Pełny tekst orzeczenia

62/1/B/2013

POSTANOWIENIE

z dnia 6 grudnia 2012 r.

Sygn. akt Ts 187/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Biernat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej PKS Tychy Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

art. 1262 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 9 czerwca 2011 r., wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 17 czerwca 2011 r. (data nadania), spółka PKS Tychy (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 1262 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 176 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Pozwem złożonym 8 lutego 2010 r. w Sądzie Okręgowym Warszawa-Praga w Warszawie – X Wydział Gospodarczy skarżąca wniosła m.in. o wydanie nakazu zapłaty. Pismem z 10 września 2010 r. (sygn. akt X GC 368/10) Sąd ten wezwał skarżącą do uzupełnienia braków formalnych pozwu m.in. przez uiszczenie kwoty 1267,00 zł. W odpowiedzi, 17 września 2010 r. skarżąca wniosła o zwolnienie od kosztów sądowych. Pismem z 22 września 2010 r. (sygn. akt jw.) sąd wezwał skarżącą do złożenia szczegółowego wyliczenia, jakie należności składają się na dochodzoną pozwem kwotę. W piśmie procesowym z 1 października 2010 r. skarżąca odniosła się do wezwania. Zarządzeniem z 12 października 2010 r. sąd przekazał sprawę z powództwa skarżącej do Wydziału III Cywilnego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, gdyż pozwani nie byli przedsiębiorcami w rozumieniu art. 4792 k.p.c., a sprawa nie była gospodarczą – w myśl art. 4791 k.p.c. (nie dotyczyła stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej). Pismem z 18 października 2010 r. (sygn. akt III C 1375/10) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie – III Wydział Cywilny wezwał skarżącą do złożenia informacji księgowych za 2010 r. W piśmie z 26 października 2010 r. skarżąca odniosła się do wezwania.

Postanowieniem z 25 listopada 2010 r. (sygn. akt III C 1375/10) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie – III Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącej o zwolnienie od kosztów sądowych. Postanowieniem z 29 grudnia 2010 r. (sygn. akt VI ACz 2071/10) Sąd Apelacyjny w Warszawie – VI Wydział Cywilny oddalił zażalenie na powyższe postanowienie. Pismem z 3 lutego 2011 r. (sygn. akt III C 1375/10) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie – III Wydział Cywilny wezwał skarżącą do uzupełnienia – w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu pozwu – braków formalnych pozwu przez uiszczenie opłaty sądowej w kwocie 5068,00 zł. Zarządzeniem z 9 marca 2011 r. (sygn. akt jw.) na podstawie art. 130 § 2 k.p.c. sąd zwrócił skarżącej pozew z powodu nieuiszczenia przez nią opłaty sądowej. Postanowieniami z 26 maja 2011 r. (sygn. akt jw.) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie – III Wydział Cywilny odrzucił ponowny wniosek skarżącej o zwolnienie od kosztów sądowych oraz odrzucił zażalenie na zarządzenie o zwrocie pozwu. W uzasadnieniu postanowienia o odrzuceniu zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu sąd wskazał, że skarżąca wezwana do uiszczenia opłaty od zażalenia, mimo upływu zakreślonego terminu, zażalenia nie opłaciła. W piśmie procesowym z 7 kwietnia 2010 r. wniosła jedynie o zwolnienie od wpisu od pozwu ponad kwotę 100,00 zł. Nie wnosiła natomiast o zwolnienie od opłaty od zażalenia.

W skardze konstytucyjnej skarżąca przytoczyła treść zaskarżonej regulacji oraz powołanych przepisów Konstytucji, a także podniosła, iż sama zasada odpłatności postępowania sądowego nie narusza wyżej wymienionych wzorców konstytucyjnych. Przedmiot jej zarzutu stanowi natomiast konstrukcja prawna, ustanawiająca obowiązek dokonania opłaty ponad możliwości finansowe strony, które strona posiada w danym momencie, co uniemożliwia skuteczne wniesienie środka procesowego. Zdaniem skarżącej ustawodawca wskazał wprawdzie, że w określonych wypadkach strona może ubiegać się o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych, jednak w przypadku przedsiębiorców prawo ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych jest „prawem de facto martwym”, gdyż „w obecnych warunkach gospodarczych – w ocenie sądów koszty postępowania są takimi samymi kosztami prowadzenia działalności jak każdy inny koszt – (…) przedsiębiorca powinien nieustannie gromadzić środki w nieograniczonej ilości tak, aby być przygotowanym na konieczność opłacenia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, zażalenia lub apelacji. Brak górnego limitu uwarunkowany jest tym, iż najwyższy wpis może wynieść 100 000,00 zł, przy czym liczba spraw, w których może występować jest nieograniczona”.

