Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód – P. P. (1), domagał się zasądzenie od pozwanego – (...)Spółka jawna w B. kwoty 1.960,37 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 marca 2013 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu powód podał, iż świadczył na rzecz pozwanego usługę transportową zgodnie ze zleceniem i CMR, za co wystawił fakturę na kwotę 2.455,52 złotych. Pozwany usługi nie zakwestionował, fakturę przyjął, ale pomimo wezwania do zapłaty nie uiścił należności w całości, wpłacił tylko kwotę 495,15 złotych. W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania. Pozwany podniósł w szczególności zarzut potrącenia dokonanego przed wszczęciem niniejszego procesu, wierzytelności pozwanego wobec powoda w wysokości 1.996,37 złotych, wskazanej w nocie obciążeniowej nr (...) z dnia 6 lutego 2013 r. wystawionej przez pozwanego na rzecz powoda.

Sąd Rejonowy ustalił , iż w dniu 21 stycznia 2013 roku pozwany zawarł z powodem umowę na wykonanie transportu towarów od nadawcy, P. P. (2), z miejscowości D., do odbiorcy (...) w miejscowości F. w D.. Powód wykonał usługę w dniu 23 stycznia 2013 r. Po wykonanej usłudze powód wystawił fakturę VAT (...) na kwotę 1.996,36 złotych netto (2.455,52 zł brutto), z której to faktury pozwany zapłacił kwotę stanowiącą równowartość VAT tj. 459,16 złotych. Nadawca przesyłki – P. P. (2), w dniu 4 lutego 2013 roku zwrócił się do pozwanego z reklamacją. W dniu 6 lutego 2013 r. P. P. (2) wystawił notę nr (...), w której obciążył pozwanego kwotą 2.609,00 złotych z tytułu niewywiązania się z umowy nr (...). W tym samym dniu pozwany wystawił powodowi notę obciążeniową nr (...) na kwotę 1.996,37 złotych. Pismem z dnia 21 maja 2013 roku powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 1.960,37 złotych.

Sąd Rejonowy zważył , iż strony łączyła umowa przewozu. Do oceny stosunku prawnego łączącego strony i należy stosować przepisy Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu towarów (CMR) z dnia 19 maja 1956 r. – dalszej części Konwencji CMR. W niniejszej sprawie bezspornym było to, że powód zobowiązał się do dostarczenia towaru z miejscowości D. do miejscowości F. położonej w D.. Bezsporne, było również, iż powód zleconą usługę wykonał. Pozwany nie kwestionował również żądanego przez powoda wynagrodzenia ani co do zasady, ani co do wysokości. Pozwany podniósł jednak zarzut potrącenia wierzytelności pozwanego wobec powoda. W myśl art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Skuteczność oświadczenia o potrąceniu zależy od spełnienia czterech przesłanek: wzajemność wierzytelności, jednorodzajowość świadczeń, wymagalność oraz zaskarżalność (możliwość dochodzenia przed sądem lub przed innym organem państwowym). Dla wywołania skutków potrącenia w postaci umorzenia wierzytelności konieczna jest wymagalność wierzytelności potrącającego. Nie może, bowiem dojść do umorzenia wierzytelności jeszcze niewymagalnych. Przez wymagalność wierzytelności (a ściśle biorąc - roszczenia) rozumie się stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności, a dłużnik jest obowiązany spełnić świadczenie. Jest to stan potencjalny, o charakterze obiektywnym, którego początek następuje od chwili, w której wierzytelność zostaje uaktywniona. Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie został oznaczony, powinno być ono spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania zobowiązania (art. 455 k.c.). Sąd w pełni podziela stanowisko pojawiające się zarówno w doktrynie jak i judykaturze, że niezwłoczność nie oznacza natychmiastowego obowiązku spełnienia świadczenia, lecz nakłada obowiązek spełnienia go bez nieuzasadnionego opóźnienia z uwzględnieniem konkretnych okoliczność danej sprawy. Świadczenie zatem staje się wymagalne nie w chwili otrzymania przez dłużnika wezwania do spełnienia świadczenie, lecz po upływie czasu koniecznego do jego spełnienia.

