Pełny tekst orzeczenia

221/2/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 14 lutego 2012 r.
Sygn. akt Ts 191/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Arkadiusza S. w sprawie zgodności:
1) art. 110a § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) w zakresie, w jakim – przy zastosowanej przez sąd wykładni – ogranicza prawo skazanego do posiadania w celi dokumentów związanych z postępowaniem, którego jest uczestnikiem, jedynie w formie papierowej, z art. 32 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, a także art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) przepisów rozdziału VIII zarządzenia Nr 27/2009 Dyrektora Aresztu Śledczego w Białymstoku z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie porządku wewnętrznego Aresztu Śledczego w Białymstoku (niepubl.) w zakresie, w jakim nie przewidują prawa skazanego do posiadania w celi komputera, z:
a) art. 7 w związku z art. 87 Konstytucji,
b) art. 70 ust. 1 w związku z art. 9 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także art. 13 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169 – zał.) oraz art. 2 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175),
c) art. 110a § 1 i 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) w związku z art. 32 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, a także art. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 13 czerwca 2011 r. (data nadania), Arkadiusz S. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność: (1) art. 110a § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.) w zakresie, w jakim – przy zastosowanej przez sąd wykładni – ogranicza prawo skazanego do posiadania w celi dokumentów związanych z postępowaniem, którego jest uczestnikiem, jedynie w formie papierowej, z art. 32 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, a także art. 2 Konstytucji; (2) przepisów rozdziału VIII zarządzenia Nr 27/2009 Dyrektora Aresztu Śledczego w Białymstoku z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie porządku wewnętrznego Aresztu Śledczego w Białymstoku (niepubl.; dalej: zarządzenie z 2009 r.) w zakresie, w jakim nie przewidują prawa skazanego do posiadania w celi komputera, z: (a) art. 7 w związku z art. 87 Konstytucji, (b) art. 70 ust. 1 w związku z art. 9 Konstytucji, a także art. 13 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169 – zał.; dalej: Pakt) oraz art. 2 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175; dalej: Protokół), (c) art. 110a § 1 i 2 k.k.w. w związku z art. 32 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, a także art. 2 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z wydaniem przez Sąd Okręgowy w Białymstoku – IV Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych postanowienia z 1 marca 2011 r. (sygn. akt IV Kow 2554/10), utrzymującego w mocy decyzję Dyrektora Aresztu Śledczego w Białymstoku z 16 listopada 2010 r. w przedmiocie odmowy zezwolenia na posiadanie w celi komputera przez skarżącego. W ocenie sądu decyzja odmowna Dyrektora Aresztu Śledczego w Białymstoku miała swoją podstawę w art. 110a § 2 k.k.w. (który stanowi, że dyrektor zakładu karnego może zezwolić skazanemu na posiadanie w celi sprzętu audiowizualnego, komputerowego oraz innych przedmiotów, w tym także podnoszących estetykę pomieszczenia lub będących wyrazem kulturalnych zainteresowań skazanego, jeżeli posiadanie tych przedmiotów nie narusza zasad porządku i bezpieczeństwa obowiązujących w zakładzie karnym) oraz zarządzeniu z 2009 r. (które nie przewiduje, aby osadzeni w Areszcie Śledczym w Białymstoku posiadali sprzęt komputerowy w celach).

3. W ocenie skarżącego art. 110a § 1 k.k.w. oraz przepisy rozdziału VIII zarządzenia z 2009 r. naruszają wywodzoną z zasady demokratycznego państwa prawnego zasadę przyzwoitej legislacji (art. 2 Konstytucji), a także zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Z kolei przepisy rozdziału VIII zarządzenia z 2009 r. godzą również w zasadę legalizmu (art. 7 Konstytucji) oraz stanowią naruszenie ustanowionego przez ustrojodawcę zamkniętego katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego (art. 87 Konstytucji), ponieważ – zdaniem skarżącego – wykraczają poza granice wewnętrznego prawotwórstwa organów państwowych, a także uniemożliwiają kształcenie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych skarżącego, gdyż nie przewidują możliwości posiadania przez niego komputera w celi.

4. Pismem z 28 czerwca 2011 r. Trybunał Konstytucyjny zwrócił się do Dyrektora Aresztu Śledczego w Białymstoku o przesłanie do akt postępowania Trybunału kopii zarządzenia z 2009 r., co nastąpiło w piśmie Zastępcy Dyrektora Aresztu Śledczego w Białymstoku z 5 lipca 2011 r. (znak: S/Sk-072/2/11/30827).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga odpowiada określonym prawem wymogom. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny ze względu na konieczność umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia konstytucyjnych i ustawowych kryteriów warunkujących jej merytoryczne rozpoznanie.