W uzasadnieniu skargi podniesiono także, że w sprawie skarżącej działanie sądów pierwszej i drugiej instancji „podjęte na podstawie zaskarżonych przepisów art. 16 ust. 1 i 3 oraz art. 30 ustawy z 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych faktycznie pozbawia skarżącą prawa określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji, a nadto jednoznacznie i wprost narusza dyspozycję art. 77 ust. 2 Konstytucji oraz art. 176 Konstytucji. W efekcie istniejący stan prawny narusza przesłankę art. 2 Konstytucji”.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 15 września 2011 r. (doręczonym 20 września 2011 r.) skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: wskazanie ostatecznego orzeczenia, z którego wydaniem wiąże naruszenie swych konstytucyjnych wolności lub praw, wraz z datą doręczenia tego orzeczenia skarżącej; wskazanie konstytucyjnych wolności lub praw skarżącej, wyrażonych w art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 176 Konstytucji, naruszonych przez zaskarżony art. 1262 § 1 k.p.c., oraz dokładne określenie sposobu ich naruszenia; wyjaśnienie, czy powołane na s. 3 uzasadnienia skargi konstytucyjnej art. 16 ust. 1 i 3 oraz art. 30 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88, ze zm.) są również przedmiotem skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie oraz – w razie uczynienia ich przedmiotem kontroli – wskazanie związku tych przepisów z orzeczeniem, z którego wydaniem skarżąca wiąże naruszenie swych konstytucyjnych wolności lub praw; doręczenie aktualnego i uwierzytelnionego odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego (dalej: KRS).

W piśmie procesowym z 27 września 2011 r. pełnomocnik skarżącej odniósł się do stwierdzonych braków skargi. Jednocześnie wniósł o zwrot kosztów związanych z uzyskaniem odpisu KRS w kwocie 85,00 zł. Ponadto wyjaśnił, że powołanie w uzasadnieniu skargi nieobowiązujących już przepisów miało na celu „wykazanie działania mechanizmu, jakiego istnienie nie gwarantuje, iż konstytucyjnie chronione prawo do sądu nie będzie naruszane. Przedmiotowe przepisy powołane w uzasadnieniu skargi powołane zostały pomocniczo dla większej wyrazistości stanu rzeczy”. Wskazano, że ostatecznym orzeczeniem w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji jest postanowienie Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie – Wydział III Cywilny z 26 maja 2011 r. (sygn. akt III C 1375/10), odrzucające zażalenie skarżącej na zarządzenie z 9 marca 2011 r. o zwrocie pozwu.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła naruszeń tych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Ze względu na wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej jej merytoryczne rozpoznanie uwarunkowane zostało spełnieniem licznych wymogów formalnych określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji, doprecyzowanych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Z art. 47 ust. 1 pkt 2 tej ustawy wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Skarżąca kwestionuje art. 1262 § 1 k.p.c. w brzmieniu: „sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata”. Podstawowy zarzut skargi sprowadza się do twierdzenia, że w sytuacji, gdy strona postępowania nie posiada środków pozwalających w danej chwili na uiszczenie kosztów sądowych, przepis ten zamyka jej drogę do rozpoznania sprawy (pozwu) przez sąd w postępowaniu co najmniej dwuinstancyjnym. Skarżąca podkreśla przy tym, że nie kwestionuje samej instytucji kosztów sądowych ani zasady, w myśl której prowadzenie postępowania sądowego odbywa się po uiszczeniu odpowiedniej opłaty.

Po pierwsze, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną zakwestionowany przepis nie był podstawą ostatecznego orzeczenia, a co za tym idzie – nie stanowił źródła naruszenia praw skarżącej.

Z treści wskazanego jako ostateczne orzeczenie wynika że, skarżąca, składając wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, nie wniosła o zwolnienie od opłaty od zażalenia. Jak stwierdził sąd okręgowy w uzasadnieniu postanowienia z 26 maja 2011 r.: „W piśmie procesowym z 7 kwietnia 2011 r. [skarżąca] wniosła o zwolnienie od wpisu od pozwu ponad kwotę 100 zł. Nie wnosiła natomiast o zwolnienie od opłaty od zażalenia. (…) Sąd jest związany wnioskiem o zwolnienie, i nie może domyślać się zamiaru strony”. W sytuacji zatem, gdy skarżąca wezwana do uiszczenia opłaty od zażalenia, mimo upływu terminu, zażalenia tego nie opłaciła, sąd zobligowany był odrzucić środek odwoławczy bez oceny jego zasadności. W tym stanie rzeczy podstawą orzeczenia nie był – jak przyjęła skarżąca – art. 1262 § 1 k.p.c., lecz – co wyraźnie wskazano w uzasadnieniu – art. 370 k.p.c. w brzmieniu: „sąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie”, znajdującego zastosowanie do zażalenia w związku z art. 397 § 2 k.p.c.

