Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 472/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:SSA Roman Dziczek

Sędziowie:SA Ewa Kaniok

SO (del.) Ewa Dietkow (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Aneta Walkowska

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. M.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o odszkodowanie

na skutek apelacji pozwanego (...) S.A.

z siedzibą w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 17 grudnia 2013 r., sygn. akt I C 1266/09

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach I ; II; VI i VII w ten sposób, że powództwo przeciwko (...) S.A.

z siedzibą w W. oddala i nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W.,

2.  nie obciąża powódki kosztami procesu w postępowaniu apelacyjnym.

I ACa 472/14

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 18 grudnia 2009 roku powódka M. M. (poprzednio K.) wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W.: 1) kwoty 270.000,00 PLN wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku z wypadkiem z dnia 11 lipca 2008 roku, 2) kwoty 5.822,91 PLN wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa tytułem zwrotu kosztów leczenia, 3) skapitalizowanej renty na zwiększone potrzeby za okres od dnia wypadku do dnia wytoczenia powództwa w kwocie 34.000,00 PLN wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, 4) renty na zwiększone potrzeby w wysokości 2.000,00 PLN płatnej miesięcznie do dnia 10 każdego miesiąca począwszy od miesiąca wytoczenia powództwa, wniosła także o ustalenie na przyszłość odpowiedzialności pozwanego za skutki wypadku z dnia 11 lipca 2008 roku oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Postanowieniem z dnia 28 maja 2010 roku na wniosek powódki i na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. do udziału w sprawie wezwany został J. R. w charakterze pozwanego.

W dniu 2 lipca 2012 roku powódka rozszerzyła żądanie pozwu wnosząc dodatkowo o zasądzenie kwoty 1.500,00 PLN tytułem renty wyrównawczej wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia, płatnej do 10 dnia każdego miesiąca.

Pozwany (...) Spółka Akcyjna w W. wnosił o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powódki kosztów procesu, w uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany zaprzeczył aby ponosił odpowiedzialność za skutki wypadku z dnia 11 lipca 2008 roku, gdyż właściciel pojazdu nie posiadał ochrony ubezpieczeniowej w zakresie odpowiedzialności cywilnej, wynikającej z umowy ubezpieczenia tzw. Zielonej Karty, która obowiązywałaby w dniu zdarzenia na terytorium Serbii.

