Pełny tekst orzeczenia

34/1/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 15 listopada 2012 r.
Sygn. akt Ts 292/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Małgorzata Pyziak-Szafnicka,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Marianny P. w sprawie zbadania zgodności:
art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843, ze zm.) z art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 10 listopada 2010 r. (wniesiono osobiście) Marianna P. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843, ze zm.; dalej: ustawa) z art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została złożona w związku z następującym stanem faktycznym. W dniu 15 czerwca 2010 r. skarżąca wniosła do Naczelnego Sądu Administracyjnego skargę o stwierdzenie przewlekłości postępowania toczącego się przed Naczelnym Sądem Administracyjnym pod sygnaturą II FSK 1095/09 w sprawie ze skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 20 lutego 2009 r. (sygn. akt III SA/WA 2899/08). Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z 20 lipca 2010 r. (sygn. akt II FPP 2/10) oddalił skargę o stwierdzenie przewlekłości postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.
W skardze konstytucyjnej zarzucono niezgodność art. 4 ust. 3 ustawy z art. 45 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim przepis ten uprawnia Naczelny Sąd Administracyjny do rozpoznania skarg na przewlekłość postępowania toczącego się przed tym sądem. W ocenie skarżącej prowadzi to do pozbawienia jej prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez niezawisły, bezstronny i niezależny sąd. Zdaniem skarżącej zaskarżony przepis narusza nadto art. 176 ust. 1 Konstytucji przez brak kontroli instancyjnej orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego w zakresie, w jakim rozstrzyga w sprawie skargi na przewlekłość postępowania toczącego się przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 8 maja 2012 r. skarżąca została wezwana do usunięcia braków formalnych skargi przez doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem oraz do dokładnego określenia sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej. W piśmie z 4 czerwca 2012 r. (data nadania) skarżąca ustosunkowała się do powyższego zarządzenia.


Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw, którego rozpoznanie uwarunkowane zostało spełnieniem licznych przesłanek. Zasadniczo zostały one określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46 i art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga poza realizacją wymogów stawianych pismu procesowemu powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. Z przytoczonych powyżej przepisów wynika, że zarzuty skargi muszą uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, powołanie właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających podmiotowe prawa przysługujące osobom fizycznym, i – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej niezgodności.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna powyższych wymagań nie spełnia, gdyż zarzuty skarżącej mają charakter oczywiście bezzasadny.
Zagadnienie prawa do sądu wielokrotnie było przedmiotem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał wskazywał, że na treść prawa do sądu składają się zasadniczo trzy elementy: po pierwsze, prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem – organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); po drugie, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; po trzecie, prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (zob. wyroki z: 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143; 20 września 2006 r., SK 63/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 108; 4 marca 2008 r., SK 3/07, OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 25). W sprawie zakończonej wyrokiem z 24 października 2007 r., o sygn. SK 7/06 (OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108) Trybunał wskazał ponadto, że prawo do sądu obejmuje jeszcze jeden komponent, a mianowicie prawo do sądu należycie ukształtowanego pod względem podmiotowym, czyli co do cech, jakie powinny charakteryzować sędziego.
W rozpatrywanej sprawie zarzuty dotyczą pierwszego i drugiego z wymienionych elementów (przejawów) prawa do sądu. Istota zarzutów w niniejszej sprawie koncentruje się jednakże na kwestionowaniu istniejącej w systemie prawnym zasady, zgodnie z którą środki odwoławcze od orzeczeń, innych rozstrzygnięć i czynności dokonanych przez najwyższe instancje sądowe, czy sądy zajmujące pozycję sądów najwyższych, naczelnych, rozpoznają te właśnie sądy. Jest to w sposób oczywisty związane z istotą instancyjności i ukształtowaniem właściwości rzeczowej sądów. Nie jest bowiem możliwe stworzenie systemu prawnego, w którym istniałaby niekończąca się możliwość znalezienia wyższej instancji albo innego sądu najwyższego.
Z kolei prawo do rozpoznania sprawy przez sąd oznacza między innymi, że kompetencje sądów powinny być tak ukształtowane, by zawsze jakiś sąd był właściwy do rozpatrzenia sprawy dotyczącej wolności i praw jednostki. Takie określenie gwarantuje dostęp do sądu, nie jest jednak wystarczające z punktu widzenia prawa do sądu właściwego, o którym mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Konieczne jest zatem określenie w obowiązujących przepisach, który sąd jest właściwy do rozpoznania sprawy. W związku z powyższym przepisy określające właściwość sądu mają nie tyle charakter porządkowy, co gwarancyjny (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 czerwca 2008 r., SK 17/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 178). Prawo do sądu właściwego jest gwarancją między innymi sprawiedliwego rozstrzygnięcia. Powyższe rozważania prowadzą do jednoznacznego wniosku, że sądowa kontrola danej kategorii spraw powinna zostać powierzona sądowi, który jest najlepiej przygotowany do jej rozpoznania – czy to ze względu na swą specjalizację, czy też miejsce w strukturze sądownictwa. Nie budzi zatem wątpliwości, że rozpoznanie sprawy inicjowanej przez wniesienie skargi na przewlekłość postępowania przez Naczelny Sąd Administracyjny zabezpiecza prawo strony do rozpoznania sprawy przez sąd właściwy.
Trybunał zwraca ponadto uwagę na szczególny charakter skargi na przewlekłość postępowania. Stanowi ona dwustopniową gwarancję wolności i praw konstytucyjnych: podstawową gwarancję tych wolności i praw stanowi prawo do sądu, a na wypadek gdyby prawo to nie było właściwie realizowane, stronie przysługuje skarga na przewlekłość postępowania. Skarga na przewlekłość postępowania stanowi zatem subsydiarny środek dochodzenia konstytucyjnych wolności i praw. Jednocześnie postępowanie ze skargi na przewlekłość postępowania ma charakter akcesoryjny. Postępowanie wszczęte przez wniesienie skargi nie jest postępowaniem autonomicznym, lecz incydentalnym w ramach postępowania dotyczącego istoty sprawy, mającym gwarantować sprawny przebieg rozprawy głównej. Na skutek wniesienia skargi nie rozpoczyna się nowe, samodzielne postępowanie (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 14 października 2010 r., K 17/07, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 75). Ze względu na przedmiot skargi na przewlekłość postępowanie zainicjowane wniesieniem tego środka nie jest objęte gwarancją rozpoznania skargi przez sąd w postępowaniu dwuinstancyjnym (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 1 kwietnia 2008 r., SK 77/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 39).
Należy także podkreślić, że art. 176 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne, jest przepisem o charakterze ustrojowym, zawartym w rozdziale VIII Konstytucji – Sądy i Trybunały. Określa on przede wszystkim sposób organizacji sądów i nie może, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, stanowić samodzielnego wzorca kontroli w trybie skargi konstytucyjnej (por. m.in. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 15 lutego 2007 r., Ts 197/06, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 83).



W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.