Należy zatem stwierdzić, że skarga konstytucyjna nie spełnia podstawowej przesłanki przekazania jej do merytorycznego rozpoznania –zarzuty skargi nie dotyczą przepisu, na podstawie którego sąd lub inny organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach skarżącej. Powyższa okoliczność – w myśl art. 49 w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – stanowi przesłankę odmowy nadania skardze dalszego biegu.

Po drugie – niezależnie od powyższej przesłanki odmowy – uzasadnienie skargi konstytucyjnej z 17 czerwca 2011 r. sprowadza się wyłącznie do postawienia zarzutu ograniczenia prawa do sądu przez zaskarżony art. 1262 § 1 k.p.c. oraz wymienienia poszczególnych postanowień Konstytucji wraz z przytoczeniem ich treści. Z kolei pismo procesowe z 27 września 2011 r. – mimo zarządzenia sędziego Trybunału wzywającego do wskazania konstytucyjnych wolności lub praw skarżącej oraz dokładnego określenia sposobu ich naruszenia – jedynie streszcza tę skargę.

Wobec powyższego należy przypomnieć, że art. 79 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że przesłanką dopuszczalności złożenia skargi konstytucyjnej nie jest każde naruszenie Konstytucji, ale tylko naruszenie wyrażonych w niej wolności lub praw człowieka i obywatela, z których wynikają przysługujące skarżącemu konstytucyjne prawa podmiotowe. Skarga konstytucyjna winna zatem zawierać – zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – przede wszystkim wskazanie, które z określonych w Konstytucji wolności lub praw zostały naruszone, oraz określenie sposobu tego naruszenia (por. wyrok TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; a także postanowienia TK z: 25 października 1999 r., SK 22/98, OTK ZU nr 6/1999, poz. 122; 24 lipca 2000 r., SK 26/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 151; 8 marca 2005 r., Ts 6/05, OTK ZU nr 2/B/2006, poz. 89 oraz 18 listopada 2008 r., SK 23/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 166).

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie podkreślano, że prawidłowe wykonanie przez skarżącego obowiązku przedstawienia, jakie konstytucyjne prawa lub wolności (i w jaki sposób) zostały naruszone przez przepisy stanowiące przedmiot wnoszonej skargi konstytucyjnej, polegać musi nie tylko na wskazaniu (numerycznym) postanowień Konstytucji i zasad z nich wyprowadzanych, z którymi – zdaniem skarżącego – niezgodne są kwestionowane przepisy, ale również na precyzyjnym przedstawieniu treści prawa lub wolności, wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Powinna temu towarzyszyć szczegółowa i precyzyjna argumentacja, uprawdopodabniająca stawiane zarzuty. Z powyższego obowiązku nie może zwolnić skarżącego, działający niejako z własnej inicjatywy, Trybunał Konstytucyjny, który – zgodnie z art. 66 ustawy o TK – orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej (por. postanowienie TK z 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). W konsekwencji niedopuszczalne jest samodzielne precyzowanie przez Trybunał, a tym bardziej uzasadnianie, jedynie ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (por. postanowienie TK z 4 lutego 2009 r., Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138).

Nieuzasadniona jest także teza skarżącego, w myśl której prawo do zwolnienia od kosztów jest „prawem de facto martwym”, gdyż „zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa, przedsiębiorca w ramach prowadzonej przez siebie działalności powinien zabezpieczyć środki na prowadzenie sporów sądowych”. Zdaniem skarżącego konsekwencją tej tezy jest obowiązek stałego gromadzenia środków na poczet ewentualnych sporów sądowych, a brak takich środków w żadnym wypadku nie uzasadnia zwolnienia od kosztów. Należy zauważyć, że ani skarga, ani tym bardziej pismo procesowe uzupełniające jej braki, nie wskazują, aby w tym zakresie istniała jakakolwiek linia orzecznicza.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że skarżąca nie wykonała obowiązku wynikającego z art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, co przemawia przeciwko rozpoznaniu niniejszej skargi przez Trybunał Konstytucyjny na rozprawie.

W odniesieniu do wniosku skarżącej w sprawie zwrotu kosztów związanych z uzyskaniem odpisu KRS, należy wskazać na postanowienie z 6 grudnia 2006 r., w którym Trybunał stwierdził: „w myśl art. 24 ust. 2 zdanie 1 ustawy o TK zwrot kosztów postępowania orzekany jest wraz z wyrokiem uwzględniającym skargę konstytucyjną. W razie nieuwzględnienia skargi konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny może orzec zwrot kosztów postępowania tylko »w uzasadnionych przypadkach«” (SK 13/06, OTK ZU nr 11/A/2006, poz. 174). Złożony w analizowanej sprawie wniosek nie zawiera żadnego uzasadnienia.



Z przedstawionych wyżej powodów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.