Pełny tekst orzeczenia

360/4/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 28 czerwca 2012 r.

Sygn. akt Ts 318/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Mirosław Granat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jarosława J. w sprawie zgodności:

1) art. 3941 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 oraz w zw. z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 387 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 26 listopada 2010 r. (data nadania), sporządzonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Jarosław J. (dalej: skarżący) zarzucił, po pierwsze, że art. 3941 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżenie postanowienia wydanego przez sąd drugiej instancji odnośnie do odmowy zwolnienia od kosztów sądowych oraz odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jest niezgodny z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1, w zw. z art. 45 ust. 1 oraz w zw. z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; po drugie, że art. 387 k.p.c. w zakresie, w jakim przepis ten narusza powszechne prawo do dochodzenia naruszonych praw i wolności, jest niezgodny z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 (niewłaściwie określonym w uzasadnieniu jako art. 33 ust. 3 Konstytucji) oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z 26 sierpnia 2009 r. (sygn. akt I ACa 665/09) Sąd Apelacyjny w Gdańsku – I Wydział Cywilny oddalił apelację skarżącego (w sprawie powoda) od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu z 2 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I C 45/09). Postanowieniem z 18 maja 2010 r. (sygn. akt I ACa 665/09) Sąd Apelacyjny w Gdańsku – I Wydział Cywilny odrzucił dwa wnioski skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w sprawie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 26 sierpnia 2009 r. (sygn. akt I ACa 665/09). Postanowieniem z 7 lipca 2010 r. (sygn. akt jw.) sąd ten oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem postanowienia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18 maja 2010 r. (sygn. akt jw.). Postanowienie wraz z pismem informującym o niezaskarżalności tego rozstrzygnięcia zostało doręczone skarżącemu 20 lipca 2010 r. Postanowienie nie zawierało uzasadnienia.

Wnioskiem z 27 lipca 2010 r. (data wpływu do sądu) złożonym w Sądzie Rejonowym w Gdyni skarżący wystąpił o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 3 września 2010 r. (sygn. akt I Co 296/10) sąd uwzględnił wniosek, a pismem z 8 października 2010 r. Dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych w Gdańsku wyznaczył pełnomocnika do sporządzenia skargi.

W odniesieniu do pierwszego z zakwestionowanych przepisów, tj. art. 3941 § 1 k.p.c., skarżący zarzucił, że wyłącza on możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie, w którym sąd apelacyjny orzekł o zwolnieniu od kosztów sądowych i ustanowieniu pełnomocnika po raz pierwszy. W ocenie skarżącego „istotą problemu konstytucyjnego jest zatem wynikające z zaskarżonego przepisu wyłączenie możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie zapadłe w sprawie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika urzędu po raz pierwszy przed sądem formalnie (ustrojowo) drugiej instancji”. Przepis ten – zdaniem skarżącego – narusza zatem prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, zasadę dwuinstancyjnego postępowania, która znajduje zastosowanie także w sprawach wpadkowych, jak również zasadę równości i zakazu dyskryminacji w dostępie do sądu drugiej instancji.

Kwestionując art. 387 k.p.c., skarżący zarzucił, że przepis ten – jako podstawa do zwolnienia sądu apelacyjnego z obowiązku sporządzenia pisemnego uzasadnienia o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu, w połączeniu z brakiem jawności postępowania, oraz posłużeniem się przez sąd przesłankami ocennymi – pozbawia skarżącego prawa do rzetelnego i sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, który musi spełniać przesłanki określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a uszczegółowione w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Artykuł 79 ust. 1 Konstytucji stanowi: „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Powyższa norma statuuje zasadę, zgodnie z którą, kontrola konstytucyjności przepisów dokonywana w trybie skargi konstytucyjnej ma charakter konkretny, a nie abstrakcyjny. Oznacza to, że dla wniesienia skargi wymagane jest uprzednie uzyskanie orzeczenia ostatecznie rozstrzygającego o przysługujących skarżącemu prawach lub wolnościach konstytucyjnych, wydanego na podstawie przepisu, przeciwko któremu wysuwa się zarzut niekonstytucyjności.

