Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2014 r. w Gdańsku

sprawy H. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o umorzenie należności z tytułu składek

na skutek apelacji H. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 marca 2014 r., sygn. akt IV U 1384/13

1.  uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję z dnia 25 kwietnia 2013r. nr (...). (...) i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na rzecz H. R. kwotę 4.230,00 (cztery tysiące dwieście trzydzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

Sygn. akt III AUa 671/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. decyzją z dnia 25 kwietnia
2013 r., na podstawie art. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz.1551) po rozpatrzeniu wniosku H. R. z dnia 27.03.2013 r. (uzupełnionego wnioskiem z dnia 05.04.2013 r.) w sprawie umorzenia należności z tytułu składek stwierdził, że:

I. według stanu na dzień 27.03.2013 r. umorzeniu podlegają należności z tytułu składek na:

a) ubezpieczenia społeczne – za okres: od 07.2001 r. do 15.10.2005 r., od 06.2006 r.
do 02.2009 r. w łącznej kwocie 79.551,79 zł (składki 39.886,70 zł + odsetki 39.665,00 zł);

b) ubezpieczenie zdrowotne – za okres: od 07.2001 r. do 15.10.2005 r., od 06.2006 r.
do 02.2009 r. w łącznej kwocie 25.138,10 zł (składki 13.003,10 zł+ odsetki 12.135,00 zł);

c) Fundusz Pracy – za okres: od 07.2001 r. do 15.10.2005 r., od 06.2006 r. do 02.2009 r. – w łącznej kwocie 5.908,41 zł. (składki 2.990,41 zł + odsetki 2.918,00 zł)

Jednocześnie organ rentowy powiadomił wnioskodawcę H. R.,
że warunkiem umorzenia w/w należności jest spłata należności nie podlegających umorzeniu. Należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia 1999 roku nie objęte postępowaniem
o umorzenie należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się zaskarżonej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie, zgodnie
z zasadami określonymi w ustawie z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 205, poz.1585 ze zm.) oraz wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad
i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 78, poz. 465).

Odwołanie od powyższej decyzji złożył H. R., zaskarżając decyzję w całości. W uzasadnieniu odwołania wnioskodawca podniósł, iż uzasadnienie decyzji sprowadza się
do przytoczenia przepisów prawa, bez analizy stanu faktycznego jego sprawy. ZUS nie ustalił, jaką kwotę, jakie składki ma zapłacić, żeby umorzenie tych składek, które mogą być umorzone, było możliwe. Wnioskodawca wniósł też, aby Sąd ustalił, jakie składki i w jakiej kwocie ma zapłać, żaby te pozostałe mogły być umorzone. Zdaniem H. R. decyzja ZUS jest wadliwa, ponieważ nic dla niego nie ustala. Decyzja ta ani nie przyznaje mu żadnych praw, ani ich nie odbiera, a nawet ich nie ustala. Nie umorzono składek,
ale jednocześnie nie napisano, co wnioskodawca musi zrobić, by umorzenie było możliwe. Wnioskodawca wskazał też, że nie mógł wcześniej złożyć odwołania, ponieważ pismo odebrała żona, która nie przekazała mu go, ponieważ ma zaburzenia pamięci i silną nerwicę, wnioskodawca nie miał wpływu na doręczenie zaskarżonej decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o odrzucenie odwołania, ewentualnie - oddalenie odwołania w razie nieuwzględnienia wniosku o odrzucenie odwołania.

W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wskazał, iż zaskarżona decyzja została wnioskodawcy doręczona 2.05.2013 r., natomiast odwołanie złożone zostało dopiero 26.06.2013 r., a więc ze znacznym przekroczeniem terminu przewidzianego
przez obowiązujące przepisy prawa.

Jeśli chodzi o merytoryczną treść decyzji, to ZUS podtrzymał argumentację faktyczną i prawną zawartą w zaskarżonej decyzji.

Postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2013 roku Sąd ustanowił dla ubezpieczonego H. R. adwokata z urzędu.