3. W pierwszej kolejności Trybunał odniósł się do kwestii powołania przez skarżącego w sposób nieprawidłowy wzorców kontroli w postaci art. 2, art. 7, art. 9, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 oraz art. 87 Konstytucji.

3.1. Artykuł 2 Konstytucji – co do zasady – nie może stanowić samoistnej podstawy kontroli. Jak wielokrotnie podnoszono w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, przepis ten wyznacza jedynie standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (por. np. wyroki TK z: 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53 oraz 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75). Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że o dopuszczalności stosowania art. 2 ustawy zasadniczej jako samoistnej podstawy indywidualnej kontroli konstytucyjności prawa nie może przesądzać okoliczność, że przepis ten może być samodzielną podstawą orzeczenia wydawanego w ramach kontroli generalnej (abstrakcyjnej). W tym ostatnim przypadku bowiem ocena ta nie jest uwarunkowana istnieniem praw podmiotowych konkretnego podmiotu, naruszonych zastosowaniem przez organ władzy publicznej niekonstytucyjnego przepisu (por. np. postanowienie TK z 25 marca 2009 r., Ts 75/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 126).
Trybunał Konstytucyjny od wejścia w życie obowiązującej Konstytucji wielokrotnie podkreślał, że szeroki katalog praw i wolności wymienionych w rozdziale II Konstytucji obejmuje i zasadniczo wyczerpuje pojęcie „konstytucyjnych wolności lub praw”, o których mowa w art. 79 ust. 1 ustawy zasadniczej. W interpretacji przepisów zawartych w tym rozdziale mogą być pomocne klauzule generalne, takie jak klauzula demokratycznego państwa prawnego, ale nie one będą stanowić samoistną podstawę skargi konstytucyjnej. Podstawy takiej należy szukać w konkretnych postanowieniach Konstytucji statuujących określone prawo lub wolność. Artykuł 2 Konstytucji (tak jak inne przepisy wyrażające zasady ogólne) może natomiast nadal stanowić podstawę do wywodzenia, niewyrażonych w Konstytucji explicite, zasad konstytucyjnych działania organów władzy publicznej. Zasady te nie mają jednak charakteru samoistnych praw lub wolności konstytucyjnych o charakterze podmiotowym (por. np. wyroki TK z: 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144 oraz 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75, a także postanowienie TK z 18 września 2001 r., Ts 71/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 239).

3.2. Konstytucja w art. 7, art. 9 oraz art. 87 nie kreuje po stronie obywateli żadnych praw ani wolności konstytucyjnych, gdyż stanowią one przepisy o charakterze ustrojowym i dotyczą – odpowiednio – zasady legalizmu w działaniach władz publicznych, przestrzegania przez Rzeczpospolitą Polską wiążącego ją prawa międzynarodowego oraz katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego (por. np. wyroki TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2 oraz 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40, a także postanowienia TK z 16 lutego 2011 r., Ts 224/10 oraz 15 czerwca 2011 r., Ts 194/09, oba jeszcze niepubl.).

3.3. Zasada równości w rozumieniu konstytucyjnym nie ma charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, zgodnie z powszechnie przyjętym założeniem nie oznacza identyczności (tożsamości) praw wszystkich podmiotów. Równość (prawo do równego traktowania) funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona musi być do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym podmiotom (grupom podmiotów) w porównaniu ze statusem innych podmiotów (grup). W postanowieniu pełnego składu z 24 października 2001 r. o sygn. SK 10/01 Trybunał Konstytucyjny, uznając prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki, podkreślił, że „ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (»metaprawa«), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Oznacza to, że art. 32 Konstytucji wyraża przede wszystkim zasadę ogólną i dlatego winien być odnoszony – jako tzw. „wzorzec związkowy” – do konkretnych przepisów Konstytucji, o ile mogą one stanowić samoistny wzorzec kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną (por. wyroki TK z: 24 lutego 1999 r., SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24; 17 stycznia 2001 r., K 5/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 2; 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225; 28 maja 2002 r., P 10/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 35; 23 listopada 2004 r., P 15/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 108 oraz 11 września 2007 r., P 11/07, OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 97).

