Pełny tekst orzeczenia

255/3/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 8 lutego 2013 r.
Sygn. akt Ts 99/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Leon Kieres,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Doroty W. w sprawie zgodności:
art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 i w zw. z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 16 kwietnia 2012 r. Dorota W. (dalej: skarżąca) wniosła o zbadanie zgodności art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123; dalej: ustawa z 2006 r.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 i w zw. z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżąca była w całości zwolniona od kosztów sądowych w postępowaniu przed sądem rejonowym. Pełnomocnik skarżącej nie opłacił złożonej apelacji od wyroku sądu I instancji, mimo że na podstawie art. 10 w zw. z art. 14 w zw. z art. 149 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) w zw. z art. 2 ustawy z 2006 r. należało uiścić opłatę podstawową w wysokości 30 zł. Postanowieniem z 20 marca 2009 r. (sygn. akt II C 325/06) Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie – II Wydział Cywilny odrzucił apelację skarżącej od wyroku tegoż sądu z 11 grudnia 2008 r. (sygn. akt II C 325/06). Skarżąca wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia – wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli w Warszawie – II Wydział Cywilny z 11 grudnia 2008 r. (sygn. akt II C 325/06). Sąd Najwyższy postanowieniem z 28 września 2010 r. (sygn. akt I CNP 22/10) odrzucił tę skargę. Następnie skarżąca złożyła skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Najwyższego. Postanowieniem z 6 kwietnia 2011 r. (sygn. akt I CNP 22/10) Sąd Najwyższy odrzucił skargę kasacyjną jako niedopuszczalną na podstawie art. 3981 § 1 w zw. z art. 3986 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.).
Według skarżącej zakwestionowany przepis w zakresie, w jakim powoduje odrzucenie nieopłaconej apelacji wniesionej przez stronę zwolnioną w całości od kosztów sądowych, narusza prawo do sądu w aspekcie prawa do rzetelnej procedury (art. 45 ust. 1 Konstytucji), prawo do zaskarżenia orzeczenia wydanego w I instancji (art. 78 Konstytucji), zasadę dwuinstancyjności postępowania (art. 176 ust. 1 Konstytucji), a także zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) i zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Zdaniem skarżącej art. 2 ustawy z 2006 r. wprowadził „nierówność podmiotów w dostępie do drogi sądowej w dwóch instancjach, uniemożliwiając stronie zwolnionej w całości od kosztów sądowych zaskarżenie niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia (…) ze względu na niezależny przecież [od skarżących] termin rozpatrzenia wniesionego przez nich środka zaskarżenia”. Skarżąca podniosła, że z uchylenia przez ustawodawcę art. 1302 § 3 k.p.c. (przepisu przewidującego odrzucenie, bez wezwania do uiszczenia opłaty, nieopłaconego środka odwoławczego albo środka zaskarżenia podlegającego opłacie stałej lub stosunkowej, wniesionych przez zawodowego pełnomocnika) wynika niezgodność art. 2 ustawy z 2006 r. z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie, czy przepisy będące podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego są zgodne z Konstytucją. Warunkiem dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest wniesienie jej w terminie 3 miesięcy od doręczenia ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zakwestionowanego przepisu (art. 79 Konstytucji w zw. z art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Skarga konstytucyjna wniesiona przez skarżącą dotyczyła art. 2 ustawy z 2006 r., który stanowi: „Do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe”. Skarżąca jako ostateczne orzeczenie w sprawie wskazała postanowienie Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2011 r. (sygn. akt I CNP 22/10). Jednak powyższego rozstrzygnięcia nie wydano na podstawie zakwestionowanego art. 2 ustawy z 2006 r., ale w oparciu o art. 3981 § 1 w zw. z art. 3986 § 3 k.p.c. Trybunał stwierdza zatem, że skarga konstytucyjna została wniesiona na przepis, który nie był podstawą ostatecznego orzeczenia.
Jedynie na marginesie należy wskazać, że zakwestionowana regulacja była przyczyną, dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli w Warszawie – II Wydział Cywilny postanowieniem z 20 marca 2009 r. (sygn. akt II C 325/06) odrzucił apelację. Skarga konstytucyjna została złożona dopiero 16 kwietnia 2012 r., a zatem po niemal 3 latach od wydania i doręczenia skarżącej powyższego orzeczenia. Ponadto wskazane rozstrzygnięcie nie było ostateczne, ponieważ przysługiwało na nie zażalenie. Zatem tylko jeśli skarżąca złożyłaby środek odwoławczy od postanowienia z 20 marca 2009 r. i w terminie 3 miesięcy od otrzymania orzeczenia sądu II instancji wniosła skargę konstytucyjną, można by stwierdzić spełnienie warunków formalnych, o których mowa w art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Powyższe ustalenie stanowi samoistną podstawę odmowy nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze konstytucyjnej.
