Pełny tekst orzeczenia

580/6/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 11 kwietnia 2013 r.
Sygn. akt Ts 128/12

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wojciech Hermeliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.B. w sprawie zgodności:
art. 15 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez radcę prawnego skardze konstytucyjnej J.B. (dalej: skarżący), wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 25 maja 2012 r. (data nadania), zarzucono niezgodność art. 15 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa emerytalno-rentowa) z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 11 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 1414/11), oddalającym apelację skarżącego od wyroku Sądu Okręgowego w Świdnicy – VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 26 lipca 2011 r. (sygn. akt VII U 85/11), w którym oddalono odwołanie skarżącego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 5 listopada 2010 r. (nr KPU-1000029763842/2010) w sprawie ustalenia wartości kapitału początkowego oraz 16 listopada 2010 r. (nr ENMS/6/043010028) w sprawie przyznania skarżącemu prawa do emerytury i ustalenia wysokości świadczenia.
W ocenie organu rentowego oraz sądów ubezpieczeń społecznych obu instancji skarżący nie udokumentował dochodów za okres zatrudnienia w latach 1980-1990, co przekładało się – na mocy art. 15 ust. 2a ustawy emerytalno-rentowej – na obliczenie podstawy wymiaru składek emerytalnych przy przyjęciu kwoty obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy przez skarżącego.

3. W ocenie skarżącego kwestionowany przepis narusza zasadę sprawiedliwości społecznej, prawo do sądu oraz prawo do zabezpieczenia społecznego, gdyż „stanowi w istocie rzeczy wygodne alibi dla sądów do zaniechania rzetelnego i wszechstronnego rozpatrzenia sprawy, jak w niniejszym przypadku”. Zdaniem skarżącego sądy meriti rozpatrujące jego odwołanie od decyzji organu rentowego mimo przewidzianych przez procedurę cywilną instrumentów prawnych, powstrzymały się od ustalenia „rzeczywistej” podstawy wymiaru składek emerytalnych za lata 19801990 w oparciu o inne środki dowodowe.

4. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2012 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżącego 12 czerwca 2012 r.) wezwano skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: (1) wskazanie konstytucyjnych praw lub wolności wywodzonych przez skarżącego z art. 2 Konstytucji, które – jego zdaniem – zostały naruszone przez zaskarżony art. 15 ust. 2a ustawy emerytalno-rentowej wraz z uzasadnieniem sposobu naruszenia tych praw lub wolności; (2) wskazanie konstytucyjnych praw lub wolności wywodzonych przez skarżącego z art. 45 ust. 1 Konstytucji, które – jego zdaniem – zostały naruszone przez zaskarżony art. 15 ust. 2a ustawy emerytalno-rentowej wraz z uzasadnieniem sposobu naruszenia tych praw lub wolności; (3) wskazanie konstytucyjnych praw lub wolności wywodzonych przez skarżącego z art. 67 ust. 1 Konstytucji, które – jego zdaniem – zostały naruszone przez zaskarżony art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnorentowej wraz z uzasadnieniem sposobu naruszenia tych praw lub wolności; (4) doręczenie trzech odpisów skargi konstytucyjnej; (5) doręczenie trzech kopii wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 11 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 1414/11) wraz z uzasadnieniem; (6) doręczenie odpisu oraz czterech kopii wyroku Sądu Okręgowego w Świdnicy – VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 26 lipca 2011 r. (sygn. akt VII U 85/11) wraz z uzasadnieniem; (7) doręczenie odpisu oraz czterech kopii decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Wałbrzychu z 16 października 2010 r., o której mowa na s. 1 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 11 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 1414/11); (8) doręczenie odpisu oraz czterech kopii decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Wałbrzychu z 5 listopada 2010 r., o której mowa na s. 1 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 11 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 1414/11).

5. W sporządzonym przez radcę prawnego piśmie procesowym, wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 19 czerwca 2012 r. (data nadania), skarżący podniósł, że niezgodność art. 15 ust. 2a ustawy emerytalno-rentowej z wywodzonym z art. 45 ust. 1 Konstytucji prawem do sądu wynika z tego, że kwestionowany przepis „sprowadza do fikcji postępowanie dowodowe w zakresie ustalenia podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w zatrudnieniu w tym sensie, iż skoro na etapie postępowania przed ZUS nie można jej ustalić z powodu braku dokumentacji płacowej, to po co składać odwołanie od decyzji do sądu, skoro sąd powszechny »czuje się wolny od wysiłku intelektualnego« i w praktyce – jak w przypadku niniejszej sprawy – nie sięga do bezdowodowych środków w postaci domniemań w celu ustaleń istotnych faktów sprawy”. Odnośnie zaś do niezgodności zaskarżonej regulacji z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji skarżący wskazał, że „w praktyce powoduje [ona], iż sądy powszechne automatycznie przyjmują wynagrodzenie minimalne bez jakichkolwiek refleksji”.
Do pisma procesowego skarżący załączył kopie wskazanych w zarządzeniu sędziego Trybunału dokumentów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga odpowiada określonym przez prawo wymogom, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.

2. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego. Oznacza to, że skarga konstytucyjna winna odpowiadać – z woli ustrojodawcy – warunkom merytorycznym i formalnym opisanym w ustawie zwykłej, czyli ustawie o Trybunale Konstytucyjnym (por. J. Trzciński, uwaga 10. do art. 79 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999-2007). Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wynika obowiązek wskazania przez skarżącego, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone przez kwestionowane przepisy aktu normatywnego. Z kolei art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK nakłada na skarżącego obowiązek uzasadnienia zarzutów postawionych w skardze konstytucyjnej (w myśl zasady ei incumbit probatio, qui dicit), przemawiającego za merytorycznym rozpoznaniem skargi konstytucyjnej przez Trybunał, zważywszy przede wszystkim na interes publiczny, którego ochrona wykonywana jest za pomocą tego środka prawnego (por. wyroki TK z: 21 maja 2001 r., SK 15/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 85; 15 kwietnia 2003 r., SK 4/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 31 oraz 24 października 2007 r., SK 7/06, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108; postanowienia TK z 27 maja 2009 r., SK 53/08, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 81 oraz 23 maja 2012 r., Ts 100/11, niepubl.).

