Ts 120/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
578/6/B/2013
POSTANOWIENIE
z dnia 28 maja 2013 r.
Sygn. akt Ts 120/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Maria Gintowt-Jankowicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej P.K. w sprawie zgodności:
1) art. 33 § 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 52 § 1 i 2, art. 110, art. 173 § 2, art. 285a § 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 16 maja 2012 r. (data nadania) P.K. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 33 § 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.; dalej: u.p.p.s.a.) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 184 Konstytucji oraz art. 52 § 1 i 2, art. 110, art. 173 § 2, art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji.
Zdaniem skarżącego: po pierwsze, art. 33 § 1 i 2 u.p.p.s.a. jest niekonstytucyjny w zakresie w jakim „uzależnia dopuszczenie do udziału w postępowaniu sądowoadministracyjnym osób, którym z mocy prawa służy status strony w postępowaniu administracyjnym, a które zostały wyłączone z udziału w tym postępowaniu, od złożenia przez nie wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu oraz od wydania przez sąd postanowienia w przedmiocie dopuszczenia ich do udziału w sprawie”; po drugie, art. 52 § 1 i 2 u.p.p.s.a. jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim „przewiduje, że skargę na decyzję administracyjną można wnieść wyłącznie po wyczerpaniu środków zaskarżenia”; po trzecie, art. 110 u.p.p.s.a. jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim przewiduje, że „sąd może zawiadomić o toczącym się postępowaniu sądowym osoby, które dotychczas nie brały udziału w tym postępowaniu w charakterze strony”; po czwarte, art. 173 § 2 u.p.p.s.a. w zakresie, w jakim stanowi, że skargę konstytucyjną może wnieść wyłącznie strona; po piąte, art. 285a § 1 i 2 jest niezgodny z przywołanymi wzorcami kontroli w zakresie, w jakim uprawnia wyłącznie stronę postępowania sądowego do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i uzależnia wniesienie tej skargi od zaistnienia szkody jako bezpośredniego skutku wydania zaskarżonego orzeczenia.
Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym. W stosunku do skarżącego i jego żony Marianny Kulig (dalej: żona skarżącego, małżonka) toczyły się dwa odrębne postępowania kontrolne dotyczące ustalenia ich zobowiązania w podatku dochodowym od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów za 2004 r. Postępowanie prowadzone wobec skarżącego zakończyło się wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 27 października 2010 r. (sygn. akt I SA/Op 457/10), od którego nie złożył on ani skargi kasacyjnej ani skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Z kolei w postępowaniu wobec małżonki, w którym skarżący występował w charakterze świadka decyzją z 31 lipca 2007 r. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w Opolu ustalił wysokość zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych za 2004 r. od dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów. Decyzją z 28 grudnia 2007 r. (nr PF-I/41170-0028/07/SR) Dyrektor Izby Skarbowej w Opolu ustalił małżonce zobowiązanie w podatku dochodowym od dochodów ze źródeł nieujawnionych za 2004 r., a w pozostałej części uchylił decyzję organu podatkowego pierwszej instancji i w tym zakresie umorzył postępowanie. Wyrokiem z 9 lipca 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu (sygn. akt I SA/OP 58/08) oddalił skargę żony skarżącego. W dniu 21 lipca 2009 r. małżonka wystąpiła do Urzędu Kontroli Skarbowej w Opolu z wnioskiem o wznowienie postępowania. Postanowieniem z 13 sierpnia 2009 r. Dyrektor Izby Skarbowej w Opolu wznowił postępowanie, w wyniku czego Dyrektor Izby Skarbowej w Opolu, decyzją z 15 grudnia 2009r. odmówił uchylenia decyzji z 28 grudnia 2007r. Decyzją z 14 kwietnia 2010 r. (nr PF II/4182-0001/10/WT), organ ten po rozpoznaniu odwołania małżonki, utrzymał w mocy własną decyzję z 15 grudnia 2009 r. Wyrokiem z 27 października 2010 r. (sygn. akt I SA/Op 456/10) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu oddalił skargę małżonki na decyzję z 14 kwietnia 2010 r. o odmowie uchylenia – w wyniku wznowienia postępowania – ostatecznej decyzji w sprawie ustalenia zobowiązania w podatku dochodowym od dochodów ze źródeł nieujawnionych za 2004 r.
