Pełny tekst orzeczenia

357/4/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 17 maja 2012 r.
Sygn. akt Ts 298/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Biernat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Mieczysława S. w sprawie zgodności:
1) art. 7 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.) w zakresie, w jakim stosowany jest do podmiotów wskazanych w art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz. U. Nr 32, poz. 172, ze zm.), a także, w jakim rozumiany jest jako podstawa do nienaliczania świadczeń emerytalnych za czas niezawinionego pozostawania bez pracy, z art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 366 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w zakresie, w jakim nie uwzględnia specyfiki postępowania odrębnego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz możliwości wzruszania prawomocnych decyzji rentowych, przewidzianej w art. 114 oraz art. 133 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.), wprowadzonych z uwzględnieniem istoty prawa do zabezpieczenia społecznego przewidzianego w Konstytucji, z:
a) art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji,
b) art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.),

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej Mieczysława S. (dalej: skarżący), wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 10 listopada 2010 r. (data nadania), zarzucono niezgodność: (1) art. 7 pkt 4 (w petitum i uzasadnieniu skargi nieprawidłowo oznaczonego jako „art. 7 ust. 4”) ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.; dalej: ustawa emerytalno-rentowa) – w zakresie, w jakim stosowany jest do podmiotów wskazanych w art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz. U. Nr 32, poz. 172, ze zm.; dalej: ustawa z 1989 r.), a także, w jakim rozumiany jest jako podstawa do nienaliczania świadczeń emerytalnych za czas niezawinionego pozostawania bez pracy – z art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji; (2) art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 366 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) – w zakresie, w jakim nie uwzględnia specyfiki postępowania odrębnego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz możliwości wzruszania prawomocnych decyzji rentowych, przewidzianej w art. 114 oraz art. 133 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy emerytalno-rentowej, wprowadzonych z uwzględnieniem istoty prawa do zabezpieczenia społecznego przewidzianego w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji, a także art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja).

2. Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym:

2.1. Sąd Wojewódzki w Łodzi - VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z 27 sierpnia 1991 r. (sygn. akt VI P 626/90), przywrócił skarżącego do pracy, uznając, że został on zwolniony w 1986 r. z przyczyn opisanych w art. 1 ustawy z 1989 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznał lata 1986-1991 za okres składkowy, ale przyjął dla niego zerową stawkę, gdyż skarżący nie świadczył pracy w tym przedziale czasu.

2.2. Wyrokiem z 23 sierpnia 2005 r. (sygn. akt IV U 303/05) Sąd Okręgowy w Sieradzu – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Zduńskiej Woli z 13 grudnia 2004 r. (nr 939047/20/I), odmawiającą skarżącemu prawa do przeliczenia renty z uwzględnieniem wynagrodzenia najniższego w grupie zawodowej w latach 19861991, i przyznał skarżącemu to prawo. Na skutek apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny w Łodzi – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 21 września 2006 r. (sygn. akt III AUa 1689/05) zmienił zaskarżone orzeczenie i oddalił odwołanie skarżącego. Podstawą rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji było stwierdzenie, że skoro skarżący w latach 1986-1991 nie pracował, to tym samym nie otrzymywał wtedy wynagrodzenia za pracę i stąd pracodawca nie zaniedbał obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne z tego okresu; nie można było – zdaniem sądu – przyjąć do podstawy wymiaru renty najniższych zarobków, a w rachubę wchodziło wyłącznie zaliczenie do stażu pracy lat 1986-1991 jako okresu z zerowymi zarobkami.

2.3. Postanowieniem z 11 lutego 2008 r. (sygn. akt IV U 1653/07) Sąd Okręgowy w Sieradzu – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. – odrzucił odwołanie skarżącego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – II Oddział w Łodzi z 7 listopada 2007 r. (nr 2939047/I), odmawiającej skarżącemu prawa do przeliczenia podstawy wymiaru renty z uwzględnieniem wynagrodzenia średniego za okres pozostawania bez pracy w latach 1986-1991. Przyczyną odrzucenia odwołania było uznanie, że roszczenie w tym zakresie było tożsame z roszczeniem oddalonym w sprawie IV U 303/05 (po modyfikacji wprowadzonej wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi o sygn. III AUa 1689/05).