W realiach rozważanej sprawy Sąd Rejonowy stwierdził , iż należność wskazana w nocie obciążeniowej nr (...) (k.45) nie była wierzytelnością wymagalną. Pozwany w dniu 6 lutego 2013 roku wystawił wprawdzie notę obciążeniową nr (...) na kwotę 1.996,37 złotych, przed wystawieniem noty nie wzywał on jednak powoda do zapłaty świadczenia w niej wskazanego. Należność ta nie była zatem wymagalna w chwili sporządzenia noty odsetkowej. Co więcej pozwany wystawiając notę nie wskazał w ogóle terminu jej spełnienia. Jako formę płatności pozwany podał: „kompensata”, nie precyzując w jaki sposób i z jakimi należnościami ma kompensować się kwota objęta notą. Oświadczenie o potrąceniu powinno tymczasem jednoznacznie precyzować wolę potrącenia, a w swej treści konkretyzować własną wierzytelność i jej zakres przedstawiony do potrącenia z wierzytelnością powoda, wskazywać również przesłanki jej powstania, wymagalności i wysokości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 lipca 2013 r. ACa 395/12, LEX nr 1353893). Powyższe powodowało, iż wierzytelność pozwanego (niezależnie od oceny jej zasadności) nie stała się wymagalna, a oświadczenie pozwanego o potrąceniu było nieskuteczne i nie mogło wywołać skutków prawnych wskazanych w art. 499 k.c.

Powyższe ustalenia miały wpływ również na ocenę przez Sąd Rejonowy skuteczności podniesionego przez pozwanego procesowego zarzutu potrącenia. Pomijając kwestie braku wymagalności wierzytelności pozwanego zarzut pozwanego nie zasługiwał na uwzględnienie również z przyczyn formalnych. W pierwszej kolejności należało wskazać, iż ponieważ oświadczenie zawarto w piśmie procesowym pełnomocnika strony, koniecznym było zbadanie, czy pełnomocnik był uprawniony do składania w imieniu strony oświadczeń o charakterze materialno–prawnym. Sąd bowiem podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte m.in. w wyroku z dnia 20 października 2006 roku (IV CSK 134/05), iż przewidziany w art. 91 k.p.c. zakres umocowania z mocy ustawy nie uprawnia pełnomocnika procesowego do dokonania skutecznego potrącenia jako czynności materialno-prawnej. Wyrażenie w tym zakresie oświadczenia woli mocodawcy wymaga wyraźnego upoważnienia, co nie miało miejsca w niniejszym postępowaniu (karta 33 akt).

Wreszcie o braku skuteczności oświadczenia strony pozwanego o potrąceniu, złożonego w trakcie procesu przesądza również brak możliwości uznania za skuteczne oświadczenia złożonego w piśmie procesowym. Sąd podziela m.in. stanowisko Sądu Apelacyjnego w Lublinie (I ACa 532/13), gdzie wskazano, iż pełnomocnik winien posiadać wyraźne pełnomocnictwo do przyjęcia oświadczenia przeciwnika w tym zakresie, gdyż „o ile dopuszczalne jest ustalenie w oparciu o okoliczności danej sprawy, że pełnomocnikowi procesowemu zostało udzielone pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o potrąceniu w sposób dorozumiany (choć w niniejszym przypadku brak jest podstaw i ku temu), to nie może to dotyczyć udzielenia pełnomocnictwa do przyjęcia takiego oświadczenia, gdyż nie można domniemywać, że strona akceptuje przyjęcie w jej imieniu, sprzecznego z jej interesem prawnym oświadczenia przeciwnika”. Powyższe powodowało, iż oświadczenie o potrąceniu należało uznać na bezskuteczne, w konsekwencji zarzut potrącenia nie zasługiwał na uwzględnienie.