Pismem z 28 października 2011 r. skarżący wraz z małżonką wnieśli do Naczelnego Sądu Administracyjnego za pośrednictwem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 27 października 2010 r. Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z 10 lutego 2012 r. (sygn. akt II FNP 1/12) odrzucił skargę. Wyrok ten doręczono pełnomocnikowi skarżącego 20 lutego 2012 r.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Zarówno z powyższego unormowania, jak i z – precyzujących zasady korzystania ze skargi – przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) jednoznacznie wynika, że skarżący musi wskazać akt zastosowania kwestionowanych przepisów, który doprowadził do naruszenia jego praw podmiotowych określonych w Konstytucji. Choć zatem przedmiotem kontroli dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny nie jest samo ostateczne orzeczenie, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, to jednak uprzednie zastosowanie unormowań będących przedmiotem wnoszonej skargi, skutkujące takim właśnie naruszeniem, jest warunkiem koniecznym wniesienia skargi konstytucyjnej. Zarówno w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego dotyczącym skargi, jak i w opracowaniach doktrynalnych podkreślano, że wspomniane naruszenie powinno mieć względem skarżącego charakter osobisty, aktualny i bezpośredni, a jego źródło należy upatrywać nie w samym akcie stosowania kwestionowanych przepisów, ale w ich treści normatywnej. W związku z tym skarżący ma obowiązek wskazać, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone. Naruszenie to należy ściśle wiązać z ostatecznym orzeczeniem wydanym w sprawie, w związku z którą sformułowano skargę konstytucyjną.
2. Przedmiotem skargi konstytucyjnej skarżący uczynił art. 33 § 1 i 2, art. 52 § 1 i 2, art. 110, art. 173 § 2, art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a. Jednak normatywna treść tych przepisów (z wyjątkiem art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a.) ściśle wiąże się z postępowaniem sadowoadministracyjnym. Regulacje te określają: zakres podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego i skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 33 § 1 i 2, art. 173 § 2 u.p.p.s.a.), warunki jakie powinna spełniać skarga wnoszona do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (art. 52 § 1 i 2 u.p.p.s.a.) i przyczyny odroczenia rozprawy przez Wojewódzki Sąd Administracyjny (art. 110 u.p.p.s.a.). Zatem nie miały zastosowania w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę. Z dokumentów dołączonych do akt sprawy jednoznacznie wynika, że przedmiotem postępowania poprzedzającego złożenie skargi konstytucyjnej było odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Skarżący domagał się stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 27 października 2010 r., w którym oddalono skargę jego małżonki na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Opolu z 14 kwietnia 2010 r. – w przedmiocie odmowy uchylenia – w wyniku wznowienia postępowania – ostatecznej decyzji w sprawie ustalenia zobowiązania w podatku dochodowym od dochodów ze źródeł nieujawnionych za 2004 r. Naczelny Sad Administracyjny postanowieniem z 10 lutego 2012 r. odrzucił skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W postanowieniu tym sąd uznał, że skarżący nie był uprawniony do złożenia nadzwyczajnego środka zaskarżenia, gdyż stroną postępowania była jego małżonka, w stosunku do skarżącego toczyło się odrębne postępowanie, które zakończyło się wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 27 października 2010 r. Skarżący mógł więc – czego nie uczynił – złożyć skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, bądź skorzystać z nadzwyczajnych środków zaskarżenia i złożyć skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zakwestionowane art. 33 § 1 i 2, art. 52 § 1 i 2, art. 110, art. 173 § 2 u.p.p.s.a. nie były podstawą rozstrzygnięcia, w związku z którym wniesiono analizowaną skargę, co w świetle art. 79 ust. 1 pkt 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK jest przesłanką odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
3. Odmowa nadania dalszego biegu badanej skardze jest zasadna także w odniesieniu do art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a. Zgodnie z § 1 tego przepisu „skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego, gdy przez jego wydanie została stronie wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe”. Natomiast zgodnie z art. 285a § 2 „skarga, o której mowa w § 1, przysługuje również w wyjątkowych przypadkach od prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sadu administracyjnego, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych”.