2.4. Postanowieniem z 7 czerwca 2010 r. (sygn. akt IV U 435/10) Sąd Okręgowy w Sieradzu – IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. – odrzucił odwołanie skarżącego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – II Oddział w Łodzi z 31 marca 2010 r. (nr 2939047/20/I), odmawiającej mu prawa do przeliczenia wymiaru renty. W ocenie sądu odwołanie skarżącego było objęte powagą rzeczy osądzonej, gdyż skarżący po raz kolejny wystąpił na drogę sądową z identycznym wnioskiem, który był już przedmiotem prawomocnego rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego w Łodzi o sygn. III AUa 1689/05, oddalającego odwołanie skarżącego od decyzji organu rentowego z 13 grudnia 2004 r. w sprawie odmowy przeliczenia renty z uwzględnieniem najniższego wynagrodzenia w grupie zawodowej skarżącego w latach 1986-1991. Zażalenie skarżącego na powyższe postanowienie zostało oddalone przez Sąd Apelacyjny w Łodzi – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w postanowieniu z 11 sierpnia 2010 r. (sygn. akt III AUz 113/10) jako oczywiście bezzasadne (art. 385 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.).

3. W ocenie skarżącego zakwestionowane przepisy „naruszają jego prawo do zabezpieczenia społecznego, gwarantowane przez art. 67 ust. 1 Konstytucji RP przez wprowadzenie w art. 7 ust. 4 ustawy emerytalnej ograniczenia podstawy wypłaty świadczeń za okres niewykonywania pracy w okresie przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych z ograniczeniem do okresu nie dłuższego niż 5 lat, co jest zmianą praw nabytych na gruncie ustawy z 24 maja 1989 r. (…), wcześniej wydanej lecz nadal obowiązującej, co skarżący odbiera jako naruszenie art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez nieproporcjonalne i niekonieczne ograniczenie praw nabytych i specjalnie ukształtowanych przez ustawodawcę, nadto naruszają prawo do sądu przez złe ukształtowanie procedury, która nie uwzględnia specyfiki postępowań odrębnych w sprawach ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, wykluczając ponowne rozpoznanie wniosku rentowego, co narusza zaufanie do demokratycznego państwa prawnego i zasad porządnej legislacji”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym prawem wymogom. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał ze względu na konieczność umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia konstytucyjnych i ustawowych kryteriów warunkujących jej merytoryczne rozpoznanie.

3. W pierwszej kolejności Trybunał odniósł się do kwestii przedmiotów kontroli i ich związku z orzeczeniem, z którego wydaniem skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu konstytucyjnych praw, tj. postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 11 sierpnia 2010 r. (sygn. akt III AUz 113/10). Skarżący zaskarżył bowiem regulacje prawa materialnego (art. 7 pkt 4 ustawy emerytalno-rentowej – stanowiący podstawę rozstrzygnięcia merytorycznego, czyli wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 21 września 2006 r. o sygn. III AUa 1689/05) oraz prawa procesowego (art. 199 § 1 pkt 2 oraz art. 366 k.p.c. – stanowiące podstawę rozstrzygnięcia formalnego, czyli postanowienia Sądu Okręgowego w Sieradzu z 7 czerwca 2010 r. o sygn. IV U 435/10, utrzymanego w mocy przez powołane postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 11 sierpnia 2010 r.).

