Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 255/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 kwietnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Kośka

Sędziowie: SSO Małgorzata Klesyk

SSR del. Małgorzata Winiarska (spr.)

Protokolant: protokolant sądowy Iwona Rajca

po rozpoznaniu w dniu 18 kwietnia 2013 r. w Kielcach

na rozprawie

sprawy z powództwa R. K.

przeciwko (...) S.A.

z siedzibą w W.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Końskich

z dnia 28 września 2012 r. sygn. I C 90/12

oddala apelację i zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1200 (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 255/13

UZASADNIENIE:

Wyrokiem z dnia 28 września 2012 roku Sąd Rejonowy w Końskich zasądził od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powoda R. K. kwotę po 10 000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 3 września 2011 roku do dnia zapłaty oraz kwotę po 748,34 złote tytułem zwrotu kosztów procesu, w pozostałym zakresie oddalając powództwo. Nadto Sąd orzekł o obciążeniu pozwanego towarzystwa ubezpieczeniowego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Końskich kosztami sądowymi w kwocie 564 złote.

Sąd Rejonowy ustalił, że wyrokiem z dnia 17 marca 2000 roku w sprawie II K 442/09 Sąd Rejonowy w Końskich uznał T. J. za winnego czynu z art. 177 § 2 kk w związku z art. 178 kk polegającego na tym, że w dniu 29 lipca 1999 roku w miejscowości G., gm. S., kierując samochodem osobowym marki F. (...) umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, że będąc w stanie po użyciu alkoholu i wbrew zasadzie prawostronnego ruchu pojazdów jechał lewym pasem jezdni, w wyniku czego potrącił prawidłowo poruszającą się w tym samym kierunku lewym poboczem przy krawędzi jezdni pieszą A. K., czym spowodował wystąpienie obrażeń skutkujących śmiercią pieszej na miejscu wypadku.

Sąd Rejonowy ustalił nadto, że A. K. była siostrą powoda R. K., w chwili śmierci miała niespełna 16 lat, jej brat R. K. był o 15 lat starszy i zamieszkiwał w miejscowości odległej o 7 km od domu rodzinnego, ale pomimo przeprowadzki pozostawał w bliskich relacjach z siostrą. Śmierć A. negatywnie wpłynęła na stan emocjonalny brata, spowodowała u R. K. wystąpienie zaburzeń adaptacyjnych, które przez kilka miesięcy utrudniały jego funkcjonowanie w wymiarze psychicznym, rodzinnym, społecznym i zawodowym, objawiając się zaburzeniami snu, problemami z koncentracją, odczuciem pustki, odgrodzenia się od innych osób. Pojawiła się u niego niepamięć zdarzeń związanych z pogrzebem siostry, uporczywie nawracające myśli o jej śmierci. Przez pewien czas R. K. nie był zdolny do wykonywania obowiązków zawodowych, później miał problemy z koncentracją w pracy, co wiązało się z negatywną reakcją ze strony pracodawcy. Przeżywał silne cierpienie psychiczne związane z reakcją żałoby na stratę osoby bliskiej, doznał uszczerbku na zdrowiu w aspekcie psychologicznym w postaci zaburzeń adaptacyjnych, które towarzyszyły mu przez kilka miesięcy po śmierci siostry.

W rozważaniach Sąd Rejonowy powołując się obszernie na aktualne orzecznictwo sądów podniósł, że katalog dóbr osobistych podlegających ochronie określony w art. 23 kc ma charakter otwarty i ochroną przewidzianą w art. 23 i 24 kc, objęte są wszelkie dobra osobiste rozumiane jako pewne wartości niematerialne związane z istnieniem i funkcjonowaniem podmiotów prawa cywilnego, które w życiu społecznym uznawane są za doniosłe i zasługujące z tego względu na ochronę. Do katalogu tego niewątpliwie należą więzi rodzinne. Nadto Sąd I instancji podkreślił, że wprowadzenie art. 446 § 4 k.c. doprowadziło jedynie do zmiany w sposobie realizacji roszczenia o zadośćuczynienie w związku ze śmiercią osoby bliskiej przez skonkretyzowanie osób uprawnionych do jego dochodzenia oraz przesłanek jego stosowania – a ściślej zawężenie kręgu osób uprawnionych do zadośćuczynienia, zaś jeśli chodzi o zdarzenia, które miały miejsce przed wejściem w życie tego przepisu należy stosować przepis art. 448 kc – jak w rozpoznawanej sprawie. Sąd podniósł, że śmierć osoby najbliższej powoduje naruszenie dobra osobistego osoby związanej emocjonalnie ze zmarłym, z tym zastrzeżeniem, iż nie każdą więź rodzinną należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych, lecz jedynie taką, której zerwanie powoduje ból, cierpienie, rodzi poczucie krzywdy, a istnienie takiej krzywdy powód R. K. wykazał. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikało – zdaniem Sądu I instancji, że powoda ze zmarłą łączyły więzi rodzinne o silnym natężeniu emocjonalnym. A. K. przez początkowy okres swojego życia zamieszkiwała wspólnie z rodzicami i powodem, później po założeniu przez powoda rodziny w dalszym ciągu rodzeństwo pozostawało w bardzo bliskich relacjach, często się widywali. Powód pomagał siostrze wchodzić w dorosłe życie, były plany co do zamieszkania A. u powoda i rozpoczęcia przez nią praktyk zawodowych w prowadzonym przez niego z żoną sklepie. Sąd podkreślił, że śmierć siostry była zdarzeniem nagłym i niespodziewanym, cierpienia tym spowodowane wprawdzie nie przerodziły się w zespół stresu pourazowego, powód uporał się po około pół roku ze stratą siostry i zaczął w miarę normalnie funkcjonować, nie zmienia to jednak faktu, iż utrata siostry była dla niego silnym negatywnym przeżyciem, przysparzającym mu wiele bólu i cierpienia, powodującym konieczność przewartościowania swojego życia i zmiany planów na przyszłość. W kontekście poczynionych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że żądania powoda są uzasadnione w zakresie kwoty 10 000 złotych, bowiem zasądzone zadośćuczynienie ma na celu naprawienie szkody niemajątkowej wyrażającej się krzywdą w postaci cierpienia, bólu i poczucia osamotnienia po śmierci bliskiej osoby, ma ono na celu złagodzenie osobie pokrzywdzonej doznanych cierpień, a zatem musi pozostawać w zależności od intensywności cierpień oraz czasu ich trwania. Roszczenie w pozostałej części – to jest w zakresie kwoty 20 000 złotych - jako nadmiernie wygórowane oddalił.