W piśmie procesowym z dnia 7 października 2013 roku pełnomocnik ubezpieczonego z urzędu podtrzymał wniesione odwołanie, zarzucając decyzji naruszenie przepisu art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. 2012 r., poz. 1551) poprzez jego niezastosowanie i nie określenie warunków umorzenia nieopłaconych składek przez ubezpieczonego, co uniemożliwia w dalszej kolejności zapłacenie tych składek i uzyskanie umorzenia pozostałych składek w trybie art.1 ust. 13
pkt wymienionej wyżej ustawy.

Pełnomocnik wniósł o:

1. uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy organowi rentowemu
do ponownego rozpoznania, ewentualnie rozstrzygnięcie co do istoty sprawy;

2. zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu od Skarbu Państwa w wysokości 2.400 zł powiększonej o podatek VAT; jednocześnie pełnomocnik oświadczył, że koszty te nie zostały zapłacone ani w części ani w całości.

3. nie obciążanie ubezpieczonego kosztami postępowania na podstawie art. 102 k.p.c.

4. na podstawie art. 477 ⁹§ 3 k.p.c. a contrario o uznanie, że odwołanie zostało wniesione w terminie i przyjęcie odwołania do rozpoznania.

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 4 marca 2014 r., sygn. akt IV U 1384/13, oddalił odwołanie wnioskodawcy oraz zasądził ze Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Toruniu) na rzecz adwokata A. C. kwotę 2.400,00 zł plus podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sąd Okręgowy orzekał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych.

H. R. rozpoczął w dniu 25 października 1996 r. prowadzenie działalności gospodarczej, której przedmiotem były usługi zduńskie i usługi kominiarskie. Działalność ta została wykreślona z dniem 26 listopada 2009 roku.

Decyzją z dnia 02.12.2011 r. ZUS stwierdził, iż H. R. – jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega od dnia 26.11.2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego
w T. z dnia 12 kwietnia 2012 roku – sygn. akt IVU 87/12. Apelacja H. R. została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 18 grudnia 2012 roku.
Tym samym wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu stał się prawomocny.

W dniu 27 marca 2013 roku H. R. złożył w organie rentowym wniosek
o umorzenie jego składek za lata 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2007, 2008. Wniosek uzasadnił tym, że w tych latach - od 2000 roku nie prowadził żadnej działalności gospodarczej.

W dniu 2 kwietnia 2013 r. H. R. upoważnił żonę T. R. w sprawach urzędowych w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.

W dniu 5 kwietnia 2013 r. H. R. uzupełnił wniosek o umorzenie nieopłaconych składek. Wniósł o umorzenie całości zadłużenia za okres objęty ustawą
z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, którą zlikwidował z dniem 26.11.2009 r.

Decyzją z dnia 25 kwietnia 2013 roku ZUS umorzył postępowanie w zakresie
nie opłaconych należności na ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy za okres od 01/1999 do 06/2001, do opłacania których wnioskodawca był zobowiązany z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż należności z tytułu składek za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność
na ubezpieczenia społeczne i na Fundusz Pracy za okres: od 01.1999 r. do 18.07.1999 r.,
od 04.11.1999 r. do 06.2001 r. oraz na ubezpieczenie zdrowotne za okres: od 06.1999 r.
do 18.07.1999 r., od 04.11.1999 r. do 06.2001 r. wygasły, gdyż uległy przedawnieniu. Wnioskodawca nie wniósł odwołania od powyższej decyzji ZUS.