3. Trybunał stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna oraz uzupełniające ją pismo procesowe sprowadzają się wyłącznie do wymienienia art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji, postawienia zarzutu niezgodności ze wskazanymi przepisami konstytucyjnymi art. 15 ust. 2a ustawy emerytalno-rentowej oraz do rozważań, których istotą jest krytyka rozstrzygnięć sądów ubezpieczeń społecznych wydanych w sprawie skarżącego (a ściślej: poprzestaniu przez te sądy na ustaleniach poczynionych przez organ rentowy na podstawie zaskarżonego przepisu). Nie spełniają one zatem dyspozycji art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.

4. Należy zwrócić uwagę, że w trybie art. 36 ust. 2 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez jej uzupełnienie o stosowne uzasadnienie zarzutów niekonstytucyjności zakwestionowanego art. 15 ust. 2a ustawy emerytalno-rentowej. Nadesłane w odpowiedzi pismo procesowe – poza odwołaniem się do treści art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji – nie zawierało argumentacji przemawiającej za niekonstytucyjnością przedmiotu zaskarżenia.

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie podkreślano, że prawidłowe wykonanie przez skarżącego obowiązku nałożonego przez ustawę o TK musi polegać nie tylko na wskazaniu (numerycznym) w petitum skargi postanowień Konstytucji, z którymi – zdaniem skarżącego – niezgodne mają być kwestionowane przepisy, ale również na precyzyjnym przedstawieniu treści prawa lub wolności wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Powinna temu towarzyszyć szczegółowa i precyzyjna jurydyczna argumentacja uprawdopodabniająca stawiane zarzuty. Z powyższego obowiązku nie może zwolnić skarżącego, działający niejako z własnej inicjatywy, Trybunał Konstytucyjny, który – zgodnie z art. 66 ustawy o TK – orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej (por. np. postanowienie TK z 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). W konsekwencji niedopuszczalne jest – jak w analizowanej sprawie – wyręczanie przez Trybunał podmiotu wnoszącego skargę konstytucyjną (nota bene reprezentowanego na mocy art. 48 ust. 1 ustawy o TK przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego) z wykonania obowiązku przedstawienia konkretnych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu aktu normatywnego.

5. Ponadto, Trybunał zwraca uwagę, że zarzuty sformułowane w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej i uzupełniającego ją pisma procesowego w istocie koncentrują się wyłącznie na płaszczyźnie stosowania prawa, tj. poprzestaniu przez sądy ubezpieczeń społecznych na ustaleniach organu rentowego, dokonanych na podstawie art. 15 ust. 2a ustawy emerytalno-rentowej, w sprawie podstawy wymiaru składki emerytalnej skarżącego za lata 1980-1990, a przez to niewyjaśnieniu spornej kwestii na podstawie innych, przewidzianych przez procedurę cywilną środków prawnych.
Trybunał Konstytucyjny przypomina, że nie jest instytucją powołaną do nadzoru judykacyjnego nad sądami i nie ma uprawnień do badania prawidłowości zastosowania aktów normatywnych (np. przepisów, na podstawie których sąd ubezpieczeń społecznych może ustalić okoliczności inne od przyjętych w decyzji organu rentowego). Orzeka on natomiast m.in. o zgodności z Konstytucją ustaw lub innych aktów normatywnych, na podstawie których sądy lub organy administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach jednostki albo o jej obowiązkach określonych w Konstytucji. Należy przy tym podkreślić, że przedmiotem skargi konstytucyjnej nie może być sam akt zastosowania kwestionowanych przepisów w indywidualnej sprawie skarżącego. Oczywiście, płaszczyzna stosowania prawa nie pozostaje całkowicie na uboczu kontroli realizowanej przez Trybunał Konstytucyjny, gdyż w dotychczasowym orzecznictwie podkreślano wielokrotnie, że wykazanie przez skarżącego, iż przyjęty sposób interpretacji określonych przepisów ma charakter utrwalony i powszechny, może rzutować na ustalenie rzeczywistej treści normatywnej tych przepisów. Od powyższego odróżnić jednak należy sytuację, w której podmiot, formalnie kwestionujący konstytucyjność aktu normatywnego, ogranicza się de facto do podważenia prawidłowości sposobu jednostkowego zastosowania zawartych w nim przepisów. Należy bowiem zwrócić uwagę, że przewidziane w art. 190 ust. 4 Konstytucji środki sanacji konstytucyjności orzeczeń sądowych czy też decyzji administracyjnych mogą być wykorzystane jedynie w sytuacji, gdy Trybunał w swoim orzeczeniu stwierdzi niekonstytucyjność przepisów stanowiących podstawę ich wydania. Tego rodzaju orzeczenie musi mieć jednak za przedmiot ocenę regulacji zawartych w ustawie lub innym akcie normatywnym, nie zaś problem oceny prawidłowości ich zastosowania (wykładni) in concreto (por. wyrok TK z 8 listopada 2000 r., SK 18/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 258 oraz postanowienia TK z 5 lipca 2011 r., Ts 77/11, OTK ZU nr 4/B/2011, poz. 337 i 17 maja 2012 r., Ts 298/10, niepubl.).

Uwzględniwszy powyższe, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – postanowił odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.