Według skarżącego kwestionowana regulacja jest niezgodna z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1, 2 oraz art. 78 Konstytucji w zakresie, w jakim uprawnia do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wyłącznie stronę postępowania sądowego i uzależnia wniesienie tej skargi od zaistnienia szkody jako bezpośredniego skutku wydania zaskarżonego orzeczenia.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego skarżący, kwestionując konstytucyjność art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a., stawia dwa zasadnicze zarzuty. Według niego przepis ten jest niezgodny z Konstytucją, gdyż po pierwsze – do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia uprawnia wyłącznie stronę postępowania sądowego a po drugie – uzależnia złożenie tej skargi od zaistnienia szkody jako bezpośredniego skutku wydania zaskarżonego orzeczenia.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że oba zarzuty są oczywiście bezzasadne. Odnosząc się do pierwszego z nich, Trybunał podkreśla, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest nadzwyczajnym środkiem prawnym ściśle związanym z prawomocnie zakończonym postępowaniem sądowoadministracyjnym. Wyłącznym przedmiotem postępowania zainicjowanego skargą jest ocena legalności orzeczenia wydanego w innym postępowaniu w związku z koniecznością uzyskania przez skarżącego prejudykatu w procesie cywilnym przeciwko Skarbowi Państwa. Postępowanie skargowe toczy się z udziałem tylko tych stron, które uczestniczyły w postępowaniu zakończonym zaskarżonym orzeczeniem i jest kontynuacją tego postępowania (zob. uchwała SN z 23 listopada 2005 r. [sygn. akt III BZP 2/05, OSNP 2006, Nr 7-8, poz. 106]). Skargę może zatem wnieść wyłącznie podmiot będący stroną w postępowaniu (art. 12 u.p.p.s.a.), w którym wydano orzeczenie będące jej przedmiotem oraz Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich (art. 285b u.p.p.s.a.). Żadnemu innemu podmiotowi nie przysługuje prawo wniesienia skargi ani prawo wzięcia udziału w postępowaniu zainicjowanym skargą. Jeżeli w postępowaniu zakończonym prawomocnym orzeczeniem będącym przedmiotem skargi dany podmiot nie skorzystał z możliwości uczestniczenia w tym postępowaniu na podstawie art. 33 § 2 u.p.p.s.a., to nie ma on legitymacji do wniesienia skargi. Złożenie skargi przez podmiot do tego nieuprawniony prowadzi do tego, że Naczelny Sąd Administracyjny odrzuca ją jako niedopuszczalną z innych przyczyn (art. 285h § 1 u.p.p.s.a.) (zob. Komentarz do art. 285a, [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. R. Hauser, M. Wierzbowski, Warszawa 2013).
Oczywista bezzasadność drugiego zarzutu łączy się z tym, że – zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie – nie ma uzasadnienia twierdzenie skarżącego, jakoby kwestionowana regulacja była niekonstytucyjna w zakresie, w jakim uzależnia wniesienie skargi od zaistnienia szkody jako bezpośredniego skutku wydania zaskarżonego orzeczenia. Do ogólnych przesłanek dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia należą: 1) wydanie prawomocnego orzeczenia przez sąd administracyjny; 2) wyrządzenie stronie postępowania sadowoadministracyjnego szkody na skutek wydania zaskarżonego orzeczenia; 3) niemożność uchylenia lub zmiany zaskarżonego orzeczenia w drodze środków prawnych przysługujących stronie. Szkoda ta musi pozostawać w ścisłym związku przyczynowym z orzeczeniem, którego dotyczy skarga (zob. postanowienie NSA z 14 grudnia 2010 r., II FNP 3/10).