Decyzją z dnia 25 kwietnia 2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w T. odmówił wszczęcia postępowania w przedmiocie rozpatrzenia wniosku z dnia 27.03.2013 r. (uzupełnionego wnioskiem z dnia 05.04.2013 r.) o umorzenie należności
na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2013 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność figurujących
na koncie H. R. za okres od 16.10.2005 r. do 05.2006 r. Organ rentowy wskazał,
iż w okresie od 16.10.2005 r. do 05.2006 r. wnioskodawca podlegał jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, więc w świetle przepisów powoływanej ustawy nie jest osobą uprawnioną do złożenia wniosku o umorzenie należności na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2013 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolnicza działalność figurujących
na koncie wnioskodawcy za wskazany powyżej okres. H. R. nie wniósł odwołania
od powyższej decyzji ZUS.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. kolejną decyzją z dnia 25 kwietnia 2013 r., na podstawie art. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz.1551) po rozpatrzeniu wniosku H. R. z dnia 27.03.2013 r. (uzupełnionego wnioskiem z dnia 05.04.2013 r.) w sprawie umorzenia należności z tytułu składek stwierdził, że:

I. według stanu na dzień 27.03.2013 r. umorzeniu podlegają należności z tytułu składek na:

d) ubezpieczenia społeczne – za okres: od 07.2001 r. do 15.10.2005 r., od 06.2006 r.
do 02.2009 r. w łącznej kwocie 79.551,79 zł (składki 39.886,70 zł + odsetki 39.665,00 zł);

e) ubezpieczenie zdrowotne – za okres: od 07.2001 r. do 15.10.2005 r., od 06.2006 r.
do 02.2009 r. w łącznej kwocie 25.138,10 zł (składki 13.003,10 zł+ odsetki 12.135,00 zł);

f) Fundusz Pracy – za okres: od 07.2001 r. do 15.10.2005 r., od 06.2006 r. do 02.2009 r. – w łącznej kwocie 5.908,41 zł. (składki 2.990,41 zł + odsetki 2.918,00 zł).

Jednocześnie organ rentowy powiadomił wnioskodawcę H. R.,
że warunkiem umorzenia w/w należności jest spłata należności nie podlegających umorzeniu. Należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia 1999 roku nie objęte postępowaniem
o umorzenie należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się zaskarżonej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie, zgodnie
z zasadami określonymi w ustawie z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 205, poz.1585 ze zm.) oraz wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad
i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych ( Dz. U. z 2008 r., Nr 78, poz. 465).

Powyższa decyzja została wysłana na nazwisko T. R. i jej doręczona.

Żona wnioskodawcy T. R. otworzyła przesyłkę z ZUS, lecz nie przekazała jej mężowi, odłożyła ją. H. R. znalazł przesyłkę przypadkowo, po upływie miesiąca
od doręczenia, wówczas od razu napisał odwołanie od decyzji. T. R. ma zaniki pamięci, leczy się na nadciśnienie. W dniu 21 czerwca 2013 roku korzystała z konsultacji psychologicznej.

Wnioskodawca posiada następujące zaległości składkowe:

1. na ubezpieczenie społeczne zaległość za okres od 03/2009 r. do 11/2009 r. w łącznej kwocie 4.603,78 zł plus należne odsetki za zwłokę, które na dzień 05.08.2013 r. wynoszą 2.247,00 zł.

2. na ubezpieczenie zdrowotne zaległość za okres od 11/2005 r. do 05/2006 r. oraz
od 03/2009 r. do 11/2009 r. w łącznej kwocie 3.188,05 zł. plus należne odsetki za zwłokę, które na dzień 05.08.2013 r. wynoszą 2.042,00 zł.

3. na Fundusz Pracy zaległość za okres od 03/2009 r. do11/2009 r. w łącznej kwocie 414,63 zł. plus należne odsetki za zwłokę, które na dzień 05.08.2013 r. wynoszą 202,00 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dowody z dokumentów zgromadzonych w aktach ubezpieczeniowych, które były jasne, kompletne i żadna ze stron nie kwestionowała ich autentyczności i mocy dowodowej. Nie budziły one również wątpliwości Sądu co do wiarygodności. Stan faktyczny został też ustalony na podstawie zeznań świadka T. R. i wnioskodawcy H. R.. Ich zeznania również
nie budziły wątpliwości Sądu.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wyjaśnił kwestię wniesienia odwołania
po terminie. Skarżona decyzja z dnia 25 kwietnia 2013 r. została doręczona w dniu 2 maja 2013 r. dorosłemu domownikowi – żonie wnioskodawcy, osobie upoważnionej
przez H. R. w sprawach związanych z ZUS, natomiast samo odwołanie zostało złożone do organu rentowego w dniu 26 czerwca 2013 r. (data stempla pocztowego
na kopercie), a zatem po upływie miesiąca od jego otrzymania.

