Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 1203/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Ewa Piątkowska-Bidas

Sędziowie: SSO Małgorzata Klesyk

SSO Sławomir Buras

Protokolant: starszy protokolant Beata Wodecka

po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 2014 r. w Kielcach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) S.A. z siedzibą we W.

przeciwko E. P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach

z dnia 2 lipca 2014 r. sygn. I C 41/13

Uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I ( pierwszym) w części dotyczącej kwoty 2045,61 ( dwa tysiące czterdzieści pięć 61/100 )złotych i postępowanie w sprawie w tym zakresie umarza, w pozostałej części apelację oddala, przyznaje od Skarbu Państwa –Sądu Rejonowego w Kielcach na rzecz radcy prawnego A. M.1476 (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć ) złotych tytułem wynagrodzenia za pełnienie funkcji kuratora, którą to kwotę wypłacić tymczasowo z sum Skarbu Państwa , nakazuje pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1476 ( jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 1203/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 2 lipca 2014 roku, sygn. akt I C 41/13, Sąd Rejonowy w Kielcach oddalił powództwo o zapłatę kwoty 17.901,97 zł skierowane przez (...) Bank (...) S.A. we W. przeciwko E. P. (pkt I) oraz przyznał radcy prawnemu A. M. - kuratorowi ustanowionemu dla nieznanego z miejsca pobytu E. P. od Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Kielcach) kwotę 2.952 zł tytułem wynagrodzenia za reprezentowanie pozwanego (pkt II). (k. 83)

Sąd Rejonowy ustalił, że E. P.zawarł w dniu 27 maja 2008 roku z (...) Bank S.A.we W.(poprzednikiem prawnym strony powodowej) umowę pożyczki gotówkowej nr (...)na kwotę 20.126 zł na okres od dnia 27 maja 2008 roku do dnia 27 maja 2012 roku. Na podstawie tej umowy udzielona pożyczka została pomniejszona przez Bank o opłatę przygotowawczą – 30 zł, opłatę za ochronę ubezpieczeniową – 5.776 zł i prowizję – 320 zł. Pozwany otrzymał do dyspozycji kwotę 14.000 zł. Pożyczka ta miała zostać spłacona w 48 ratach wraz z odsetkami – po 504,30 zł płatnych do 17 – tego dnia każdego miesiąca, poczynając od dnia 17 czerwca 2008 roku. W umowie zastrzeżono także, że za okres opóźnienia w spłacie raty lub jej części Bank nalicza odsetki od zadłużenia przeterminowanego (odsetki karne) o zmiennej stopie odpowiadającej czterokrotności aktualnej stopy lombardowej (...). Pozwany na poczet spłaty pożyczki uiścił kwotę 10.092,27 zł, przy czym ostatnia wpłata z jego strony nastąpiła w dniu 10 kwietnia 2010 roku, po tej dacie przeksięgowano w dniu 4 października 2013 roku jeszcze jedną kwotę – 24,57 zł jako nadpłatę z innego tytułu. Pismem z dnia 4 listopada 2010 roku doręczonym w dniu 30 listopada 2010 roku Bank wypowiedział umowę z zachowaniem 30- dniowego terminu wypowiedzenia, informując pozwanego, że po upływie tego okresu cała należność z tytułu udzielonej pożyczki stanie się wymagalna i zobowiązując go do uiszczenia w terminie 30 dni sumy 14.185,01 zł. Kolejnym pismem z dnia 5 lipca 2011 roku pozwany został ponownie wezwany do uregulowania zadłużenia. Zadłużenie pozwanego zgodnie z wyciągiem bankowym wystawionym na dzień 6 marca 2012 roku wyniosło 17.901,97 zł.