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.960,37 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 16 marca 2013 roku do dnia zapłaty. O odsetkach sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. O kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. W punkcie 3 sentencji wyroku, sąd w oparciu o przepis art. 80 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwrócił powodowi nadpłaconą część opłaty od pozwu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zarzucając w szczególności nierozpoznanie przez Sąd Rejonowy istoty sprawy, polegające na:

- nierozpoznaniu zarzutów sformułowanych przez pozwanego w treści sprzeciwu od nakazu zapłaty z dnia 11 lipca 2013 r. oraz w treści pisma procesowego pozwanego z dnia 31 stycznia 2014 r., tj. zarzutu nienależytego wykonania zobowiązania przez powoda ,

- naruszenie przepisów prawa materialnego polegające na:

A ) niezastosowaniu art. 498 k.c. w związku z art. 471 k.c. i pkt 4 zlecenia spedycyjnego nr (...), zawartego przez strony w dniu z dnia 21.01.2013 r. , i w konsekwencji uznanie, że pozwany nie dokonał skutecznie potrącenia należności z tytułu szkody powstałej na skutek nienależytego wykonania przez powoda umowy, z wierzytelnością powoda z tytułu wystawionej faktury VAT,

B ) niezastosowaniu art. 353 (1) k.c. w zw. z treścią pkt 4 zlecenia spedycyjnego nr (...), zawartego przez strony w dniu 21.01.2013 r., i w konsekwencji uznanie, iż powód nie ponosi odpowiedzialności kontraktowej za nienależyte wykonanie zobowiązania,

C ) niezastosowaniu art. 471 k.c. w związku z treścią pkt 4 zlecenia spedycyjnego nr (...), zawartego przez strony w dniu 21.01.2013 r., i w konsekwencji uznanie, iż powód nie jest zobowiązany do naprawienia szkody wynikłej z nienależytego wykonania zobowiązania.

- naruszenie przepisów prawa procesowego, a w szczególności przepisu art. 328 § 2 k.p.c., poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku nie zawierającego wszystkich jego elementów, co uniemożliwia kontrolę wyroku Sądu I instancji przez Sąd Okręgowy.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

ewentualnie na podstawie art. 386 § 4 kpc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania, jak również wniósł o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania za instancję odwoławczą.

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Apelacja okazała się bezzasadna.

W szczególności niezasadny okazał się zarzut nierozpoznania istoty sprawy mający polegać na nierozpoznaniu zarzutów sformułowanych przez pozwanego w treści sprzeciwu od nakazu zapłaty oraz w treści pisma procesowego pozwanego z dnia 31 stycznia 2014 r. Należy wskazać , iż pozwany złożył zarzut potrącenia dokonanego przed wszczęciem niniejszego procesu, wierzytelności pozwanego wobec powoda w wysokości 1.996,37 złotych, wskazanej w nocie obciążeniowej nr (...) z dnia 6 lutego 2013 r. wystawionej przez pozwanego na rzecz powoda a powstałej w wyniku obciążenia pozwanego notą przez nadawcę towaru P. P. (2), a z ostrożności procesowej złożył ponadto w sprzeciwie od nakazu zapłaty oświadczenie o potrąceniu wierzytelności pozwanego wobec powoda w wysokości 2.609 zł powstałej w wyniku obciążenia pozwanego notą przez nadawcę towaru P. P. (2). Kwestia nienależytego wykonania zobowiązania przez powoda podniesiona została w uzasadnieniu sprzeciwu. Owo nienależyte wykonanie zobowiązania przez powoda miało być podstawą do wystawienia przez pozwanego noty obciążeniowej , którą pozwany przedstawił do potrącenia przed wszczęciem procesu oraz w oparciu o którą składał oświadczenie o potrąceniu w trakcie postępowania przed sądem i składał zarzut potrącenia. Tak więc słusznie sąd I instancji zbadał w pierwszej kolejności czy do doszło do skutecznego złożenia oświadczenia o potrąceniu przez pozwanego zarówno przed procesem jak i w jego trakcie. Przy przyjęciu bowiem , iż nie doszło do potrącenia wzajemnych wierzytelności zbędne było badanie zasadności wierzytelności , które miały być potrącone a tym samym zbędne ustalanie czy powód prawidłowo wykonał swoje zobowiązanie.