3.1. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że art. 79 ust. 1 Konstytucji stwierdza, iż „każdy (…) ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego”. Oznacza to, że skarga konstytucyjna winna odpowiadać – z woli ustrojodawcy – warunkom merytorycznym i formalnym opisanym w ustawie zwykłej, czyli w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym (por. J. Trzciński, uwaga 10. do art. 79 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999-2007).
Skarga konstytucyjna stanowi środek prawny służący ochronie konstytucyjnych wolności lub praw o charakterze podmiotowym, do których naruszenia doszło na skutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie kwestionowanego przepisu. Z art. 46 ust. 1 ustawy o TK wynika obowiązek wniesienia skargi w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia przesądzającego o wyczerpaniu drogi prawnej. Przy czym w orzecznictwie Trybunału przyjmuje się jednomyślnie, że do wyczerpania drogi prawnej dochodzi w momencie uzyskania przez skarżącego prawomocnego orzeczenia w konsekwencji skorzystania z przysługujących mu zwyczajnych środków odwoławczych w ramach danego postępowania. Inicjowanie innych postępowań sądowych, które nie wpływają na prawomocność wydanych już orzeczeń, wykracza poza ramy „drogi prawnej”, określonej w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Przyjęcie odmiennego stanowiska – a zatem dopuszczenie do wnoszenia skargi konstytucyjnej dopiero po zakończeniu (w różnym czasie) dwóch lub więcej postępowań sądowych, w której to skardze niejako „zbiorczo” kwestionowane byłyby wszystkie podstawy normatywne wydanych ostatecznych orzeczeń – nie znajduje podstaw w obowiązujących przepisach prawa. Z powyższego wynika, że termin do wniesienia skargi konstytucyjnej oblicza się od daty doręczenia prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji bez względu na to, czy skarżący równolegle bądź w późniejszym czasie zainicjował inne postępowanie sądowe, które pod względem formalnym nie wpływa na prawomocność zakończonego wcześniej postępowania (por. postanowienie TK z 18 kwietnia 2011 r., Ts 230/09, OTK ZU nr 4/B/2011, poz. 305).

3.2. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wymóg wyczerpania drogi prawnej – odnośnie do badania konstytucyjności art. 7 pkt 4 ustawy emerytalnorentowej – został spełniony przez skarżącego w momencie uzyskania przezeń wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 21 września 2006 r. (sygn. akt III AUa 1689/05). Wyrok ten – co Trybunał ustalił z urzędu – został doręczony skarżącemu 17 października 2006 r., skarga konstytucyjna została wniesiona zaś 10 listopada 2010 r., a zatem fakt wniesienia tego środka prawnego przez skarżącego z wyraźnym przekroczeniem ustawowego terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, nie budzi wątpliwości. Podkreślić należy, że postępowanie sądowe zakończone wydaniem przez Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowienia z 11 sierpnia 2010 r. (sygn. akt III AUz 113/10) jest w analizowanej sprawie prawnie irrelewantne dla obliczania biegu trzymiesięcznego terminu wystąpienia ze skargą konstytucyjną w sprawie badania konstytucyjności art. 7 pkt 4 ustawy emerytalno-rentowej.

3.3. Powyższa okoliczność uzasadnia – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania konstytucyjności art. 7 pkt 4 ustawy emerytalno-rentowej ze względu na niedopuszczalność orzekania spowodowaną niespełnieniem przez skarżącego przesłanki określonej w art. 47 ust. 1 ustawy o TK.

4. W dalszej kolejności Trybunał Konstytucyjny odniósł się do kwestii zaskarżenia art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 366 k.p.c. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, o ile postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 11 sierpnia 2010 r. (sygn. akt III AUz 113/10) odnośnie do badania konstytucyjności wskazanych przepisów procedury cywilnej stanowi orzeczenie w rozumieniu art. 46 ust. 1 oraz art. 47 ust. 2 ustawy o TK, o tyle zarzuty skargi w tym zakresie dotyczą w istocie nie podstawy normatywnej rozstrzygnięcia, a orzeczeń sądów pierwszej i drugiej instancji, zapadłych wobec skarżącego w postępowaniach o sygnaturach IV U 435/10 i III AUz 113/10.