Pozwany J. R. wnosił o oddalenie powództwa w stosunku do niego i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 17 grudnia 2013 roku Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki M. M.: 1) kwotę 200.000,00 PLN z ustawowymi odsetkami od dnia 26 sierpnia 2010 roku do dnia zapłaty z tytułu zadośćuczynienia, 2) kwotę 5.822,91 PLN z ustawowymi odsetkami od dnia 26 sierpnia 2010 roku do dnia zapłaty z tytułu odszkodowania, 3) kwotę 24.960,00 PLN z ustawowymi odsetkami od dnia 26 sierpnia 2010 roku do dnia zapłaty z tytułu skapitalizowanej renty za okres od dnia 1 sierpnia 2008 roku do dnia 30 listopada 2009 roku, 4) kwotę 780,00 PLN z tytułu renty na zwiększone potrzeby, płatnej miesięcznie do dnia 10-tego każdego miesiąca z odsetkami ustawowymi w przypadku uchybienia terminowi płatności począwszy od listopada 2009 roku, 5) kwotę 1.111,86 PLN z tytułu renty wyrównawczej, płatnej miesięcznie do dnia 10-tego każdego miesiąca z odsetkami ustawowymi w przypadku uchybienia terminowi płatności począwszy od sierpnia 2012 roku; ustalił odpowiedzialność na przyszłość (...) Spółki Akcyjnej w W. względem powódki M. M. za skutki wypadku z dnia 11 lipca 2008 roku; oddalił powództwo w stosunku do pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. w pozostałej części; oddalił powództwo w stosunku do pozwanego J. R. i zasądził od powódki M. M. na rzecz tego pozwanego kwotę 7.217,00 PLN tytułem zwrotu kosztów procesu; zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki kwotę 7.217,00 PLN tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał pobranie od tego pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 12.674,20 PLN brakującej opłaty i kwotę 5.657,04 PLN wydatków.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 11 lipca 2008 roku w miejscowości I. na terytorium Serbii doszło do wypadku komunikacyjnego z udziałem autokaru marki N. (...) nr rejestracyjny (...). Powódka w chwili zdarzenia była pasażerką autokaru, po wypadku stwierdzono u niej uszkodzoną prawą górną kończynę ponad łokciem i obydwie górne kończyny poniżej łokci, uszkodzone naczynia krwionośne prawej górnej kończyny poniżej łokcia, otwarty prawy staw łokciowy, zranioną lewą dłoń z defektem ścięgien palców i rany po zmiażdżeniu na: twarzy, prawym ramieniu, prawej piersi i okolicy prawego pośladka. W szpitalu w N. w Serbii przeprowadzono dwie operacje powódki, wykonano rekonstrukcję tętnicy promieniowej i łokciowej prawej, repozycje i stabilizację II kości śródręcza prawego oraz zaopatrzono przecięte ścięgna między innymi prostownika palców lewej ręki, wszystkie ubytki skóry pokryto przeszczepami. W dniu 18 lipca 2008 roku powódka została przetransportowana do szpitala w Polsce, do (...) Centrum (...) II w K., a od 9 września 2008 roku do 4 października 2008 roku powódka przebywała w Szpitalu (...). J. Ś. w T. celem kontynuowania leczenia operacyjnego, którego nie przerwano mimo stwierdzenia u powódki 14 tygodniowej ciąży. Powódka przeszła szereg operacji związanych z rekonstrukcją rąk i przeszczepów skóry, urodziła dziecko przez cesarskie cięcie. Od wypadku powódka leczy się u neurologa, psychiatry i rehabilitanta oraz jest objęta opieką psychologiczną. Powódka ma silny lęk przed poruszaniem się wszelkimi środkami komunikacji, boi się sama pozostawać w domu i wychodzić z domu, ma problemy z zasypianiem. W chwili wypadku miała 17 lat, ukończyła II klasę LO, na podstawie orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania w III klasie liceum oraz potrzebie kształcenia specjalnego do ukończenia edukacji na etapie szkoły ponad gimnazjalnej powódka ukończyła Liceum Ogólnokształcące i zdała egzamin maturalny. Powódka ma orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności, jest całkowicie niezdolna do pracy, utrzymuje się z renty socjalnej wypłacanej przez ZUS w wysokości 597,23 PLN i dochodów męża. Powódka 15 września 2012 roku wyszła za mąż, urodziła drugie dziecko, wraz z rodziną mieszka w wynajętym mieszkaniu, w którym mieszka także brat powódki prowadzący oddzielne gospodarstwo domowe. Powódka ma kłopoty z czynnościami dnia codziennego, z samodzielnym ubraniem się, posiłki przygotowuje mąż powódki, ona przygotowuje śniadania i kolacje, nie potrafi samodzielnie zajmować się dziećmi, nie może brać dzieci na ręce