustawy o TK.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.