Zgodnie z art. 477 ⁹ § 1 k.p.c. odwołania od decyzji organów rentowych wnosi się
na piśmie do organu, który wydał decyzję lub do protokołu sporządzonego przez ten organ,
w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Z kolei stosownie do art. 477 ⁹ § 3 k.p.c. sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się. Sąd może tak postąpić na wniosek ubezpieczonego. Złożenie wyraźnego wniosku nie jest jednak niezbędne
i wystarczające jest powołanie się i wykazanie okoliczności usprawiedliwiających przekroczenie terminu. Sąd nie ma bowiem obowiązku ustalania z urzędu przyczyn wniesienia odwołania po terminie (por. postanowienie SN z dnia 14 września 1995 r., II URN 36/95, OSNP 1996/13/191, LEX nr 23832; por. też postanowienie SN z dnia 18 grudnia
1998 r., II UKN 561/98, OSNP 2000/5/199, LEX nr 39141).

Ze względu na regulację zawartą w art. 477 ⁹ § 3 k.p.c. nie jest możliwe zgłoszenie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania na podstawie art. 168 k.p.c.
(tak też postanowienie SA w Gdańsku z dnia 28 lutego 2013 r., III AUz 24/13, LEX
nr 1317881; wyrok SA w Rzeszowie z dnia 6 grudnia 1994 r., III AUr 344/94, OSA 1995/1/9, LEX nr 13846). W szczególności nie wydaje się postanowienia o przywróceniu terminu,
a także w razie odrzucenia odwołania na podstawie art. 477 ⁹ § 3 k.p.c. ubezpieczonemu
nie przysługuje w dalszej kolejności również wniosek o przywrócenie terminu na podstawie art. 168 k.p.c. (por. postanowienie SA w Gdańsku z dnia 6 czerwca 1994 r., III AUz 61/94, Pr. Pracy 1995/5/46, LEX nr 4269).

Z przepisu art. 477 ⁹ § 3 k.p.c. wynika, że uwzględnienie odwołania wniesionego
po upływie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji będzie zatem możliwe, jeżeli przekroczenie terminu nie było nadmierne i spowodowane było okolicznościami, niezależnymi od odwołującego się. Obie zatem przesłanki wymienione w cytowanym przepisie art. 477 ⁹§ 3 k.p.c. (nienadmierne przekroczenie terminu i niezależne
od odwołującego się przyczyny przekroczenia terminu) muszą wystąpić łącznie. Ocena,
czy przekroczenie terminu było nadmierne i czy nastąpiło z przyczyn niezależnych
od odwołującego się jest pozostawiona uznaniu sądu (por. wyrok SN z dnia 21 marca 2006 r., III UK 168/05, Lex nr 277825). Sąd Okręgowy ma przy tym na względzie, że sformułowanie "przyczyny niezależne" jest szersze od "braku winy strony" (art. 168 § 1 k.p.c.) i pozwala
na uwzględnienie także niektórych przyczyn zawinionych (por. postanowienie SN z dnia
14 lutego 1996 r., II URN 63/95, OSNP 1996/17/256, LEX nr 24828).w

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy uznał, że w realiach przedmiotowej sprawy przekroczenie terminu do wniesienia odwołania przez H. R. nie było nadmierne, a nadto wykazał on, iż spowodowane było przyczyną od niego niezależną.

Przesyłkę z organu rentowego zawierającą odpis skarżonej decyzji odebrała –
jak wskazano powyżej – żona wnioskodawcy, nie przekazując jej mężowi. H. R. przypadkowo znalazł odpis decyzji i od razu wniósł od niej odwołanie.