4.1. Trybunał Konstytucyjny przypomina skarżącemu, że nie jest instytucją powołaną do nadzoru judykacyjnego nad sądami i nie ma uprawnień do badania prawidłowości zastosowania uregulowań proceduralnych (jak np. przepisów dotyczących odrzucania środków procesowych z powodu stwierdzenia przesłanki ne bis in idem). Orzeka on natomiast m.in. o zgodności z Konstytucją ustaw lub innych aktów normatywnych, na podstawie których sądy lub organy administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach jednostki albo o jej obowiązkach określonych w Konstytucji. Należy przy tym podkreślić, że przedmiotem skargi konstytucyjnej nie może być sam akt zastosowania kwestionowanych przepisów w indywidualnej sprawie skarżącego. Oczywiście, płaszczyzna stosowania prawa nie pozostaje całkowicie na uboczu kontroli realizowanej przez Trybunał Konstytucyjny, gdyż w dotychczasowym orzecznictwie podkreślano wielokrotnie, że wykazanie przez skarżącego, iż przyjęty sposób interpretacji określonych przepisów ma charakter utrwalony i powszechny, może rzutować na ustalenie rzeczywistej treści normatywnej tych przepisów. Należy bowiem zwrócić uwagę, że przewidziane w art. 190 ust. 4 Konstytucji środki sanacji orzeczeń sądowych czy też decyzji administracyjnych mogą być wykorzystane jedynie w sytuacji, gdy Trybunał w swoim orzeczeniu stwierdzi niekonstytucyjność przepisów stanowiących podstawę ich wydania. Tego rodzaju orzeczenie musi mieć jednak za przedmiot ocenę regulacji zawartych w ustawie lub innym akcie normatywnym, nie zaś problem oceny prawidłowości ich zastosowania in concreto (por. wyrok TK z 8 listopada 2000 r., SK 18/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 258).

4.2. W niniejszej sprawie faktyczne dążenie skarżącego do weryfikacji przez Trybunał Konstytucyjny prawidłowości podjętych wobec skarżącego czynności proceduralnych (ocena zasadności odrzucenia odwołania skarżącego przeciwko organowi rentowemu) przemawia za odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania konstytucyjności art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 366 k.p.c. ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

5. Niezależnie od stwierdzonych wyżej samoistnych podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny zauważa, że przeciwko merytorycznemu rozpoznaniu skargi przemawia także niewykonanie przez skarżącego dyspozycji art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, wedle którego po stronie skarżącego leży – obok obligatoryjnego wskazania konstytucyjnych wolności lub praw, które jego zdaniem zostały naruszone przez kwestionowane przepisy – przede wszystkim obowiązek uzasadnienia zarzutów postawionych w skardze konstytucyjnej wraz z powołaniem stosownej argumentacji na ich poparcie. Związanie Trybunału granicami skargi (art. 66 ustawy o TK) powoduje, że niedopuszczalne jest samodzielne precyzowanie przezeń, a tym bardziej uzasadnianie – jak w analizowanej sprawie – jedynie ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów, de facto ukierunkowanych przeciwko sposobowi rozstrzygnięcia sprawy przez sądy, „obudowanych” w sposób mało czytelny szeregiem luźnych cytatów z judykatury Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego.
Z tego też względu skarga konstytucyjna – w zakresie badania zaskarżonych przepisów ze wskazanymi w petitum skargi wzorcami konstytucyjnymi – podlegała odmowie nadania dalszego biegu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK.

6. Ponadto Trybunał Konstytucyjny po raz kolejny przypomina, że z art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, iż skarga konstytucyjna przysługuje tylko w wypadku, gdy zostały naruszone prawa lub wolności określone w Konstytucji. W związku z tym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze w zakresie badania zgodności art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 366 k.p.c. z art. 6 ust. 1 Konwencji ze względu na niedopuszczalność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.