Skarżący zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 3941 § 1 k.p.c. w brzmieniu: „Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz na postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”. Skarżący zarzucił, że przepis ten wyłącza możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie zapadłe w sprawie zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika urzędu po raz pierwszy przed sądem formalnie (ustrojowo) drugiej instancji. W sprawie, w związku z którą skarżący wniósł skargę konstytucją, art. 3941 § 1 k.p.c. uniemożliwia mu zatem wniesienie zażalenia na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – Wydział I Cywilny z 7 lipca 2010 r. (sygn. akt I ACa 665/09).

Biorąc pod uwagę zarzuty skargi oraz treść dołączonych do niej orzeczeń, Trybunał stwierdza, że w zakresie, w jakim istota zarzutów związana jest z brakiem możliwości zaskarżenia postanowienia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 7 lipca 2010 r., skarżący nie dysponuje orzeczeniami, które spełniałyby wymogi wynikające z art. 79 ust. 1 Konstytucji. Skarżący nie wskazał bowiem rozstrzygnięcia, którego przedmiotem byłaby odmowa rozpoznania zażalenia na postanowienie o oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów postępowania oraz o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, będącego podstawą wniesienia skargi konstytucyjnej. Orzeczenie wskazane w skardze konstytucyjnej jako ostateczne w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji nie zawiera rozstrzygnięcia w zakresie odmowy rozpatrzenia zażalenia.

Trybunał Konstytucyjny wskazuje, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna musi zostać skierowana przeciwko przepisowi aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji (zob. wyroki TK z: 24 lutego 1999 r., SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24 oraz 10 stycznia 2005 r., SK 14/02, OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 10). Obowiązkiem skarżącego jest zatem dokładne określenie przedmiotu zaskarżenia oraz przedstawienie orzeczenia ostatecznie rozstrzygającego o jego prawach. W niniejszej sprawie skarżący tego nie uczynił. Wskazuje natomiast przepis będący „ewentualną” podstawą prawną orzeczenia, które uważa za ostateczne. Świadczy to jednoznacznie o niezrealizowaniu przesłanki z art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 2 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji i przesądza – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK – o niedopuszczalności nadania dalszego biegu skardze.

Odnosząc się natomiast do drugiego z zakwestionowanych przepisów, tj. art. 387 k.p.c., Trybunał zauważa, co następuje. Skarga została wniesiona w związku z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – Wydział I Cywilny z 7 lipca 2010 r. (sygn. akt I ACa 665/09), oddalającym wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem postanowienia tego sądu z 18 maja 2010 r. (sygn. akt jw.). Postanowienie to nie zawiera uzasadnienia. Jak zarzucił skarżący, jest ono de facto rozstrzygnięciem wydanym przez ten sąd po raz pierwszy, a zatem w pierwszej instancji. W tej sytuacji zwolnienie sądu z obowiązku sporządzenia pisemnego uzasadnienia uniemożliwiło skarżącemu poznanie motywów, którymi kierował się sąd, odmawiając zwolnienia od kosztów i ustanowienia zastępstwa procesowego. Zakwestionowany art. 387 k.p.c. narusza zatem – zdaniem skarżącego – prawo do rzetelnego sądu.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał stwierdza, że skarga nie może zostać rozpoznana merytorycznie, ponieważ jej zarzuty pozostają bez związku z treścią zakwestionowanego przepisu, który w sprawie skarżącego nie kształtował jego sytuacji prawnej. Objęty przedmiotem zaskarżenia art. 387 k.p.c. dotyczy uzasadniania i doręczania orzeczeń sądu drugiej instancji, zarzuty skargi koncentrują się natomiast na kwestii uzasadniania niezaskarżalnych postanowień wydanych po raz pierwszy, a zatem w pierwszej instancji, na posiedzeniu niejawnym (zob. art. 357 § 2 k.p.c.).



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.