Pełny tekst orzeczenia

32/1/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 17 lipca 2012 r.
Sygn. akt Ts 274/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jarosława J. w sprawie zgodności:
art. 117 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 20 października 2010 r. Jarosław J. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 117 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 Konstytucji.
Skarga została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z dnia 22 czerwca 2010 r. (sygn. akt I ACo 94/10) Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny zwolnił skarżącego od kosztów sądowych w całości i oddalił wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – Wydział I Cywilny z 12 maja 2010 r. (sygn. akt I ACz 534/10). Postanowienie w sprawie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu nie zawierało uzasadnienia, ponieważ z uwagi na wydanie go przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku – orzekający po raz pierwszy, nie przysługiwał od niego żaden środek zaskarżenia (art. 357 § 1 k.p.c.).
Skarżący podnosi, że zaskarżony przepis jest niezgodny z art. 45 Konstytucji w zakresie, w jakim umożliwia oddalenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, pomimo że strona nie jest w stanie ponieść ani kosztów sądowych, ani tym bardziej kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Oddalenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego na podstawie art. 117 § 5 k.p.c. całkowicie pozbawia taką stronę możliwości zainicjowania postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia z uwagi na objęcie tego postępowania przymusem adwokacko-radcowskim wynikającym z art. 871 w zw. z art. 4247 k.p.c.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Jak stanowi art. 79 ust. 1 Konstytucji: „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a uszczegółowione w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w niniejszej sprawie jest stwierdzenie, że orzeczenie, z którym skarżący wiąże naruszenie praw i wolności konstytucyjnych, zostało wydane w wyniku błędnego zastosowania prawa. W sprawie skarżącego doszło bowiem do nieprawidłowego zastosowania prawa przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny. W myśl zaskarżonego art. 117 § 5 k.p.c. sąd uwzględni wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jeżeli ich udział w sprawie uzna za potrzebny. Zgodnie jednak z art. 117 § 6 k.p.c. wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, zgłoszony po raz pierwszy w postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sąd przekazuje do rozpoznania sądowi pierwszej instancji, chyba że uzna wniosek za uzasadniony. Przepis ten obowiązuje od 19 kwietnia 2010 r., tj. od wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45; dalej: ustawa nowelizująca). Słusznie zwraca uwagę sam skarżący, że w jego sprawie powinien mieć zastosowanie art. 117 k.p.c. w brzmieniu nadanym przez ustawę nowelizującą, ponieważ wniosek o zwolnienie od kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia został złożony przez skarżącego po wejściu w życie ustawy nowelizującej.
Nie budzi zatem wątpliwości, że w świetle obowiązujących przepisów Sąd Apelacyjny w Gdańsku powinien był przekazać wniosek skarżącego do rozpoznania sądowi pierwszej instancji, tj. Sądowi Okręgowemu w Gdańsku (art. 117 § 6 k.p.c.). Od postanowienia sądu pierwszej instancji wydanego w wyniku rozpoznania wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu przysługuje wnioskodawcy zażalenie do sądu drugiej instancji (art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c.). W sprawie skarżącego to jednak sąd apelacyjny rozpoznał jako pierwszy wniosek o zwolnienie od kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Takie zastosowanie przepisów przez sąd pozbawiło skarżącego możliwości uruchomienia dwuinstancyjnego postępowania sądowego, a w rezultacie poddania kontroli instancyjnej postanowienia w sprawie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Bezpośrednia (pierwotna) przyczyna ewentualnego naruszenia praw i wolności konstytucyjnych w sprawie skarżącego wynika zatem z zastosowania prawa przez sąd apelacyjny.
W związku z powyższym Trybunał zauważa, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna nie jest skargą „na rozstrzygnięcie”, lecz skargą „na przepis”. Jeśli przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją, to skarga nie przysługuje (zob. postanowienie TK z 2 grudnia 2010 r., SK 11/10, OTK ZU nr 10/A/2010 poz. 131). Zgodnie z orzecznictwem Trybunału obowiązujący model skargi konstytucyjnej „kształtuje w szczególny sposób dowodowe powinności skarżącego: nawet bowiem wykazanie istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało, nie jest tożsame z dowodem, że przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjność samego przepisu będącego prawną podstawą rozstrzygnięcia” (wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji, postanowił jak w sentencji.