4. Skarżący twierdzi, że „osoba, której organy administracji nie przyznały statusu strony (…) nie zostaje pouczona o możliwości wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, a jeżeli nie zdaje sobie z tego sprawy, że może uczestniczyć w postępowaniu przed sądem I instancji, zostaje pozbawiona możliwości uczestnictwa w postępowaniu w I instancji, zaskarżenia wyroku WSA skargą kasacyjną oraz wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”. Jednak uprawnienia skarżącego mogły być dwukrotnie przedmiotem orzeczeń niezawisłych sądów. Skarżący złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu, mógł też złożyć skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, ale tego nie uczynił. Trybunał przypomina zatem, że w wyroku z 9 czerwca 1998 r. stwierdził, iż „prawo do sądu, oznacza dla ustawodawcy obowiązek ustanowienia regulacji prawnej, która zapewni rozpatrzenie sprawy przez sąd, na żądanie zainteresowanego (K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50). Skarżący mógł uczestniczyć w postępowaniu sądowo administracyjnym na każdym jego etapie, a ponadto mógł korzystać ze środków odwoławczych przewidzianych w u.p.p.s.a. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego skarżący nie wykazał się należytą dbałością o własne interesy, co skutkowało niemożnością wszczęcia postępowania sądowoadministracyjnego. Niekorzystna sytuacja prawna skarżącego wynikała zatem nie z wadliwej treści art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a., lecz z zaniedbań samego skarżącego. Trybunał przypomina więc, że za merytorycznym rozpoznaniem sprawy nie może przemawiać to, że skarżący nie znał zasad rządzących postępowaniem sądowo administracyjnym. Niewykazanie się należytą dbałością o własne interesy i nieznajomość procedur sądowych nie mogą być – wbrew temu, co twierdzi skarżący – usprawiedliwieniem dla niewłaściwie przez niego podejmowanych czynności procesowych.
Z tych powodów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 28 maja 2013 r.
Sygn. akt Ts 120/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Maria Gintowt-Jankowicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej P.K. w sprawie zgodności:
1) art. 33 § 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 52 § 1 i 2, art. 110, art. 173 § 2, art. 285a § 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 16 maja 2012 r. (data nadania) P.K. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 33 § 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.; dalej: u.p.p.s.a.) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 184 Konstytucji oraz art. 52 § 1 i 2, art. 110, art. 173 § 2, art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji.
Zdaniem skarżącego: po pierwsze, art. 33 § 1 i 2 u.p.p.s.a. jest niekonstytucyjny w zakresie w jakim „uzależnia dopuszczenie do udziału w postępowaniu sądowoadministracyjnym osób, którym z mocy prawa służy status strony w postępowaniu administracyjnym, a które zostały wyłączone z udziału w tym postępowaniu, od złożenia przez nie wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu oraz od wydania przez sąd postanowienia w przedmiocie dopuszczenia ich do udziału w sprawie”; po drugie, art. 52 § 1 i 2 u.p.p.s.a. jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim „przewiduje, że skargę na decyzję administracyjną można wnieść wyłącznie po wyczerpaniu środków zaskarżenia”; po trzecie, art. 110 u.p.p.s.a. jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim przewiduje, że „sąd może zawiadomić o toczącym się postępowaniu sądowym osoby, które dotychczas nie brały udziału w tym postępowaniu w charakterze strony”; po czwarte, art. 173 § 2 u.p.p.s.a. w zakresie, w jakim stanowi, że skargę konstytucyjną może wnieść wyłącznie strona; po piąte, art. 285a § 1 i 2 jest niezgodny z przywołanymi wzorcami kontroli w zakresie, w jakim uprawnia wyłącznie stronę postępowania sądowego do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i uzależnia wniesienie tej skargi od zaistnienia szkody jako bezpośredniego skutku wydania zaskarżonego orzeczenia.
Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym. W stosunku do skarżącego i jego żony Marianny Kulig (dalej: żona skarżącego, małżonka) toczyły się dwa odrębne postępowania kontrolne dotyczące ustalenia ich zobowiązania w podatku dochodowym od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów za 2004 r. Postępowanie prowadzone wobec skarżącego zakończyło się wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 27 października 2010 r. (sygn. akt I SA/Op 457/10), od którego nie złożył on ani skargi kasacyjnej ani skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Z kolei w postępowaniu wobec małżonki, w którym skarżący występował w charakterze świadka decyzją z 31 lipca 2007 r. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w Opolu ustalił wysokość zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych za 2004 r. od dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów. Decyzją z 28 grudnia 2007 r. (nr PF-I/41170-0028/07/SR) Dyrektor Izby Skarbowej w Opolu ustalił małżonce zobowiązanie w podatku dochodowym od dochodów ze źródeł nieujawnionych za 2004 r., a w pozostałej części uchylił decyzję organu podatkowego pierwszej instancji i w tym zakresie umorzył postępowanie. Wyrokiem z 9 lipca 2008 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu (sygn. akt I SA/OP 58/08) oddalił skargę żony skarżącego. W dniu 21 lipca 2009 r. małżonka wystąpiła do Urzędu Kontroli Skarbowej w Opolu z wnioskiem o wznowienie postępowania. Postanowieniem z 13 sierpnia 2009 r. Dyrektor Izby Skarbowej w Opolu wznowił postępowanie, w wyniku czego Dyrektor Izby Skarbowej w Opolu, decyzją z 15 grudnia 2009r. odmówił uchylenia decyzji z 28 grudnia 2007r. Decyzją z 14 kwietnia 2010 r. (nr PF II/4182-0001/10/WT), organ ten po rozpoznaniu odwołania małżonki, utrzymał w mocy własną decyzję z 15 grudnia 2009 r. Wyrokiem z 27 października 2010 r. (sygn. akt I SA/Op 456/10) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu oddalił skargę małżonki na decyzję z 14 kwietnia 2010 r. o odmowie uchylenia – w wyniku wznowienia postępowania – ostatecznej decyzji w sprawie ustalenia zobowiązania w podatku dochodowym od dochodów ze źródeł nieujawnionych za 2004 r.
Pismem z 28 października 2011 r. skarżący wraz z małżonką wnieśli do Naczelnego Sądu Administracyjnego za pośrednictwem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 27 października 2010 r. Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z 10 lutego 2012 r. (sygn. akt II FNP 1/12) odrzucił skargę. Wyrok ten doręczono pełnomocnikowi skarżącego 20 lutego 2012 r.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Zarówno z powyższego unormowania, jak i z – precyzujących zasady korzystania ze skargi – przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) jednoznacznie wynika, że skarżący musi wskazać akt zastosowania kwestionowanych przepisów, który doprowadził do naruszenia jego praw podmiotowych określonych w Konstytucji. Choć zatem przedmiotem kontroli dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny nie jest samo ostateczne orzeczenie, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, to jednak uprzednie zastosowanie unormowań będących przedmiotem wnoszonej skargi, skutkujące takim właśnie naruszeniem, jest warunkiem koniecznym wniesienia skargi konstytucyjnej. Zarówno w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego dotyczącym skargi, jak i w opracowaniach doktrynalnych podkreślano, że wspomniane naruszenie powinno mieć względem skarżącego charakter osobisty, aktualny i bezpośredni, a jego źródło należy upatrywać nie w samym akcie stosowania kwestionowanych przepisów, ale w ich treści normatywnej. W związku z tym skarżący ma obowiązek wskazać, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone. Naruszenie to należy ściśle wiązać z ostatecznym orzeczeniem wydanym w sprawie, w związku z którą sformułowano skargę konstytucyjną.