Należy stwierdzić , iż zarzut potrącenia nie może być utożsamiany z samym potrąceniem , gdyż jest czynnością procesową. Samo zaś oświadczenie o potrąceniu stanowi materialnoprawną podstawę zarzutu potrącenia. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd , iż dla skuteczności potrącenia jest w zasadzie obojętne, kiedy oświadczenie o potrąceniu będzie złożone ( por. art. 499 kc ) , o ile zostanie złożone w czasie istnienia tzw. stanu potrącalności. W szczególności oświadczenie to może być złożone po doręczeniu stronie przeciwnej odpisu pozwu. W tej ostatniej sytuacji oświadczenie o potrąceniu (mające charakter materialnoprawny) może zostać połączone z procesowym zarzutem potrącenia ( por. m. in. wyrok SN z dnia 23 stycznia 2004 r., III CK 251/02, LEX nr 197447; wyrok SN z dnia 4 lutego 2004 r., I CK 181/03, LEX nr 163977; wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2005 r., III CK 540/04, LEX nr 345529).

Sąd odwoławczy w pełni podziela pogląd Sądu Rejonowego , iż niezasadny okazał się zarzut potrącenia mający opierać się na oświadczeniu pozwanego złożonym przed wszczęciem postępowania , jak i oświadczeniu złożonym z ostrożności w toku procesu. Jest to w istocie zarzut wygaśnięcia zobowiązania z uwagi dokonane potrącenie wzajemnych wierzytelności. Jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy , w myśl art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Dla wywołania skutków potrącenia w konieczna jest zatem m. in. wymagalność wierzytelności potrącającego. Nie może dojść do umorzenia wierzytelności jeszcze niewymagalnych. Prawidłowo Sąd Rejonowy przyjął , iż należność wskazana w nocie obciążeniowej nr (...) nie była wierzytelnością wymagalną. Pozwany wystawił wprawdzie powyższą notę obciążeniową na kwotę 1.996,37 złotych ale nie wzywał powoda do zapłaty świadczenia w niej wskazanego w oznaczonym terminie. Biorąc pod uwagę treść art. 455 kc , wierzytelność ta nie stała się zatem wymagalna. W tym kontekście nie ma żadnego znaczenia pismo pozwanego z 22 lutego 2013 r. , w którym prosił tylko o przyjęcie noty obciążeniowej nie wskazując terminu jej płatności jak również podnoszona przez pozwanego okoliczność niekwestionowania przez powoda istnienia owej noty. Nie ma też żadnego oparcia w przepisach stanowisko pozwanego , iż doszło do natychmiastowej wymagalności noty obciążeniowej. Powyższe powodowało, jak słusznie podkreślił sąd I instancji , iż wierzytelność pozwanego objęta notą obciążeniową nie stała się wymagalna, a oświadczenie pozwanego o potrąceniu było nieskuteczne i nie mogło wywołać skutków prawnych wskazanych w art. 499 k.c. Powyższe uwagi dotyczące braku wymagalności wierzytelności pozwanego odnoszą się również do zarzutu potrącenia sformułowanego w oparciu o oświadczenie o potrąceniu złożone w samym sprzeciwie przez pełnomocnika pozwanego. Sprzeciw ten doręczono pełnomocnikowi powoda. Nieskuteczne było ono zatem również dlatego , iż – niezależnie od oceny zakresu umocowania pełnomocnika pozwanego do składania oświadczeń materialnoprawnych – nie można domniemywać, że pełnomocnik powoda jako adresat oświadczenia o potrąceniu jest umocowany do przyjęcia w imieniu strony , sprzecznego z jej interesem prawnym oświadczenia przeciwnika procesowego na co zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku powołanym w uzasadnieniu przez Sąd Rejonowy.

W tym kontekście należy stwierdzić , iż Sąd Rejonowy prawidłowo oddalił powództwo , gdyż zbędne było wyjaśnianie dalszych okoliczności sprawy wobec bezskuteczności zarzutu potrącenia zgłoszonego przez pozwanego. Nieuwzględnienie tego zarzutu skutkowało wręcz koniecznością oddalenia powództwa. W związku z powyższym bezprzedmiotowe są pozostałe zarzuty apelacji zarzuty dotyczące w szczególności naruszenia art. 353 (1) k.c. , art. 471 k.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. , co zwalnia sąd odwoławczy od oceny ich zasadności.

Powyższe ustalenia skutkowały oddaleniem apelacji w myśl art. 385 kpc. O kosztach postępowania odwoławczego , na które składa się wynagrodzenie pełnomocnika powoda w wysokości 300 zł orzeczono w oparciu o art. 98 kpc , obciążając nimi pozwanego.