3.4. W przypadku art. 31 ust. 3 Konstytucji, należy stwierdzić, że przepis ten żadnych konstytucyjnych wolności lub praw nie proklamuje. Nie wyraża on też w sposób pełny odrębnych wolności lub praw, a czyni to jedynie w sposób cząstkowy i uzupełniający, ściśle związany z innymi normami Konstytucji. Jak wynika z tytułu podrozdziału, w którym został umiejscowiony, wyraża zasadę ogólną dotyczącą konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela. Zasada ta dotyczy „ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw”, nie jest więc podstawą odrębnego typu wolności lub prawa. Wynika z tego, że art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej nie formułuje samoistnego prawa podmiotowego o randze konstytucyjnej i zawsze musi być współstosowany z innymi normami Konstytucji (tak wyrok TK z 29 kwietnia 2003 r., SK 24/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 33; por. postanowienie pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).

3.5. Wobec powyższego Trybunał odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności:
1) art. 110a § 1 k.k.w. oraz przepisów rozdziału VIII zarządzenia z 2009 r. z art. 32 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, a także art. 2 Konstytucji;
2) przepisów rozdziału VIII zarządzenia z 2009 r. z art. 7 w związku z art. 87, a także art. 9 Konstytucji;
– z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

4. W dalszej kolejności Trybunał Konstytucyjny po raz kolejny przypomina, że z art. 79 ust. 1 Konstytucji wyraźnie wynika, iż skarga konstytucyjna przysługuje tylko i wyłącznie w wypadku, gdy zostały naruszone wolności lub prawa określone w Konstytucji. W związku z tym wskazane przez skarżącego art. 13 Paktu i art. 2 Protokołu oraz art. 110a § 1 i 2 k.k.w. nie mogą stanowić wzorca kontroli w niniejszej sprawie. Toteż skardze w zakresie badania zgodności przepisów rozdziału VIII zarządzenia z 2009 r. ze wskazanymi postanowieniami umów międzynarodowych oraz Kodeksu karnego wykonawczego należało odmówić nadania dalszego biegu z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

5. Odnosząc się do ostatniego z powołanych przez skarżącego wzorców kontroli, Trybunał Konstytucyjny uznał zarzut naruszenia art. 70 ust. 1 Konstytucji za oczywiście bezzasadny. W odniesieniu bowiem do wywodzonego z tego postanowienia konstytucyjnego prawa do nauki stwierdzić należy, że dla uznania określonego prawa podmiotowego za dopuszczalną podstawę wnoszonej skargi konieczne jest, aby prawo to doznało niedozwolonego uszczerbku w sprawie, w związku z którą kierowana jest skarga konstytucyjna. Orzeczenie, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, wydane być musi w sprawie i wobec podmiotu, który występuje ze skargą konstytucyjną. W przypadku skarżącego, jak i wydanych wobec niego rozstrzygnięć, żadna z powyższych zależności nie zachodzi, gdyż całe postępowanie poprzedzające wniesienie skargi konstytucyjnej dotyczyło wyłącznie kwestii gromadzenia dokumentów procesowych na nośniku elektronicznym, nie zaś problemu realizacji przez skarżącego jego prawa do nauki. Z tego też powodu – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – Trybunał odmówił nadania dalszego biegu skardze w zakresie badania zgodności przepisów rozdziału VIII zarządzenia z 2009 r. z art. 70 ust. 1 Konstytucji.

6. Trybunał stwierdza ponadto, że analizowana skarga konstytucyjna w zakresie odnoszącym się do przepisów rozdziału VIII zarządzenia z 2009 r. dotyczy braku regulacji normatywnej. Skarżący niekonstytucyjność przepisów uzasadnia bowiem nieistnieniem w ich treści określonych fragmentów, co każe uznać, że skarga nie odpowiada wymogom wynikającym z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, gdyż zarzuty nie mogą polegać na wskazywaniu, że przepis nie zawiera konkretnej regulacji, której istnienie zadowalałoby wnioskodawcę (tak wyrok TK z 19 listopada 2001 r., K 3/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 251). Zaniechanie ustawodawcze (luka normatywna) nie może być przedmiotem badania w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Wydanie orzeczenia w tym zakresie należy więc uznać za niedopuszczalne (zob. postanowienia TK z: 11 grudnia 2002 r., SK 17/02, OTK ZU nr 7/A/2002, poz. 98 oraz 22 czerwca 2005 r., K 42/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 74).

Z przedstawionych wyżej powodów postanowiono jak w sentencji.