Sąd Rejonowy odnosząc się zaś do twierdzeń strony pozwanej iż, przepis § 10 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 roku w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów ogranicza dobra których naruszenie aktualizuje obowiązek świadczenia zakładu ubezpieczeń do szkód w zakresie dóbr w regulacji tej skatalogowanych uznał, że twierdzenia te nie są trafne. Stosownie do treści § 10 w/w rozporządzenia przepis ten nie wskazuje dóbr osobistych, za których naruszenie ponosi odpowiedzialność ubezpieczyciel, lecz wskazuje skutki zdarzeń wywołujących szkodę, za które ponosi on odpowiedzialność, a skutkami tymi są: śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Niewątpliwie zaś źródłem krzywdy jaka została wyrządzona powodowi był czyn niedozwolony. którego następstwem była śmierć jego siostry, krzywdą tą zaś jest naruszenie dobra osobistego poprzez zerwanie więzi emocjonalnej szczególnie bliskiej w relacjach rodzinnych.

Jako nietrafny Sąd I instancji potraktował również zgłoszony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia, wskazując, że z uwagi na nowelizację przepisu art. 442 kc w przypadku szkód wynikających ze zbrodni lub występku – a tak było w okolicznościach rozpoznawanej sprawy - roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu, zasądzając je od dnia 3 września 2011 roku, podnosząc, że obowiązek zaspokojenia roszczenia o zadośćuczynienie w oparciu o treść art. 445§ l i art. 448 k.c. staje się wymagalny z chwilą wezwania dłużnika do jego zaspokojenia. O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł w oparciu o art. 100 k.p.c.

Powyższy wyrok pozwany zaskarżył w całości zarzucając naruszenie prawa materialnego, to jest:

- art. 448 kc w związku z art. 24 kc przez przyjęcie, że powód jest osobą bezpośrednio poszkodowaną oraz nie wzięcie pod uwagę ,że źródłem krzywdy o jakiej mowa w art.448 jest tylko i wyłącznie naruszenie dobra osobistego, a nie sama śmierć a więc, że krzywdą nie może być naruszenie dobra osobistego.

- par. 10 ust 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 roku w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów poprzez zasądzenie od ubezpieczyciela na rzecz powoda zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego w postaci więzi rodzinnych na podstawie art. 448 k.c, w związku z art.24 k.c. mimo ,że przepisy tego rozporządzenia zawierają zamknięty katalog dóbr osobistych jakie podlegają ochronie.

Skarżący podkreślił, że zakładając racjonalne działanie ustawodawcy należy uznać, że do wprowadzenia art. 446 § 4 k.c. doszło z uwagi na potrzebę uzupełnienia luki prawnej powodującej brak możliwości dochodzenia rekompensaty pieniężnej za doznaną krzywdę spowodowaną śmiercią osoby najbliższej i wywołaną cudzym czynem niedozwolonym dla najbliższych członków rodziny. Taką interpretację przepisów podkreśla okoliczność , że przy nowelizacji art. 446 nie doszło jednocześnie do zmiany redakcji art. 448 k.c. W takim stanie rzeczy należałoby uznać, że obecnie istnieją dwie podstawy prawne dla tego samego roszczenia, co byłoby pozbawione racjonalnego uzasadnienia.