przytulać, w tych czynnościach pomaga brat powódki. Mąż powódki zarabia około 1.700,00 PLN miesięcznie, powódka otrzymuje z Ośrodka Pomocy Społecznej zasiłek pielęgnacyjny w wysokości 153,00 PLN miesięcznie. Za najem mieszkania powódka płaci 650,00 PLN miesięcznie, w tej samej kwocie ponosi wydatki na wodę i gaz oraz sezonowo na opał. Utrzymanie dwójki dzieci to kwota ok. 1.000,00 PLN miesięcznie. Powódka przyjmuje leki psychotropowe, stosuje maści silikonowe usuwające blizny. Po wypadku powódka poniosła koszty leczenia w łącznej kwocie 5.822,91 PLN, na którą składają się: kwota 1.835,08 PLN – koszt noclegu, kwota 749,00 PLN – koszt leczenia stomatologicznego i nowe okulary, kwota 304,00 PLN – zakup odzieży szpitalnej, kwota 980,00 PLN – konsultacje medyczne, kwota 1.360,73 PLN – koszt lekarstw, kwota 604,10 PLN – koszt dojazdów do placówek medycznych. Powódka obecnie ma 111,5% uszczerbku na zdrowiu. U powódki biegli stwierdzili stan po urazie zmiażdżeniowym prawej kończyny górnej z uszkodzeniem tkanek miękkich, naczyń, nerwów i II kości śródręcza, po wielokrotnych zabiegach operacyjnych, z obecnością licznych blizn, ograniczeniem ruchomości w stawie barkowym, łokciowym, nadgarstkowym i ruchomości palców oraz uszkodzeniem nerwu promieniowego prawdopodobnie częściowo łokciowego, stan po urazie prawej kończyny górnej z uszkodzeniem ścięgna mięśnia prostownika palców, po zabiegach operacyjnych, z obecnością blizn, przykurczem zgięciowym palców II-IV i ograniczeniem ruchomości nadgarstka, liczne blizny pourazowe na twarzy oraz blizny po pobraniu przeszczepów skórnych na tułowiu i udzie lewym, stan po złamaniu nosa z niedrożnością prawej jamy nosa oraz zaburzenia adaptacyjne depresyjne. Powódka wymagała i będzie wymagać w przyszłości pomocy innych osób w wielu czynnościach życia codziennego takich jak: sprzątanie, zakupy, pranie ręczne, opieka nad dzieckiem itp., jak również w czynnościach samoobsługowych. Powódka nie jest zdolna do pracy zarobkowej uwagi na niesprawność obu kończyn górnych. Wymaga w dalszym ciągu leczenia psychiatrycznego w szczególności utrzymującego się zespołu stresu pourazowego. Autobus marki N. (...) nr rejestracyjny (...), który uległ wypadkowi w Serbii należał do pozwanego J. R.. W chwili zdarzenia pojazd był ubezpieczony w zakresie OC w (...) Spółce Akcyjnej w W.. Umowę ubezpieczenia na wyjazd do Bułgarii negocjowała żona pozwanego B. R. z agentem ubezpieczeniowym pozwanego (...) w osobie D. G., a Z. Karta była integralną częścią umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy pozwanymi. Bezpośrednio po wypadku powódka zgłosiła roszczenia odszkodowawcze do pozwanego (...), który w dniu 22 lipca 2008 roku wypłacił powódce bezsporną część w wysokości 16.000,00 PLN. W dniu 22 września 2008 roku zgłosiła do pozwanego (...) żądanie wypłaty zadośćuczynienia w kwocie 400.000,00 PLN. Decyzją z dnia 13 listopada 2008 roku pozwany (...) przyznał powódce w drodze szczególnego wyjątku dalszą kwotę 184.000,00 PLN tytułem zadośćuczynienia. Powódka zgłaszała dalsze roszczenia związane z ponoszonymi przez nią kosztami leczenia i w dniu 28 września 2009 roku pozwany (...) ponownie zawiadomił powódkę, że pomimo braku odpowiedzialności za skutki wypadku w dniu 11 sierpnia 2008 roku na terenie Serbii przyznał powódce świadczenie w drodze szczególnego wyjątku łącznie kwotę 230.000,00 PLN i dodatkowo wypłacił brakującą kwotę 30.000,00 PLN. Zdaniem Sądu zeznania świadków: D. G., D. K. i B. R. oraz zeznania pozwanego J. R. na okoliczność warunków umowy ubezpieczenia zawartej przez pozwanego z pozwanym (...), w szczególności posiadania przez niego polisy OC potwierdziły zawarcie przez pozwanych umowy ubezpieczenia OC, a także brak obowiązku posiadania Zielonej Karty na wyjazd na terytorium Bułgarii. Sąd uznał zeznania świadków A. K. (1), D. M. oraz zeznania powódki za logiczne, spójne i rzeczowe, a przy tym korespondujące z treścią dokumentów oraz opiniami instytutu. Opinia i jej uzupełnienie zostały sporządzone przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje na podstawie dokumentacji lekarskiej oraz badań powódki, opinia jest precyzyjna i rzeczowa, w sposób dokładny i wyczerpujący odpowiada na zadane biegłym pytania. Sąd uznał sporządzone w sprawie opinie za pełnowartościowy materiał dowodowy.