Niezależnie od powyższego Trybunał postanowił odnieść się do zarzutów przywołanych w skardze konstytucyjnej. Ich istota nie ma związku z treścią zaskarżonego przepisu, lecz dotyczy, jak wynika ze skargi konstytucyjnej, zamknięcia możliwości sądowego dochodzenia praw i wolności, a także dostępu do sądu, oraz naruszenia prawa do dwuinstancyjnego postępowania. Tymczasem analiza zaskarżonego przepisu, zgodnie z którym „do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe”, pokazuje, że nie sposób doszukać się w nim treści związanych ze stawianymi zarzutami, co świadczy o oczywistej bezzasadności tychże zarzutów.
Zaskarżony art. 2 ustawy z 2006 r. nakazuje jedynie stosować określone przepisy dotyczące zasad ponoszenia kosztów w sprawach cywilnych. Reguluje intertemporalne kwestie związane ze zmianą przepisów w trakcie trwania postępowania. Nie określa zatem ani konkretnych obowiązków stron postępowania, ani skutków naruszenia przepisów w tym zakresie. Nie da się zwłaszcza przyjąć, że jego treść pozostaje w adekwatnym związku z procesowym uprawnieniem do wniesienia apelacji, pozbawia stronę prawa do sądu czy prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Podstawą taką, w zakresie stawianych przez skarżącą zarzutów, może być art. 1302 § 3 k.p.c., zgodnie z którym „sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia”. Wskazany art. 1302 § 3 k.p.c. był bezpośrednią podstawą rozstrzygnięcia podjętego przez sąd orzekający w sprawie skarżącej, co podkreślono także w uzasadnieniach orzeczeń. Skutkiem tego, że sąd meriti zastosował w sprawie skarżącej art. 1302 § 3 k.p.c., było odrzucenie apelacji. Gdyby bowiem przepis ten nie wyłączał możliwości uzupełnienia braków środka odwoławczego, w tym apelacji wniesionej przez pełnomocnika, nie doszłoby do jej odrzucenia. Zatem właśnie z tym przepisem, a nie z przepisem intertemporalnym, można wiązać podniesione przez skarżącą zarzuty o charakterze procesowym, w tym dotyczące prawa do sądu, zamknięcia drogi do ochrony praw i wolności, czy wreszcie prawa do dwuinstancyjnego postępowania.
Trybunał przypomina, że na tle uchylonego ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571) art. 1302 § 3 k.p.c. potwierdzona została zgodność z Konstytucją surowszej regulacji zasad wnoszenia opłat sądowych przez profesjonalnych pełnomocników (por. wyroki TK z 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154; 14 września 2009 r., SK 47/07, OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 122). Trybunał orzekł między innymi, że od fachowego pełnomocnika mającego należytą wiedzę i doświadczenie można wymagać, by wnoszone środki odwoławcze były należycie opłacone. Odrzucenie środka odwoławczego – z powodu jego nieopłacenia lub nienależytego opłacenia – nie jest zbyt rygorystyczne, nie narusza postanowień Konstytucji, w tym praw określonych w art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. W powyższych orzeczeniach Trybunał przyjął, że profesjonalizm pełnomocników zastępujących strony przesądza o konstytucyjności rozwiązań przyjętych przez ustawodawcę.
W sprawie skarżącej miał – na mocy art. 2 ustawy z 2006 r. – zastosowanie art. 1302 § 3 k.p.c., który spełnia standardy konstytucyjne. To, że ustawodawca następnie uchylił zaskarżony przepis, nie wpływa na ocenę zarzutów rozpatrywanej skargi konstytucyjnej jako oczywiście bezzasadnych. Zdaniem Trybunału adwokat lub radca prawny zastępujący stronę w postępowaniu przed sądem powszechnym powinien mieć należytą wiedzę popartą doświadczeniem zawodowym, które umożliwią mu właściwe, a tym samym skuteczne posługiwanie się regulacjami intertemporalnymi.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.