Sąd dał wiarę zarówno zeznaniom świadka T. R., jak i przesłuchaniu wnioskodawcy na okoliczność przyczyn wniesienia odwołania od zaskarżonej decyzji
po terminie. Były one spójne, logiczne, zgodne i wzajemnie ze sobą korespondowały.

Po pierwsze odwołanie ubezpieczonego nie zostało wniesione nadmiernie po terminie, gdyż ubezpieczony uchybił terminowy jedynie o niepełny miesiąc. Po drugie wniesienie odwołania po terminie spowodowane było okolicznościami niezależnymi od odwołującego się. Wynikało to z faktu, że decyzję odebrała żona i nie przekazała mu jej. Ubezpieczony
nie posiadał zatem wiedzy o wydaniu wobec niego skarżonej decyzji.

Z tego względu odwołanie ubezpieczonego – jak wskazał Sąd I instancji - podlegało merytorycznemu rozpoznaniu.

Odwołanie, w ocenie Sądu Okręgowego, okazało się jednak niezasadne. Zaskarżona decyzja była zgodna ze stanem faktycznym oraz przepisami prawa.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd I instancji stwierdził, że zgodnie z art. 1
ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. 2012,
poz. 1551) na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia
28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, która przed dniem 1 września 2012 roku zakończyła prowadzenie działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, określonej w ust. 8, umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia
1 stycznia 1999 roku do dnia 28 lutego 2009 roku oraz należne od nich odsetki za zwłokę opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne.

Według art. 1 ust. 6 cyt. ustawy umorzenie powyższych należności skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych i kosztów egzekucyjnych.

Z treści art. 1 ust. 8 w związku z art. 1 ust. 1 i 6 ustawy wynika, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzje określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych.

Mając na uwadze powyższe przepisy Sąd Okręgowy uznał, iż organ rentowy wydał prawidłową decyzję określającą warunki umorzenia, ustalając w niej kwoty, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 6 ustawy, tj. należności podlegające umorzeniu. Przepis art. 1 ust. 8 ustawy nie nakłada na ZUS obowiązku wyliczenia kwot zaległości składkowych podlegających zapłacie, jako warunek umorzenia nieopłaconych składek. Organ rentowy w zaskarżonej decyzji spełnił zaś warunki określone w art. 1 ust.8 ustawy.

Warunek umorzenia należności określony jest w art. 10 powyższej ustawy i jest nim nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1 niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych za okres od 1 stycznia 1999 roku, do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust.2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych
i kosztów egzekucyjnych, naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

W przypadku wnioskodawcy warunkiem umorzenia należności z tytułu składek
na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy za okresy od 7.2001 r.
do 15.10.2005 r. i od 06.2006 r. do 02.2009 r. jest spłata należności składkowych pozostałych do opłacenia na podstawie powyższej ustawy.

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust.1 i 6, jest nieposiadanie zaległości składkowych na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1 ustawy,
a więc na dzień wydania decyzji o umorzeniu należności. Nie jest możliwe dokładne określenie w decyzji ustalającej warunki umorzenia kwoty zadłużenia istniejącej na dzień przyszły, tj. dzień wydania późniejszej decyzji o umorzeniu należności. Przepis ten, tj. ust. 10 art. 1 ustawy nie stanowi o kwotach zaległości na dzień wydania decyzji określającej warunki umorzenia. Zgodnie bowiem z ust. 11 art. 1 ustawy niepodlegające umorzeniu należności,
o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia. A więc kwota zadłużenia,
w tym kwota naliczonych odsetek od zaległości składkowych, które rosną, może być inna
w dniu wydania decyzji ustalającej warunki umorzenia i w dniu wydania decyzji o umorzeniu należności.