Sąd Okręgowy zważył, że w sprawie mają zastosowanie przepisy art. 435 k.c. i art. 436 § 1 k.c., w myśl tych regulacji podstawową przesłanka odpowiedzialności samoistnego posiadacza środka komunikacji jest wymaganie, aby szkoda została wyrządzona przez ruch mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Niezaprzeczalnie kierujący autobusem marki N. (...) nr rej. (...) będąc samoistnym posiadaczem pojazdu, który należał do pozwanego J. R. wyrządził powódce szkodę przez ruch pojazdu. Powstanie odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierowcy pojazdu za szkodę wyrządzoną ruchem pojazdu innym podmiotom pociąga za sobą obowiązek wypłaty przez zakład ubezpieczeń świadczeń z tytułu ubezpieczenia OC w granicach odpowiedzialności posiadacza lub kierowcy pojazdu mechanicznego. Zgodnie z art. 822 § 4 k.c. uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela. Zdaniem Sądu Okręgowego system Zielonej Karty ma ułatwiać dochodzenie roszczeń ubezpieczeniowych podmiotom poszkodowanym na skutek ruchu pojazdów zarejestrowanych w innym kraju niż kraj miejsca zamieszkania poszkodowanego. Zgodnie z treścią § 53 ust. 3 obecnie obowiązujących w pozwanym (...) Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia jeżeli poszkodowany i posiadacz lub kierowca są obywatelami polskimi i mają miejsce zamieszkania w Rzeczpospolitej Polskiej, a roszczenie zostało zgłoszone w RP, (...) ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych przepisami prawa polskiego. Zdaniem Sądu Okręgowego w sprawie taki przypadek zachodzi, gdyż zarówno powódka, jak i kierowca autobusu pan A. K. (2) oraz właściciel autobusu pozwany J. R. są obywatelami polskimi, zaś szkoda została zgłoszona w Polsce, więc należy przyjąć odpowiedzialność pozwanego (...). Sąd dodał, że nie można pominąć faktu, że J. R. jako profesjonalny przedsiębiorca świadczący usługi przewozów autokarowych poza granice kraju posiadał wówczas wszystkie wymagane obowiązującymi przepisami prawa dokumenty. Niemożliwym chociażby wydaje się wpuszczenie przez służby celne autokaru bez odpowiednich dokumentów na terytorium Serbii, która w 2008 roku nie była krajem członkowskim Unii Europejskiej. Z tych względów powództwo wniesione przeciwko J. R. zostało oddalone. Sąd Okręgowy uznał odpowiedzialność pozwanego (...) do kwot zasądzonych wyrokiem. Roszczenie powódki o zadośćuczynienie oparte o przepisy art. 445 § 1 k.c. i art. 444 k.c. w kwocie 200.000,00 PLN, którego celem jest pokrycie szkody majątkowej, sąd uznał za mieszczące się w rozsądnych granicach adekwatnych do aktualnych stosunków majątkowych. Powódka uległa wypadkowi jako młoda i sprawna fizycznie osoba, miała plany na przyszłość, wypadek spowodował, że powódka utraciła możliwość samodzielnego funkcjonowania w sferze społecznej. Parę tygodni po wypadku dowiedziała się, że jest w ciąży a stan fizyczny w jakim się znajdowała wymagał przeprowadzenia szeregu operacji rekonstrukcyjnych i plastycznych. Łączna kwota zadośćuczynienia tj. 430.000,00 PLN przy uwzględnieniu 11,5% uszczerbku zdaniem Sądu w pełni zaspokaja roszczenie powódki. Koszty leczenia zasądzone od pozwanego na rzecz powódki stosownie do art. 444 § 1 k.c. dotyczą zwrotu poniesionych przez powódkę na ten cel wydatków w kwocie 5.822,91 PLN. Sąd uznał, renta ustalona na podstawie art. 444 § 2 k.c. ma na celu naprawienie szkody przyszłej, wyrażającej się w wydatkach na zwiększone potrzeby oraz w nieosiągnięciu zarobków i innych korzyści majątkowych jakie poszkodowany mógłby osiągnąć w przyszłości, gdyby nie doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Sąd uwzględnił kwotę 1.560,00 PLN miesięcznie za okres od 1 sierpnia 2008 roku do 30 listopada 2009 roku. Kwotę 780,00 PLN tytułem renty z tytułu zwiększonych potrzeb Sąd uznał za odpowiadającą bieżącym potrzebom powódki. Sąd podkreślił, że szkoda polegająca na utracie lub zmniejszeniu się dochodów powstaje z chwilą, gdy poszkodowany został po raz pierwszy pozbawiony możności uzyskania zarobków i innych korzyści, które mógł osiągnąć, gdyby nie doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Powódka uległa wypadkowi, gdy była jeszcze uczennicą szkoły średniej, nigdy nie pracowała. W dacie zgłoszenia żądania tj. w 2012 roku minimalna kwota wynagrodzenia wynosiła 1.500,00 PLN brutto. Po odjęciu składek na podatek dochodowy oraz na ubezpieczenie społeczne kwota ta wynosi 1.111,86 PLN i taką kwotę Sąd zasądził tytułem renty wyrównawczej wraz z odsetkami od miesiąca sierpnia 2012 roku tj. od następnego po miesiącu w którym zgłoszono żądanie. O odsetkach od zasądzonej sumy odszkodowania oraz zadośćuczynienia od dnia 26 sierpnia 2010 roku, czyli od doręczenia odpisu pozwu pozwanemu Sąd orzekł przywołując art. 481 k.c. Powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z 24 lutego 2009 roku III CZP 2/09 Sąd uznał, że powódka ma także pod rządami art. 442 1 k.c. interes prawny w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego za szkody mogące się ujawnić w przyszłości, gdyż leczenie powódki jeszcze się nie zakończyło. Powódka może odczuwać skutki wypadku jeszcze przez długi czas, a ponadto mogą u niej wystąpić skutki wypadku jeszcze nie ujawnione. Rozstrzygnięcie o kosztach Sąd oparł na treści art. 98 § i 3 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. co do pozwanego J. R., a co od pozwanego (...) na treści art. 100 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany (...) Spółka Akcyjna w W., skarżąc wyrok w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które miały wpływ na treść wyroku, tj.:

a)  art. 231 k.p.c. przez uznanie za ustalony fakt, że autokar pozwanego nr 2 był objęty dodatkowym ubezpieczeniem OC w ruchu zagranicznym, co miało wpływ na końcowe rozstrzygnięcie sprawy, podczas gdy faktu takiego nie można było wyprowadzić z okoliczności, iż pozwany nr 2 wykupił polisę OC w ruchu krajowym, jak też z faktu, że autokar został wpuszczony na teren Serbii przez służby celne;

b)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów polegające na przyjęciu faktów za ustalone bez dostatecznej podstawy w zebranym materiale dowodowym w postaci zeznań świadków D. G., D. K., B. R., na których oparł się sąd stwierdzając, iż skarżący udzielił pozwanemu nr 2 ochrony w ruchu zagranicznym;

c)  art. 299 k.p.c. w związku z art. 302 § 1 k.p.c. poprzez przesłuchanie tylko jednego z pozwanych co do okoliczności spornych i niepominięcie tego dowodu w sytuacji gdy pozostaje on w sprzeczności z pozostałym materiałem dowodowym;

d)  art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. przez oddalenie wniosku dowodowego w postaci zeznań świadka M. S., mimo iż przedmiotem dowodu była kluczowa dla rozstrzygnięcia sprawy kwestia procedury zawierania dodatkowej umowy OC w ruchu zagranicznym, co rzutowało na ocenę tego, czy pozwany nr 2 takową zawarł i w konsekwencji oddalenie przez Sąd tego wniosku mimo, że okoliczności sporne pomiędzy stronami nie zostały dostatecznie wyjaśnione, a przesłuchanie świadka nie spowodowałoby zwłoki w postępowaniu;

e)  art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 i 2 k.p.c. poprzez niezawarcie w uzasadnieniu wyroku wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia dowodów, na których się Sąd oparł;

f)  art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.c. poprzez ich pominięcie, co doprowadziło do uwzględnienia roszczeń powódki mimo niewykazania zawarcia umowy z ubezpieczycielem, jak też mimo niewykazania kosztów stałych leczenia powódki;

g)  art. 233 § 2 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie konsekwencji nieprzedstawienia przez powódkę dokumentów w postaci deklaracji PIT swoich oraz swojego męża, do czego Sąd zobowiązał powódkę na rozprawie w dniu 9 kwietnia 2013 roku;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, które miały wpływ na wynik sprawy tj.:

a)  niezastosowanie normy prawnej art. 809 § 1 i § 2 k.c. oraz art. 74 k.c. w sytuacji, w której normy te powinny być zastosowane, poprzez dopuszczenie zeznań świadków i zeznań strony na okoliczność istnienia dokumentu ubezpieczenia i zawarcia umowy;

b)  naruszenie art. 815 § 1 k.c. i art. 66 k.c. poprzez pominięcie, a w konsekwencji naruszenie art. 65 k.c. przez dokonanie błędnej wykładni oświadczeń pozwanych nr 1 i 2 polegającej na ustaleniu, że pozwani zawarli umowy ubezpieczenia OC w ruchu zagranicznym, podczas gdy zawarli jedynie umowę ubezpieczenia OC w ruchu krajowym;

c)  naruszenie przepisu art. 822 § 4 k.c. poprzez zastosowanie go w okolicznościach, gdy nie było do tego podstawy faktycznej;

d)  naruszenie art. 25 ust. 1 i 2 ustawy z 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, a także art. 123 pkt 4 ww. ustawy w brzmieniu obowiązującym w chwili zdarzenia (Dz. U. 2007 Nr 102, poz. 691) poprzez pominięcie, iż ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje zdarzenia powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a nie na terytorium państw trzecich;

e)  naruszenie § 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (Dz. U. 2013 rok poz. 954);

f)  naruszenia art. 444 k.c. oraz 445 k.c. poprzez zasądzenie świadczeń na rzecz powódki w wysokości niewspółmiernie wysokiej do doznanej krzywdy;

g)  naruszenie art. 444 § 2 k.c. i art. 447 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i przyznanie powódce łącznie renty skapitalizowanej oraz renty wyrównawczej, a ponadto przyznanie renty wyrównawczej bez ustalenia konkretnych zwiększonych potrzeb;

h)  naruszenie art. 444 § 3 k.c. poprzez niezastosowanie, a w konsekwencji zaniechanie orzekania o rencie tymczasowej w sytuacji gdy były do tego podstawy faktyczne.