2. Przedmiotem skargi konstytucyjnej skarżący uczynił art. 33 § 1 i 2, art. 52 § 1 i 2, art. 110, art. 173 § 2, art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a. Jednak normatywna treść tych przepisów (z wyjątkiem art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a.) ściśle wiąże się z postępowaniem sadowoadministracyjnym. Regulacje te określają: zakres podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego i skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 33 § 1 i 2, art. 173 § 2 u.p.p.s.a.), warunki jakie powinna spełniać skarga wnoszona do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (art. 52 § 1 i 2 u.p.p.s.a.) i przyczyny odroczenia rozprawy przez Wojewódzki Sąd Administracyjny (art. 110 u.p.p.s.a.). Zatem nie miały zastosowania w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę. Z dokumentów dołączonych do akt sprawy jednoznacznie wynika, że przedmiotem postępowania poprzedzającego złożenie skargi konstytucyjnej było odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Skarżący domagał się stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 27 października 2010 r., w którym oddalono skargę jego małżonki na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Opolu z 14 kwietnia 2010 r. – w przedmiocie odmowy uchylenia – w wyniku wznowienia postępowania – ostatecznej decyzji w sprawie ustalenia zobowiązania w podatku dochodowym od dochodów ze źródeł nieujawnionych za 2004 r. Naczelny Sad Administracyjny postanowieniem z 10 lutego 2012 r. odrzucił skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W postanowieniu tym sąd uznał, że skarżący nie był uprawniony do złożenia nadzwyczajnego środka zaskarżenia, gdyż stroną postępowania była jego małżonka, w stosunku do skarżącego toczyło się odrębne postępowanie, które zakończyło się wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 27 października 2010 r. Skarżący mógł więc – czego nie uczynił – złożyć skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, bądź skorzystać z nadzwyczajnych środków zaskarżenia i złożyć skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zakwestionowane art. 33 § 1 i 2, art. 52 § 1 i 2, art. 110, art. 173 § 2 u.p.p.s.a. nie były podstawą rozstrzygnięcia, w związku z którym wniesiono analizowaną skargę, co w świetle art. 79 ust. 1 pkt 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK jest przesłanką odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
3. Odmowa nadania dalszego biegu badanej skardze jest zasadna także w odniesieniu do art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a. Zgodnie z § 1 tego przepisu „skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego, gdy przez jego wydanie została stronie wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe”. Natomiast zgodnie z art. 285a § 2 „skarga, o której mowa w § 1, przysługuje również w wyjątkowych przypadkach od prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sadu administracyjnego, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych”.
Według skarżącego kwestionowana regulacja jest niezgodna z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1, 2 oraz art. 78 Konstytucji w zakresie, w jakim uprawnia do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wyłącznie stronę postępowania sądowego i uzależnia wniesienie tej skargi od zaistnienia szkody jako bezpośredniego skutku wydania zaskarżonego orzeczenia.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego skarżący, kwestionując konstytucyjność art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a., stawia dwa zasadnicze zarzuty. Według niego przepis ten jest niezgodny z Konstytucją, gdyż po pierwsze – do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia uprawnia wyłącznie stronę postępowania sądowego a po drugie – uzależnia złożenie tej skargi od zaistnienia szkody jako bezpośredniego skutku wydania zaskarżonego orzeczenia.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że oba zarzuty są oczywiście bezzasadne. Odnosząc się do pierwszego z nich, Trybunał podkreśla, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest nadzwyczajnym środkiem prawnym ściśle związanym z prawomocnie zakończonym postępowaniem sądowoadministracyjnym. Wyłącznym przedmiotem postępowania zainicjowanego skargą jest ocena legalności orzeczenia wydanego w innym postępowaniu w związku z koniecznością uzyskania przez skarżącego prejudykatu w procesie cywilnym przeciwko Skarbowi Państwa. Postępowanie skargowe toczy się z udziałem tylko tych stron, które uczestniczyły w postępowaniu zakończonym zaskarżonym orzeczeniem i jest kontynuacją tego postępowania (zob. uchwała SN z 23 listopada 2005 r. [sygn. akt III BZP 2/05, OSNP 2006, Nr 7-8, poz. 106]). Skargę może zatem wnieść wyłącznie podmiot będący stroną w postępowaniu (art. 12 u.p.p.s.a.), w którym wydano orzeczenie będące jej przedmiotem oraz Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich (art. 285b u.p.p.s.a.). Żadnemu innemu podmiotowi nie przysługuje prawo wniesienia skargi ani prawo wzięcia udziału w postępowaniu zainicjowanym skargą. Jeżeli w postępowaniu zakończonym prawomocnym orzeczeniem będącym przedmiotem skargi dany podmiot nie skorzystał z możliwości uczestniczenia w tym postępowaniu na podstawie art. 33 § 2 u.p.p.s.a., to nie ma on legitymacji do wniesienia skargi. Złożenie skargi przez podmiot do tego nieuprawniony prowadzi do tego, że Naczelny Sąd Administracyjny odrzuca ją jako niedopuszczalną z innych przyczyn (art. 285h § 1 u.p.p.s.a.) (zob. Komentarz do art. 285a, [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. R. Hauser, M. Wierzbowski, Warszawa 2013).