Reasumując powyższe rozważania Sąd Okręgowy stwierdził, iż zaskarżona decyzja ZUS określająca warunki umorzenia jest prawidłowa i zgodna z przepisami ustawy. Sąd dodał na marginesie rozważań, że ZUS w niniejszym postępowaniu wyliczył wnioskodawcy kwoty zaległości na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy, jednakże wnioskodawca nie jest zainteresowany ich zapłatą, bowiem jak wynika z jego wniosku
o umorzenie i z oświadczenia złożonego na rozprawie, uważa, że nie prowadził działalności gospodarczej. Tymczasem decyzja ZUS z dnia 2 grudnia 2011 roku ustalająca, iż H. R. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, ale od dnia 26 listopada 2009 roku jest prawomocna.

Mając na uwadze poczynione w sprawie rozważania Sąd Okręgowy, działając
na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie jako bezzasadne (punkt I wyroku).

W punkcie II wyroku orzeczono na mocy art. 98 k.p.c. oraz § 2 ust. 3, § 5 w zw. z § 6 pkt 6, § 19 i § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002 r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013, poz. 461).

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca H. R., zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. 2012 r., poz. 1551) poprzez przyjęcie, że nie jest możliwe i konieczne dokładne określenie w decyzji ustalającej warunki umorzenia kwot podlegających zapłacie przez ubezpieczonego, w sytuacji gdy prawidłowa wykładnia przepisu prowadzi do odmiennego wniosku.

W oparciu o powyższy zarzut H. R. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i uwzględnienie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Toruniu do ponownego rozpoznania. Wniósł on również
o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu od Skarbu Państwa w kwocie 1800 zł plus podatek VAT za instancję odwoławczą, ponieważ koszty
nie zostały zapłacone ani w części ani w całości.

W uzasadnieniu apelacji ubezpieczony podniósł, że z treści przepisów ustawy (zwłaszcza art. 1 ust. 8 oraz art. 1 ust. 13 pkt 1) wynika, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje w pierwszej kolejności decyzję określającą warunki umorzenia, ustalając w niej kwoty zaległych należności. Po spełnieniu warunków umorzenia (zapłaceniu należności, które umorzeniu nie podlegają) wydana zostanie kolejna decyzja - o umorzeniu należności albo
o jego odmowie. Nieokreślenie kwot koniecznych do zapłaty, a nie podlegających umorzeniu, uniemożliwia ich zapłacenie. Odmienna interpretacja przepisów prowadzi do sytuacji,
w której organ przerzuca ciężar ustalenia zaległości na obywatela, podczas gdy to Zakład Ubezpieczeń Społecznych posiada możliwości do wyliczenia wysokości zadłużenia.

Zdaniem skarżącego ustawodawca przewidział wydanie dwóch decyzji przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jedna ustalająca warunki umorzenia - w myśl art. 8 ustawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych. W oparciu o art. 1 ust. 13 ustawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje drugą decyzję o:

1) umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub

2) odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12.

Organ ubezpieczeniowy powinien ustalić wysokość zadłużenia podlegającego spłacie na dzień wydania decyzji ustalającej warunki umorzenia (o której mowa w art. 1 ust. 8 ustawy) z zaznaczeniem konieczności zapłacenia odsetek na dzień dokonania zapłaty.
Po zapłaceniu składek niepodlegających umorzeniu, organ powinien wydać decyzję umarzającą pozostałe zaległości (druga decyzja).

Ustawodawca przyznał ubezpieczonemu termin dwunastomiesięczny do zapłaty składek niepodlegających umorzeniu. Ubezpieczony musi zwrócić się z kolejnym wnioskiem ustalającym wysokość zadłużenia. Ubezpieczony utracił możliwość skorzystania z pełnego okresu 12 miesięcznego do spłaty zadłużenia, ponieważ wysokość tej zaległości (czyli warunek umorzenia) nie został określony w decyzji. Zatem korzystanie z 12 miesięcznego terminu jest fikcją, bowiem nieokreślenie wysokości składek, które ubezpieczony musi zapłacić, skutkuje koniecznością wystąpienia do organu z wnioskiem o określenie wysokości zaległości.