Wskazując na powyższe pozwany (...) na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa skierowanego przeciwko skarżącemu i zasądzenie od powódki na rzecz skarżącego kosztów procesu za wszystkie dotychczasowe instancje, ewentualnie na podstawie art. 396 § 4 k.p.c. o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sądowi I instancji do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach procesu. Pozwany złożył wnioski dodatkowe: na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. wnosił o rozpoznanie przez Sąd II instancji postanowienia Sądu I instancji z dnia 19 listopada 2013 roku oddalającego wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. S. na okoliczność warunków zawierania umowy OC w ruchu zagranicznym w zakładzie pozwanego nr 1 oraz o przeprowadzenie tego dowodu przez Sąd II instancji oraz na podstawie art. 227 w zw. z art. 381 k.p.c. o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów w postaci dokumentów na okoliczność wypełnienia osobnego wniosku do zawarcia umowy ubezpieczenia OC w ruchu zagranicznym, a tym samym na okoliczność tego, że w niniejszej sprawie nie wykazano, aby pozwany nr 2 nabył takie ubezpieczenie od (...).

W uzasadnieniu apelacji pozwany podkreślił, że od początku stał na stanowisku, że zdarzenie nie było objęte ubezpieczeniem OC, dlatego w ogóle nie mogło być mowy o jakiejkolwiek odpowiedzialności (...) względem powódki. Posiadacz pojazdu nie posiadał ochrony ubezpieczeniowej w zakresie odpowiedzialności cywilnej wynikającej z umowy ubezpieczenia tzw. Zielonej Karty w znaczeniu nadanym art. 2 pkt 17 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, a z kolei biuro narodowe Serbii nie było sygnatariuszem wielostronnego porozumienia w rozumieniu art. 2 pkt 18 tej ustawy. Pozwany jedynie wyjątkowo, na zasadach ex gratio wypłacił powódce zadośćuczynienie w kwocie 230.000,00 PLN biorąc pod uwagę trudną sytuację powódki.

W odpowiedzi na apelację powódka wnosiła o oddalenie apelacji pozwanego oraz zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za postępowanie apelacyjne.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Ma rację skarżący, że Sąd Okręgowy dokonał błędnych ustaleń faktycznych co do tego, że autokar pozwanego J. R. był objęty dodatkowym ubezpieczeniem OC w ruchu zagranicznym. Sąd Okręgowy wadliwie przyjął, że zawarcie umowy ubezpieczenia OC w ruchu krajowym oznaczało jednocześnie zawarcie dodatkowej umowy OC w ruchu zagranicznym. Sąd ustalił ponadto, że zawarcie takiej dodatkowej umowy było zbędne, gdyż bez znaczenia jest miejsce powstania szkody, istotne jest obywatelstwo polskie oraz miejsce zamieszkania poszkodowanego, posiadacza samoistnego pojazdu lub kierowcy i zgłoszenie szkody w Polsce. Ustalenie to miało doniosłe znaczenie dla przyjęcia odpowiedzialności pozwanego (...) za szkody poniesione przez powódkę.

