Pełny tekst orzeczenia

90/1/B/2013

POSTANOWIENIE

z dnia 4 grudnia 2012 r.

Sygn. akt Ts 288/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Teresa Liszcz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Bogdana R. w sprawie zgodności:

art. 139 § 1 zdanie pierwsze w związku z art. 133 § 1 w związku z art. 135 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE




W skardze konstytucyjnej z 28 września 2011 r. Bogdan R. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 139 § 1 zdanie pierwsze w związku z art. 133 § 1 w związku z art. 135 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 Konstytucji.


Skarga konstytucyjna została sformułowana na podstawie następującego stanu faktycznego. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą (EL-WENT Zakład Produkcyjno-Usługowy Bogdan R.) skarżący został zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za wykonywanie prac budowlanych (wydany przez Sąd Rejonowy w Radomiu nakaz zapłaty z 17 marca 2010 r., sygn. akt V GNc 720/10). Nakaz zapłaty został wysłany na wskazany przez powoda w postępowaniu nakazowym adres, tj. adres miejsca zamieszkania powoda. Adres ten nie jest związany z działalnością gospodarczą prowadzoną przez skarżącego. W związku z nieodebraniem przez skarżącego korespondencji w terminie Sąd Rejonowy w Radomiu przyjął na podstawie art. 139 § 1 k.p.c., że nakaz zapłaty został prawidłowo doręczony skarżącemu, uznał nakaz za prawomocny i nadał mu klauzulę wykonalności.


Skarżącemu nie doręczono prawidłowo zawiadomienia komornika o wszczęciu egzekucji, a o wydaniu wskazanego wyżej nakazu zapłaty skarżący dowiedział się na skutek egzekucji zasądzonej kwoty z jego konta bankowego. W związku z powyższym złożył skargę o wznowienie postępowania w sprawie o sygn. akt V GNc 720/10, wskazując jako podstawę nieważność tego postępowania, wynikającą z niemożności działania strony i obrony swych praw przed uprawomocnieniem się nakazu zapłaty (art. 401 pkt 2 k.p.c.). Sąd Rejonowy w Radomiu postanowieniem z 20 stycznia 2011 r. (sygn. akt V GC 595/10) odrzucił skargę skarżącego, uznawszy, że nie opiera się ona na żadnej z ustawowych podstaw wznowienia, które są określone w art. 401 pkt 2 k.p.c.. Sąd ten nie znalazł bowiem podstaw do uznania, że doszło do uchybienia w procedowaniu sądu, które pociągałoby za sobą nieważność postępowania. Sąd Okręgowy w Lublinie postanowieniem z 27 maja 2011 r. (sygn. akt IX Gz 109/11) oddalił zażalenie skarżącego na wyżej wskazane postanowienie, podkreślając, że powołane w skardze twierdzenia skarżącego dotyczące okoliczności powoływanych jako podstawa wznowienia były logicznie sprzeczne.


W ocenie skarżącego zakwestionowane regulacje naruszają wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo do rzetelnej i jawnej procedury oraz zakaz wprowadzania ograniczeń w zakresie dostępności ochrony sądowej (art. 77 Konstytucji), a także nakaz zapewnienia uczestnictwa strony w postępowaniu sądowym dotyczącym jej praw (art. 78 Konstytucji), w zakresie, w jakim ta konstrukcja normatywna statuuje domniemanie doręczenia dwukrotnie awizowanego nakazu zapłaty na adres miejsca zamieszkania przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, bez próby doręczenia na adres prowadzenia działalności gospodarczej. Jednocześnie, zdaniem skarżącego, kwestionowane unormowanie narusza prawo do sądu w aspekcie zasady równości, zasady zaufania do państwa oraz sprawiedliwości społecznej (art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 2 Konstytucji) – w zakresie, w jakim różnicuje procesowe uprawnienia i obowiązki przedsiębiorców w zależności od tego, czy ich działalność została zarejestrowana w ewidencji działalności gospodarczej, czy w rejestrze przedsiębiorców. Zróżnicowanie to prowadzi do dyskryminacji przedsiębiorców działających na podstawie zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej.


Zarządzeniem sędziego TK z 13 grudnia 2011 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez nadesłanie pięciu kopii dokumentów, otrzymanych przez skarżącego z Sądu Rejonowego w Radomiu (V Wydział Gospodarczy), dokumentujących okoliczności uznania niedoręczonego skarżącemu pisma (nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy w Radomiu 17 marca 2010 r., sygn. akt V GNc 720/10) za doręczone. Pełnomocnik skarżącego 28 grudnia 2011 r. nadesłał wskazane dokumenty.




Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:




Dokonanie przez Trybunał Konstytucyjny kontroli zgodności aktów normatywnych z Konstytucją w trybie skargi konstytucyjnej uzależnione jest od stwierdzenia, że konstytucyjnie gwarantowane prawa lub wolności skarżącego zostały naruszone, a usunięcie tego naruszenia nie jest możliwe przy użyciu zwykłych środków ochrony prawnej. Zasadę tę statuuje art. 79 ust. 1 Konstytucji, który stanowi, że skargę konstytucyjną może wnieść każdy, czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone – jeżeli na podstawie ustawy lub innego aktu normatywnego, którego kontroli domaga się skarżący, sąd lub organ administracji ostatecznie orzekł o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Przepis ten określa zarazem wymogi formalne, które musi spełniać skarga konstytucyjna – doprecyzowane, zgodnie z zawartym w Konstytucji upoważnieniem, w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK ). W myśl art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Zgodnie z tym przepisem termin do wniesienia skargi konstytucyjnej związany jest z uzyskaniem w ramach przysługującej drogi prawnej orzeczenia niepodlegającego zaskarżeniu przy użyciu zwykłych środków zaskarżenia. W postępowaniach sądowych obejmuje to prawomocny wyrok lub prawomocne postanowienie. Konstytucja i ustawa o TK nie wymagają natomiast użycia środków o charakterze nadzwyczajnym, których wniesienie uzależnione zostało od spełnienia szczególnych wymagań.