Decyzja wydana w takiej formie - bez ustalenia warunków umorzenia zaległości stoi w sprzeczności z duchem ustawy i intencją ustawodawcy.

Reasumując, zdaniem wnioskodawcy ustalenie kwot podlegających zapłacie nie jest warunkiem umorzenia, ale jest konieczne do dokonania zapłaty.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja H. R. okazała się zasadna w sposób skutkujący uchyleniem zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji z dnia 25 kwietnia 2013 r. i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była prawidłowość decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wydanej w stosunku do H. R.
na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U.
z 2012 r. Nr 1551).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni przepisów ustawy abolicyjnej, co skutkowało naruszeniem przepisów prawa materialnego i niewłaściwą subsumcją ustaleń faktycznych
pod odpowiednie dyspozycje przepisów prawa materialnego.

Sąd Apelacyjny przypomina, iż zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada
2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r. Nr 1551) na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia
za okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki
za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Wniosek taki może złożyć osoba, która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności
i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8 tj. decyzji ZUS określającej warunki umorzenia (art. 1 ust. 1 pkt 1) oraz inna osoba niż wymieniona w pkt 1 (art. 1 ust. 1 pkt 2), tj. osoba nadal prowadząca działalność. W ustępie 6 art. 1 omawianej ustawy wskazano, iż umorzenie należności, o których mowa w ust. 1, skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Jak stanowi ustęp 7 art. 1 ustawy abolicyjnej umorzeniu podlegają również należności, o których mowa w ust. 1 i 6, które do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy zostały rozłożone na raty i nie zostały opłacone do dnia złożenia wniosku o umorzenie. Należności te podlegają wyłączeniu z umowy o rozłożeniu należności z tytułu składek
na raty. Warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po opłaceniu pozostałych należności objętych umową.

Jeśli natomiast chodzi o procedurę umarzania należności objętych zakresem przedmiotowym ustawy to należy podkreślić, wobec odmiennego – błędnego – stanowiska organu rentowego oraz Sądu I instancji, że ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. wyraźnie przewiduje dwa postępowania prowadzone przez ZUS, które kończą się wydaniem merytorycznej decyzji, a mianowicie postępowanie w sprawie określenia warunków umorzenia należności oraz postępowanie w sprawie umorzenia należności.

Przepis ustępu 8 art. 1 ustawy abolicyjnej stanowi, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności,
o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych. Odwołanie do ustępu 1
i 6 nakazuje przyjąć, że decyzja określająca warunki umorzenia ustala także: po pierwsze - kwoty nieopłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za okres od 01.01.1999 r. do 28.02.2009 r. wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi i kosztami egzekucyjnymi naliczonymi przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego, po drugie – kwoty nieopłaconych składek
na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi i kosztami egzekucyjnymi naliczonymi przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Przepis ustępu 13 art. 1 ustawy abolicyjnej stanowi natomiast, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o:

1) umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub

2) odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12.

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 – jak stanowi ust. 10 omawianego przepisu - jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz
na Fundusz Emerytur Pomostowych za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych a także kosztów egzekucyjnych naliczonych
przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10 podlegają spłacie
w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8
(ust. 11).

W przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji,
o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone
na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu (ust. 12).

Mając na względzie wyżej przytoczone przepisy należy wskazać, że decyzję
o umorzeniu należności wydaje się po spłacie niepodlegających umorzeniu należności,
o których mowa w ust. 10 najpóźniej w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8, bądź - w przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy
od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności – po ich opłaceniu.

Z kolei decyzję o odmowie umorzenia należności wydaje się, jeśli w terminie
12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10 nie zostaną spłacone albo - w przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone
na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności – nie zostaną one opłacone zgodnie
z ustalonymi warunkami.