Po dokonaniu powyższych ustaleń Sąd Rejonowy stwierdził, że bezspornym w sprawie był fakt zawarcia przez pozwanego umowy pożyczki gotówkowej z (...) Bank S.A. we W. oraz to, że pozwany nie uregulował całości zobowiązania powstałego z tego tytułu. Sąd nie podzielił podniesionego zarzutu przedawnienia części roszczenia, uznał natomiast, że strona powodowa nie udowodniła zasadności wysokości kwoty dochodzonej pozwem. Zwrócono tu uwagę na niedołączenie umowy ubezpieczenia zawartej wraz z udzieloną pożyczką. Wskazano, że składka ubezpieczeniowa była w stosunku do kwoty pożyczki wysoka, gdyż wynosiła 5.776 zł. Nadto z dniem 30 listopada 2011 roku umowa pożyczki została wypowiedziana, co powinno było skutkować obniżeniem każdej pozostałej raty pożyczki poprzez jej pomniejszenie o 1/48 części składki ubezpieczeniowej. Błędnie ustalono też termin wypowiedzenia umowy, a zatem i wymagalności dochodzonej kwoty, gdyż w dniu 30 listopada 2010 roku pozwany otrzymał pismo z oświadczeniem Banku i dopiero od tej daty rozpoczął swój bieg 30 – dniowy termin wypowiedzenia, co ma znaczenie dla wysokości naliczonych odsetek karnych. Powód nie przedstawił też sposobu księgowania dokonywanych przez pozwanego wpłat w rozbiciu na kapitał główny, odsetki umowne i odsetki za opóźnienie. Sąd zwrócił też uwagę na błędy rachunkowe popełnione przez powoda przy ustalaniu wysokości żądanych odsetek oraz na dwa różne zestawienia wpłat. Nadto Sąd Rejonowy stwierdził, że powód nie udowodnił swojego żądania co do należności z tytułu kosztów udzielenia pożyczki, opłat i prowizji. W ocenie Sądu Rejonowego, strona powodowa nie wywiązała się z nałożonego na nią ciężaru dowodu, o którym mowa w art. 6 k.c. w zw. z art. 232 zd. 1 k.p.c., a Sąd nie był zobowiązany do poszukiwania dowodów uzasadniających roszczenie z własnej inicjatywy. Wynagrodzenie dla kuratora pozwanego zostało ustalone w oparciu o §6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 roku poz.490). (k.86-89v.)

Apelację od powyższego wyroku wywiódł (...) Bank (...) S.A. we W., zarzucają Sądowi Rejonowemu naruszenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i zastosowanie oraz „uniemożliwianie dochodzenia poprzez powoda od pozwanego całości dochodzonego powództwem roszczenia wynikającego z umowy dwustronnie zobowiązującej, świadczącej o roszczeniu”. Wskazując na powyższe, strona powodowa wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania. W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że okoliczności, w jakich umowa pożyczki podlegała ubezpieczeniu, wyjaśniono w piśmie procesowym z dnia 25 marca 2014 roku, jak też ubezpieczenie to nie ma żadnego znaczenia przy dochodzeniu roszczenia w niniejszej sprawie. Bank cofnął również powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia co do kwoty 2.045,61 zł, tj. w zakresie sumy składek ubezpieczeniowych naliczonych za okres od dnia 17 stycznia 2011 roku do dnia 17 maja 2012 roku. Podniesiono, że w toku sprawy zostało przedstawione wyliczenie dochodzonej należności, w tym odsetek umownych i karnych, zmiany kapitału po wpłatach pozwanego oraz należne opłaty i prowizje. Strona powodowa powołała się także na §1 pkt 7 umowy pożyczki z dnia 27 maja 2008 roku, stwierdzając, że w związku z tym „wiadomym jest sposób księgowania wpłat”. Przyznano, że nastąpiła pomyłka we wskazaniu kwoty odsetek, zaś kwota 24,57 zł została przeksięgowana jako nadpłata powstała w związku z umową kredytową zawartą przez pozwanego w dniu 31 stycznia 2008 roku. Podkreślono, że obowiązek uiszczenia opłat i prowizji wynika z zawartej umowy pożyczki i pozwany został poinformowany o obowiązku ich zapłaty. (k. 91-92)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna jedynie w części, w jakiej skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Według Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy przeprowadził postępowanie dowodowe w sprawie, dokonując następnie oceny wiarygodności i mocy dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału zgodnie z treścią art. 233 §1 k.p.c. Dokonane przez Sąd Rejonowy na tej podstawie ustalenia w zakresie zaistniałego stanu faktycznego Sąd Okręgowy przyjął jako własne.