Zasadniczym powodem stwierdzenia niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej jest uznanie, że skarżący nie wykorzystał przysługujących mu środków odwoławczych w celu ochrony swych praw, a zatem nie wyczerpał drogi prawnej w zakresie wydanego nakazu zapłaty. Skarżący domaga się dokonania kontroli przepisów dotyczących wznowienia postępowania, a zatem postępowania nadzwyczajnego. Tymczasem, na co wskazuje treść skargi i załączonych orzeczeń, nie wykorzystał przysługującej mu w toku postępowania drogi prawnej. Jak podkreślił Sąd Okręgowy w Lublinie w postanowieniu z 27 maja 2011 r., nakaz zapłaty uprawomocnił się wobec braku wniesienia środków zaskarżenia przez skarżącego. Niemniej, skarżący mógł kwestionować skuteczność doręczenia nakazu zapłaty przez złożenie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty (por. s. 6 uzasadnienia). Uprawomocnienie się nakazu zapłaty, którego wzruszenia żądał skarżący, korzystając z nadzwyczajnych środków zaskarżenia, nastąpiło zatem ze względu na niewyczerpanie drogi prawnej w toku postępowania w sprawie owego nakazu. Prowadzi to do wniosku, że skarga konstytucyjna nie spełnia warunków określonych w art. 46 ust. 1 ustawy o TK i na tej podstawie należało odmówić nadania jej dalszego biegu (por. wyrok TK z 15 października 2002 r., sygn. SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).


Jedynie na marginesie Trybunał podkreśla, że nie zasługują na uwzględnienie argumenty skarżącego, wskazujące, że nie doręczono mu nakazu zapłaty. Okoliczności te wystąpiły bowiem, jak wynika z treści skargi i orzeczeń zapadłych w sprawie, z tego powodu, że skarżący nie odbierał korespondencji w miejscu zamieszkania. Tymczasem, w judykaturze utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym przedsiębiorcom – osobom fizycznym, prowadzącym działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji, dokonuje się doręczeń według zasad przewidzianych dla osób fizycznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 10 marca 2006 r., sygn. akt IV CK 287/05, Lex nr 398457), tj. na adres miejsca zamieszkania. Jednocześnie przepisy ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447, ze zm.; dalej: ustawa) określają obowiązki przedsiębiorcy w zakresie uzyskania wpisu w rejestrze lub ewidencji (art. 14 ustawy). Wpis ma kluczowe znaczenie dla możliwości podjęcia działalności gospodarczej. Komentowany przepis wskazuje, że przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą w dniu złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (dalej: CEIDG) albo po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Należy zatem wskazać, że obowiązkiem przedsiębiorcy jest uzyskanie wpisu w KRS lub CEIDG. Wskazany obowiązek stanowi w istocie legalizację działalności gospodarczej. Komentowany przepis wyraźnie bowiem określa, że przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą pod warunkiem złożenia wniosku o wpis we właściwym rejestrze (M. Sieradzka, Komentarz do art. 14 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, [w:] Swoboda działalności gospodarczej. Komentarz, wyd. II, LEX/el. 2012, uwaga 13). Ewidencjonowanie przedsiębiorców będących osobami fizycznymi jest zadaniem CEIDG. Zgodnie z art. 25 ustawy wpisowi do CEIDG podlega m.in. oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu zamieszkania przedsiębiorcy, adres do doręczeń przedsiębiorcy oraz adresy, pod którymi jest wykonywana działalność gospodarcza, w tym adres głównego miejsca wykonywania działalności i oddziału, jeżeli został utworzony. Dodatkowo, ustawodawca wprowadził dla przedsiębiorcy obowiązek uaktualniania zmiany danych objętych wpisem (art. 30 ustawy). Ze względu na powyższe, należy uznać, że doręczenie nakazu zapłaty na adres ujawniony w ewidencji działalności gospodarczej nie stanowiło naruszenia praw czy też wolności konstytucyjnych skarżącego.


W tym kontekście trzeba podkreślić, że „przy rozpatrywaniu skarg konstytucyjnych szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesów prawnych skarżących. Możliwe jest to jednak dopiero po wykazaniu przez nich minimalnej choćby staranności w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Poziom tej staranności został wyznaczony przez określenie wymogów dopuszczalności wniesienia skargi konstytucyjnej. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że »skarga ta nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie« (postanowienia z 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77 oraz 17 marca 1998 r., Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 20). Skarga konstytucyjna, stanowiąca w istocie zarzut przeciw prawu, jest ultima ratio – ostatnią szansą dochodzenia praw i wolności naruszonych przez zastosowanie kwestionowanego w skardze przepisu. (…) Poza oceną Trybunału Konstytucyjnego muszą zatem z konieczności pozostawać również te sytuacje, w których utrata prawa do rozpoznania skargi konstytucyjnej następuje w rezultacie uchybień popełnionych przez skarżącego na wcześniejszych etapach postępowania” (postanowienie TK z 3 lipca 2007 r., SK 4/07, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 83).





W tym stanie rzeczy Trybunał postanowił jak w sentencji.