Oczywista bezzasadność drugiego zarzutu łączy się z tym, że – zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie – nie ma uzasadnienia twierdzenie skarżącego, jakoby kwestionowana regulacja była niekonstytucyjna w zakresie, w jakim uzależnia wniesienie skargi od zaistnienia szkody jako bezpośredniego skutku wydania zaskarżonego orzeczenia. Do ogólnych przesłanek dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia należą: 1) wydanie prawomocnego orzeczenia przez sąd administracyjny; 2) wyrządzenie stronie postępowania sadowoadministracyjnego szkody na skutek wydania zaskarżonego orzeczenia; 3) niemożność uchylenia lub zmiany zaskarżonego orzeczenia w drodze środków prawnych przysługujących stronie. Szkoda ta musi pozostawać w ścisłym związku przyczynowym z orzeczeniem, którego dotyczy skarga (zob. postanowienie NSA z 14 grudnia 2010 r., II FNP 3/10).
4. Skarżący twierdzi, że „osoba, której organy administracji nie przyznały statusu strony (…) nie zostaje pouczona o możliwości wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, a jeżeli nie zdaje sobie z tego sprawy, że może uczestniczyć w postępowaniu przed sądem I instancji, zostaje pozbawiona możliwości uczestnictwa w postępowaniu w I instancji, zaskarżenia wyroku WSA skargą kasacyjną oraz wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”. Jednak uprawnienia skarżącego mogły być dwukrotnie przedmiotem orzeczeń niezawisłych sądów. Skarżący złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu, mógł też złożyć skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, ale tego nie uczynił. Trybunał przypomina zatem, że w wyroku z 9 czerwca 1998 r. stwierdził, iż „prawo do sądu, oznacza dla ustawodawcy obowiązek ustanowienia regulacji prawnej, która zapewni rozpatrzenie sprawy przez sąd, na żądanie zainteresowanego (K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50). Skarżący mógł uczestniczyć w postępowaniu sądowo administracyjnym na każdym jego etapie, a ponadto mógł korzystać ze środków odwoławczych przewidzianych w u.p.p.s.a. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego skarżący nie wykazał się należytą dbałością o własne interesy, co skutkowało niemożnością wszczęcia postępowania sądowoadministracyjnego. Niekorzystna sytuacja prawna skarżącego wynikała zatem nie z wadliwej treści art. 285a § 1 i 2 u.p.p.s.a., lecz z zaniedbań samego skarżącego. Trybunał przypomina więc, że za merytorycznym rozpoznaniem sprawy nie może przemawiać to, że skarżący nie znał zasad rządzących postępowaniem sądowo administracyjnym. Niewykazanie się należytą dbałością o własne interesy i nieznajomość procedur sądowych nie mogą być – wbrew temu, co twierdzi skarżący – usprawiedliwieniem dla niewłaściwie przez niego podejmowanych czynności procesowych.
Z tych powodów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.