Storna powodowa w apelacji powołała się na naruszenie prawa materialnego, jednakże nie sprecyzowano, jakie przepisy lub postanowienia umowne zostały naruszone, na czym polegała ich błędna wykładnia i nieprawidłowe zastosowanie. W uzasadnieniu apelacji wywodzono głównie, że ubezpieczenie umowy pożyczki nie ma żadnego wpływu na roszczenie zgłoszone w niniejszym postępowaniu. (...) Bank (...) S.A. we W. konsekwentnie w toku całego postępowania odmawiał przedstawienia Sądowi treści umowy ubezpieczenia, którą pozwany zawarł wraz z umową pożyczki gotówkowej w dniu 27 maja 2008 roku. Twierdzono, że nie została sporządzona w tym zakresie odrębna umowa i nie wystawiono osobnej polisy ubezpieczeniowej, a wszystkie postanowienia w tym przedmiocie zamieszczono w umowie pożyczki. Bank oświadczył, że wystawiono wyłącznie certyfikat ubezpieczenia, którego jedyny egzemplarz otrzymał kredytobiorca, a kopia tego dokumentu nie jest w jego posiadaniu. W ocenie Sądu Okręgowego, niewiarygodnym i nieprawdopodobnym jest, aby Bank nie posiadał wiedzy w przedmiocie warunków i zakresu ubezpieczenia zawartej z pozwanym umowy pożyczki. Tym bardziej, że z treści umowy pożyczki wynika, iż E. P. wyraził zgodę na to, aby czynności w postępowaniu likwidacyjnym dotyczącym jego ubezpieczenia były dokonywane przez (...) sp. z o.o. – agenta działającego w imieniu ubezpieczycieli i żeby wszystkie przysługujące mu świadczenia wynikające z umowy grupowego ubezpieczenia kredytobiorców z dnia 4 maja 2005 roku w ramach pakietu rozszerzonego zostały wypłacone (...) Bank S.A. w celu redukcji zadłużenia wobec tego Banku. Tym samym Bank, jako podmiot profesjonalny, od którego pochodzi w rzeczywistości treść postanowień umownych przedstawionych pozwanemu jako klientowi, nie może zasłaniać się w tym zakresie niewiedzą. Inaczej mówiąc, skoro zaoferowano pozwanemu ubezpieczenie udzielanej pożyczki, to niedopuszczalnym jest obecnie twierdzenie, że Bank nie wie, jakie sytuacje było objęte ryzykiem ubezpieczeniowym. Zresztą z pisma strony powodowej z dnia 25 marca 2014 roku (k. 48-48v.), na które powoływano się w apelacji, wynika co innego. Strona powodowa wskazuje tam firmę ubezpieczającą pożyczkę, rodzaj ubezpieczenia i typ pakietu oraz okresy, w których umowa pożyczki podlegała ubezpieczeniu. Jednocześnie stwierdzono, że ryzykiem ubezpieczeniowym nie była objęta sytuacja, w której klient zaprzestaje spłaty wymagalnych rat zadłużenia. Skoro zatem strona powodowa podaje takie informacje w piśmie procesowym, oznacza to, że dysponuje dokumentami źródłowymi na poparcie swoich twierdzeń. Dlatego też odmowa przedstawienia tych dokumentów słusznie została zinterpretowana przez Sąd I instancji jako okoliczność przemawiająca na niekorzyść strony powodowej, do czego uprawnia dyspozycja art. 233 §2 k.p.c. Sąd nie miał żadnego obowiązku oparcia się w tej kwestii wyłącznie na twierdzeniach strony powodowej, które zresztą pozostają w wewnętrznej sprzeczności, zwłaszcza po powzięciu uzasadnionego przekonania, że Bank jest w posiadaniu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy dowodu, którego – pomimo wyraźnego zobowiązania (zarządzenie z dnia 13 marca 2014 roku k. 46-47) – nie złożył w toku postępowania. Niewątpliwie zaś to do Sądu należało rozstrzygnięcie, czy i ewentualnie w jaki sposób – ubezpieczenie umowy pożyczki ma wpływ na zasadność roszczenia zgłoszonego w niniejszej sprawie. W związku z tym, Sąd Okręgowy uznał wszelkie argumenty podniesione w tej kwestii w apelacji za gołosłowną polemikę z oceną materiału dowodowego dokonaną przez Sąd I instancji.