Gwarancyjna odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń powstaje wraz z zawarciem właściwej umowy ubezpieczenia i jednocześnie gdy samoistny posiadacz pojazdu odpowiada za szkodę na zasadzie określonej w art. 436 § 1 k.c. w związku z art. 435 § 1 k.c.. W myśl art. 814 § 1 k.c. dopóki ubezpieczyciel nie rozpocznie udzielania ochrony ubezpieczeniowej, nie będzie ponosił odpowiedzialności gwarancyjnej z umowy ubezpieczenia. Jeżeli chodzi o odstępstwa od zasad wypływających z art. 814 § 1 k.c., które wynikają z przepisów prawa, to będą tu miały zastosowanie przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 roku poz. 392). W przypadku obowiązkowych ubezpieczeń regulowanych wprost przepisami ustawy jak np. ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, zastosowanie ma zasada określona w art. 39 ustawy. Zgodnie z tymi przepisami, odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy i zapłacenia składki ubezpieczeniowej lub jej pierwszej raty. Jeśli natomiast w umowie ubezpieczenia zakład ubezpieczeń wskazał późniejszy termin płatności składki lub jej pierwszej raty, odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy. Inny termin rozpoczęcia odpowiedzialności można oznaczyć wyłącznie w przypadkach enumeratywnie wymienionych w ustawie. Słusznie podkreśla skarżący, że podstawową kwestią było ustalenie, czy pozwani zawarli dodatkową umowę o odpowiedzialności cywilnej za wypadki w ruchu zagranicznym, co potwierdzałaby tzw. Zielona Karta. Było to konieczne, gdyż samo ubezpieczenie OC właściciela autokaru wobec osób trzecich nie było wystarczające do przyjęcia odpowiedzialności (...). Serbia, na której terytorium doszło do wypadku nie była stroną Wielostronnego Porozumienia Zielonej Karty aż do 1 stycznia 2012 roku. Nie wystarczyło udowodnienie, że pozwany J. R. miał zawartą umowę OC w ruchu krajowym, bowiem samo zawarcie takiej umowy nie powoduje automatycznego zawarcia dodatkowej umowy OC w ruchu zagranicznym. Sąd Okręgowy w ogóle nie ustalił, że istotnie do zawarcia tej dodatkowej umowy OC w ruchu zagranicznym pomiędzy pozwanymi doszło, gdyż rozważania dotyczące zawarcia takiej umowy ograniczył do stwierdzenia, że system Zielonej Karty ma ułatwiać dochodzenie roszczeń ubezpieczeniowych podmiotom poszkodowanym na skutek ruchu pojazdów zarejestrowanych w innym kraju niż kraj miejsca zamieszkania poszkodowanego, a zgodnie z treścią § 53 ust. 3 obecnie obowiązujących u pozwanego (...) OWU w razie posiadania obywatelstwa polskiego przez poszkodowanego, posiadacza lub kierowcy i miejsca zamieszkania w Rzeczpospolitej Polskiej, w Polsce zgłoszenia roszczenia, to (...) ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych przepisami prawa polskiego. Umknęło uwadze Sądu Okręgowego, że cytowany przepis § 53 ust. 3 OWU pozwanego (...) nie jest materialno-prawną podstawą odpowiedzialności, a ma charakter normy kolizyjnej. Rozstrzyga w razie wątpliwości które prawo stosować w sytuacji, gdy wypadek zdarzył się poza granicami Polski, a zarówno poszkodowany, jak i posiadacz samoistny pojazdu lub jego kierowca są obywatelami polskimi, mają miejsce zamieszkania w Polsce oraz roszczenie zostało zgłoszone w Polsce. Zgodnie z przepisem art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 roku poz. 392 – treść przepisu była ta sama w dniu 11 lipca 2008 roku) ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje zdarzenia powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z ust. 2 ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje, na zasadzie wzajemności, również zdarzenia powstałe na terytoriach państw, których biura narodowe są sygnatariuszami Porozumienia Wielostronnego. Potwierdzeniem zawarcia każdej umowy ubezpieczenia, w tym dodatkowej umowy ubezpieczenia OC w ruchu zagranicznym jest w myśl przepisów (obowiązujących w dacie zdarzenia) – art. 809 § 1 i § 2 k.c. jako norma generalna, lex specialis - art. 5 ust. 1 i ust. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz § 1 i § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 3 grudnia 2003 roku w sprawie rodzaju i zakresu dokumentu potwierdzającego spełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego (Dz. U. Nr 211 poz. 2064). Przepisy cyt. rozporządzenia o treści następującej:

§ 1. 1. Potwierdzeniem spełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego jest dokument ubezpieczenia wydany przez zakład ubezpieczeń.

2. Dokumentem, o którym mowa w ust. 1, może być polisa ubezpieczeniowa, legitymacja ubezpieczeniowa, zaświadczenie tymczasowe, dowód potwierdzający opłacenie składki ubezpieczeniowej lub inny dokument ubezpieczenia potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia obowiązkowego.

§ 2. 1. W odniesieniu do ubezpieczenia obowiązkowego, o którym mowa w art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, zwanej dalej "ustawą", dokument ubezpieczenia określa:

1)rodzaj ubezpieczenia;

2)strony umowy ubezpieczenia;

3)przedmiot umowy ubezpieczenia;

4)oznaczenie serii oraz numeru dokumentu ubezpieczenia;

5)markę i typ pojazdu mechanicznego, którego umowa ubezpieczenia dotyczy;

6)numer rejestracyjny pojazdu mechanicznego, którego umowa ubezpieczenia dotyczy;

7)numer nadwozia (podwozia) pojazdu mechanicznego, którego umowa ubezpieczenia dotyczy;

8)okres, na jaki umowa ubezpieczenia została zawarta;

9)sumę gwarancyjną ubezpieczenia;

10)wysokość składki ubezpieczeniowej

także czytane wraz z art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku nie pozostawiają wątpliwości, że potwierdzeniem zawarcia umowy może być wyłącznie dokument ubezpieczenia wydany przez zakład ubezpieczeń.