Powództwo w ocenie apelującego nie zasługuje na uwzględnienie także z tego względu, że więzi rodzinne, których naruszenie stanowi podstawę faktyczną roszczenia powoda nie były między rodzeństwem na tyle szczególne, aby uzasadniały prawo do domagania się zadośćuczynienia. W ocenie pozwanego z postępowania sądowego wynika ,że choć związek rodzeństwa był silny, to nie wykraczał on poza granice przywiązania, a przesadne jest twierdzenie, że powód musiał przewartościować swoje życie i zmienić plany na przyszłość - powód dalej funkcjonuje normalnie w swej rodzinie i w życiu zawodowym.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie od pozwanego zakładu ubezpieczeń powództwa w całości i zasądzenie od na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o oddalenie apelacji pozwanego, zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy, szczególnie, że nie są one kwestionowane. Zasadniczy zarzut sprowadza się do stwierdzenia, że przed dniem 3 sierpnia 2008 r., tj. przed wejściem w życie art. 446 § 4 kc przewidującego możliwość przyznawania zadośćuczynienia najbliższym członkom rodziny zmarłego, krzywdy niemajątkowe najbliższych zmarłego wyniku deliktu nie były rekompensowane przez sprawcę zgonu. Przepis art. 446 § 4 kc nie ma zastosowania do krzywd powstałych przed tą datą, z czym mamy do czynienia w sprawie niniejszej, a poszukiwanie podstawy prawnej w art. 448 kc w związku z art. 23, 24 kc jest nadinterpretacją sprzeczną z dotychczasowym orzecznictwem i normami obowiązującymi w dacie śmierci A. K.. W judykaturze prezentowane jest stanowisko zgoła odmienne od stanowiska pozwanego - a zgodne z kierunkiem wykładni art. 448 k.c., dokonanej przez Sąd Rejonowy. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 r. w sprawie III CZP 76/10 (LEX nr 604152) wskazano wprost, że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 kc w związku art. 24 § l kc zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r. Tożsame stanowisko Sąd Najwyższy wyraził również w uchwale z dnia 13 lipca 2011 r. w sprawie III CZP 32/11 (LEX nr 950584), wyroku z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie I CSK 314/11 (LEX nr 1164718), wyroku z dnia 14 stycznia 2010 r. w sprawie IV CSK 307/09 (LEX nr 599865), wyroku z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie II CSK 248/10 (LEX nr 785681), wyroku z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie II CSK 537/10. Szczegółowe przytaczanie argumentów podanych przez Sąd Najwyższy, które Sąd Okręgowy podziela jest zbędne. Katalog dóbr osobistych nie jest zamknięty, a to, że więzi rodzinne jako dobro osobiste „własne” osoby bliskiej zmarłego, a nie osoby pośrednio poszkodowanej w zdarzeniu utrwaliło się ostatecznie w sposób powszechny w orzecznictwie po 2008 r. nie pozwala podzielić poglądu pozwanego o istnieniu luki prawnej przed 3 sierpnia 2008 r. Skarżący zarzuca także naruszenie art. 822 § l kc i art. 34 ust. l ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym, Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 124, póz. 1152 z późn. zm.). Zdaniem Sądu Okręgowego ubezpieczyciel odpowiada cały czas według tych przepisów za wszystkie szkody (w tym za naruszenie dóbr osobistych), związane ze śmiercią bezpośrednio pokrzywdzonego doznaną w wyniku ruchu pojazdu.

Nadto Sąd Okręgowy zauważa, iż apelacja błędnie zarzuca obrazę rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów zamiast § 10 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 roku w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, który w identycznej treści obowiązywał w dacie zdarzenia skutkującego powstaniem odpowiedzialności.

Wątpliwości zgłaszane przez pozwanego we wszystkich podobnych sprawach zostały ostatecznie wyjaśnione przez Sąd Najwyższy na pytanie Sądu Okręgowego w Kielcach w uchwale z 7 listopada 2012 r. sygn. III CZP 67/12, według której przepis § 10 ust. l rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów nie wyłączył z zakresu ochrony ubezpieczeniowej zadośćuczynienia za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 448 kc. Brzmienie tego przepisu było tożsame z treścią § 10 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 roku. Podobnie zresztą wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale ze sprawy sygn. III CZP 93/12 co do art. 34 ustawy z 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda tytułem zadośćuczynienia kwotę 10 000 zł stanowiącą równowartość 1/3 dochodzonego roszczenia. Argumentacja skarżącego jakoby powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie z racji tego, że więzi między rodzeństwem nie wykraczały ponad granice zwykłego przywiązania i powód normalnie funkcjonuje w życiu rodzinnym i zawodowym nie zasługuje na aprobatę. Trudno dziwić się, że po upływie kilkunastu lat od śmierci siostry powód uporał się z żałobą. Nadto kwota zasądzonego przez Sąd I instancji zadośćuczynienia, znacznie zmiarkowanego w odniesieniu do zgłoszonego żądania z całą pewnością nie jest zawyżona. Sąd prawidłowo ocenił, że śmierć siostry negatywnie wpłynęła na jego stan emocjonalny, co znalazło oparcie we wnioskach opinii biegłego.

Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Okręgowy oddalił apelację jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 kpc oraz § 6 pkt 5 w związku z § 12 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1349 z późn. zm.)

.

SSO Małgorzata Klesyk SSO Monika Kośka SSR (del) Małgorzata Winiarska