Podobnie Bank nie wykonał nałożonego na niego obowiązku przedstawienia dokumentów, z których wynikałby sposób zarachowania poszczególnych wpłat pozwanego z wyszczególnieniem kwot zaliczonych na kapitał główny i należności uboczne. W uzasadnieniu apelacji strona powodowa lakonicznie powołuje się w tym zakresie na ogólne postanowienia zawarte w §8 pkt 7 umowy pożyczki z dnia 27 maja 2008 roku. Jednakże oczywistym jest, że intencją Sądu było zapoznanie się z faktycznymi rozliczeniami dokonanymi w systemie księgowym Banku po uwzględnieniu konkretnych wpłat uiszczonych przez pozwanego tytułem spłaty zaciągniętego zobowiązania, a nie – uzyskanie informacji o ogólnych zasadach przeprowadzania takich rozliczeń, które zresztą, jak zauważyła strona powodowa, wynikały z treści umowy pożyczki. Natomiast Bank przedłożył jedynie plan spłaty pożyczki z podziałem na raty kapitału i należne odsetki składające się na łączną ratę miesięczną (k. 73) oraz wysokość poszczególnych wpłat pozwanego wraz z datami ich płatności (k.74,75).

Oprócz powyższego, w toku postępowania ujawniono drobne błędy rachunkowe przy obliczaniu wysokości należnych odsetek oraz nieprawidłowości polegające na bezzasadnym doliczaniu składki ubezpieczeniowej po wypowiedzeniu umowy pożyczki. Nadto Sąd Rejonowy powziął wątpliwości m.in. co do zasadności obciążania pozwanego kosztami kilkunastu monitów i listów przedegzekucyjnych w ciągu stosunkowo krótkiego czasu, tj. od kwietnia 2009 roku do września 2010 roku oraz zwrócił uwagę na niewykazanie poniesienia kosztów interwencji windykatora w kwocie 50 zł. Postanowienia przewidujące te należności, jakkolwiek przewidziane w treści zawartej przez strony umowy pożyczki, niewątpliwie w okolicznościach niniejszej sprawy mogły zostać zakwalifikowane jako klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385 1 k.c., co skutkuje stwierdzeniem ich bezskuteczności. Zgodnie z tym przepisem, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie - poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron - nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W świetle tego unormowania nie ulega wątpliwości, że uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia obu wymienionych przesłanek, tj. „sprzeczności z dobrymi obyczajami”, jak i „rażącego naruszenia interesów konsumenta”. Przy czym rażące naruszenie interesów konsumenta należy rozumieć jako nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego oznacza tworzenie przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku. Obie wskazane w art. 385 1 §1 k.c. formuły prawne służą więc ocenie tego, czy konkretne klauzule umowne przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej w zakresie kształtowania praw i obowiązków stron konsumenckiego stosunku obligacyjnego (por. uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, LEX nr 1369424; uzasadn. wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 czerwca 2013 r., VI ACa 1698/12, LEX nr 1369424).

W niniejszej sprawie zastosowanie znajdowała ogólna reguła dowodowa przewidziana w art. 6 k.c., zgodnie z którą to na powodzie spoczywa ciężar udowodnienia wszystkich okoliczności faktycznych stanowiących podstawę dochodzonego przez niego roszczenia. I tak w sprawie o świadczenie pieniężne – a zatem i w przedmiotowym procesie – powód zobowiązany jest wykazać zarówno zasadę powództwa jak i jego wysokość. Strona powodowa jest zwolniona od przeprowadzania dowodów jedynie w wypadkach przewidzianych w przepisach postępowania, tj. w art. 228 – 231 k.p.c. i w art. 234 k.p.c. (por. uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2004 roku, IV CK 215/04, LEX nr 284219; uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2004 roku, IV CK 220/04, LEX nr 197659). Tymczasem, w ocenie Sądu Okręgowego powodowy Bank regule tej nie sprostał, przedkładając na uzasadnienie roszczenia niewystarczającą, bo fragmentaryczną dokumentację i nie przejawiając żadnej innej inicjatywy dowodowej.

(...) Bank (...) S.A. we W. w apelacji cofnął powództwo co do kwoty 2.045,61 zł wraz ze zrzeczeniem się roszczenia, co uzasadniało umorzenie postępowania w tym zakresie w oparciu o art. 203 §1 k.p.c. w art. 355 §1 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 §3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w pkt I w części obejmującej kwotę 2.045,61 zł i umorzył postępowanie w tym zakresie, oddalając apelację w pozostałej części (art. 385 k.p.c.). Nadto Sąd nakazał pobrać od strony powodowej kwotę 1.476 zł tytułem kosztów sądowych w myśl art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 roku poz. 1025 ze zm.) stanowiącą wypłacone tymczasowo z sum Skarbu Państwa wynagrodzenie dla radcy prawnego A. M. za pełnienie funkcji kuratora pozwanego w wysokości wynikającej z §6 pkt 5 w zw. z §2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 roku poz.490).