Z ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy nie wynika kiedy i w jaki sposób miało dojść do zawarcia pomiędzy pozwanymi umowy ubezpieczenia OC w ruchu zagranicznym. Ustaleń tych nie zastępują przypuszczenia Sądu Okręgowego co do posiadania wymaganych prawem dokumentów przez pozwanego J. R.. Nie było to także dowodzenie prima facie – art. 231 k.p.c.. Przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że pozwany J. R. jako profesjonalny przewoźnik posiadał wówczas wszystkie wymagane obowiązującymi przepisami prawa dokumenty było całkowicie dowolne. Sąd nie wyjaśnił, czy te dokumenty to umowa ubezpieczenia OC w ruchu zagranicznym i nie przywołał żadnego źródła dowodowego na poparcie faktu posiadania przez pozwanego dokumentów wymaganych przepisami prawa. Nie znajduje potwierdzenia ani w zebranych dowodach, ani nie wymagających dowodu faktach przyznanych lub znanych sądowi z urzędu przypuszczenie Sądu Okręgowego, że niemożliwym wydaje się wpuszczenie na terytorium Serbii przez służby celne autokaru bez odpowiednich dokumentów. Jeśli tymi odpowiednimi dokumentami miała być umowa ubezpieczenia Zielonej Karty to Sąd Okręgowy nie wskazał jakie regulacje prawne nakazują służbom celnym państw nie będących członkami Unii Europejskiej lub sygnatariuszami Porozumienia Wielostronnego zatrzymywanie autokarów z turystami w celu dostarczenia umowy ubezpieczenia Zielonej Karty. Nie może być kwestionowane, że pozwany J. R. nie dowiódł zawarcia umowy ubezpieczenia tzw. Zielonej Karty, gdyż nie złożył żadnego dokumentu ubezpieczenia wydanego mu przez pozwanego (...). Bez znaczenia dla odpowiedzialności pozwanego była ustalona przez Sąd Okręgowy okoliczność, że żona J. R. negocjowała warunki umowy OC do Bułgarii, do którego to kraju nie było wymagane ubezpieczenie tzw. Zielonej Karty. Pozwany J. R. nie organizował wyjazdu do Bułgarii, nie mogło być dla niego zaskoczeniem, że posiadany przez niego pojazd wjeżdża do kraju innego niż Bułgaria. Skoro pozwany J. R. nie zawarł dodatkowej umowy ubezpieczenia OC tzw. Zielonej Karty i nie opłacił dodatkowej składki, to pozwany (...) nie może odpowiadać za skutki wypadku, który miał miejsce poza granicami Polski. Odpowiedzialność pozwanego (...) wynikająca z zawartej bezspornie pomiędzy pozwanymi umowy ubezpieczenia OC obejmuje tylko zdarzenia powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Sąd Apelacyjny uwzględnił zarzuty apelacji dotyczące naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 25 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych i naruszenia przepisów postępowania, które miały wpływ na treść wyroku tj. art. 231 k.p.c. przez uznanie za ustalony fakt objęcia pojazdu pozwanego J. R. dodatkowym ubezpieczeniem OC w ruchu zagranicznym. Wobec ustaleń poczynionych przez Sąd Apelacyjny pozwany (...) nie ponosi odpowiedzialności gwarancyjnej za skutki wypadku, któremu uległa powódka na terenie Serbii w pojeździe stanowiącym własność J. R.. Bez znaczenia zatem było omawianie wszystkich uchybień Sądu Okręgowego i odnoszenie się do wszystkich zarzutów apelacji.

Sąd Apelacyjny uznając apelację pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. za zasadną zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w pkt I, II, VI i VII i orzekł co do istoty sprawy.

O kosztach Sąd Apelacyjny orzekł w myśl art. 102 k.p.c.. Powódka przegrywająca sprawę jest w trudnej sytuacji życiowej, jest całkowicie niezdolna do podjęcia pracy zarobkowej, wychowuje dwoje małoletnich dzieci, utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę męża oraz zasiłków. Zdaniem Sądu jest to szczególnie uzasadniony wypadek pozwalający Sądowi nie obciążać powódki w ogóle kosztami procesu.