Na marginesie powyższego należy zwrócić uwagę, że konieczność wydania
przez ZUS w toku postępowania abolicyjnego dwóch merytorycznych decyzji wynika
nie tylko z ich jednoznacznego wymienienia w omawianej ustawie – w ust. 8 i ust. 13 art. 1, ale również z przepisu ust. 16 art. 1, zgodnie z którym od decyzji, o których mowa
w ust. 8 i 13 przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i na zasadach określonych w art. 83 ust. 2, 3, 5-7 ustawy systemowej.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić po pierwsze,
że Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. nieprawidłowo zastosował przepisy ustawy abolicyjnej odnoszące się do postępowania w sprawie umorzenia należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek wydając jedną decyzję o charakterze warunkowym, do czego komentowana ustawa nie daje podstaw, a Sąd I instancji błędnie przychylił się do tej procedury.

W pkt I przedmiotowej decyzji określono bowiem kwoty należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i na Fundusz Pracy na dzień 27 marca 2013 r. Natomiast w pkt II wskazano, że warunkiem umorzenia ww. należności jest spłata należności nie podlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji.

Po drugie, podkreślić należy, iż w decyzji nie zostały wskazane kwoty należności
nie podlegających umorzeniu - podlegające spłacie jako warunek umorzenia należności określonych w pkt I decyzji. Sąd Apelacyjny podziela w tym względzie stanowisko apelującego, zgodnie z którym w decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej powinny zostać określone nie tylko kwoty należności z tytułu nieopłaconych składek i innych należności wymienionych w ust. 1 i 6, podlegające umorzeniu, ale również warunki umorzenia. Do wniosku takiego prowadzi literalna wykładania omawianego przepisu,
w którym jest mowa, iż ZUS wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych. Przepis ten wyraźnie zatem wskazuje na dwa elementy składowe decyzji z art. 1 ust. 8 ustawy, a mianowicie kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6 oraz warunki umorzenia.

Warunki umorzenia, o których mowa w art. 1 ust. 8 ustawy, zostały wskazane
w cytowanych już wyżej przepisach ust. 10 - 12 art. 1 ustawy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązany jest w decyzji z art. 1 ust. 8 warunki te określić,
tzn. skonkretyzować poprzez podanie kwot niepodlegających umorzeniu składek
na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, FP, FGŚP i FEP za okres od dnia 01.01.1999 r., do których opłacenia jest obowiązany wnioskodawca wraz z wszelkimi kosztami dodatkowymi wymienionymi w ustawie oraz poprzez wskazanie terminu, w jakim należności te podlegają spłacie. W niniejszej sprawie organ rentowy uchybił również temu wymaganiu. Organ wskazał co prawda termin spłaty, ale uchylił się od wskazania wnioskodawcy kwot podlegających spłacie składek, które umorzeniu nie podlegają,
a przytaczając jedynie treść ust. 10 art. 1 ustawy abolicyjnej. Na marginesie, wobec argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu Sądu I instancji, Sąd Apelacyjny wskazuje,
że w realiach niniejszej sprawy wobec faktu, iż wnioskodawca nie prowadzi już działalności gospodarczej nie ma żadnych przeszkód do sprecyzowania kwot składek nie podlegających umorzeniu, które zresztą organ rentowy wskazał na żądanie Sądu w piśmie z dnia 5 sierpnia 2013 r. (k. 17 akt sprawy). Wydanie decyzji nie zawierającej koniecznego elementu w postaci określenia kwot składek nie podlegających umorzeniu (tj. jednego z warunków umorzenia należności z tytułu nieopłaconych składek) pozbawia wnioskodawcę możliwości zaskarżenia decyzji w tym zakresie.

Mając na względzie powyższe, Sąd Apelacyjny uznał apelację za zasadną
i na mocy art. 477 ^14a k.p.c. orzekł, jak w punkcie 1 sentencji.

W pkt 2 sentencji Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego organu rentowego na rzecz H. R. kwotę 4.230,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje, działając na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 1-3, § 5, § 6 pkt 5, § 13 ust. 1
pkt 2 i § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j. t. Dz. U. z 2013 r., poz. 461) w zw. z art. 36 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U. z 2010 r.
Nr 90, poz. 594 ze zm.).