Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt.

VIII Ga 122/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2015r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący

Sędzia

Sędzia

SSO Marek Tauer (spr.)

SO Wojciech Wołoszyk

SR del. Dorota Podolska - Skwierczyńska

Protokolant

st. sekr. sądowy Joanna Bereszyńska

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2015r. w Bydgoszczy

na rozprawie

sprawy z powództwa: (...) w B.

przeciwko : R. C.

M. C. (1)

A. S. (1)

A. S. (2)

Ł. K.

A. K. (1)

M. M.

K. K.

A. P. (1)

K. P.

J. K.

M. W. (1)

S. Ż.

M. D. (1)

M. D. (2)

M. W. (2)

E. W.

M. K. (1)

A. K. (2)

M. T. (1)

M. T. (2)

K. Ł.

M. N.

D. S. (1)

B. P.

M. G.

A. G.

A. L.

E. L.

P. N.

M. S. (1)

M. S. (2)

D. B.

A. R. (1)

R. K.

S. P.

M. P.

M. S. (3)

J. G. (1)

D. G.

H. C.

T. C.

L. H.

M. H.

A. R. (2)

A. P. (2)

Ł. A.

J. A.

D. L.

P. T.

(...)

L. K.

M. R.

M. K. (2)

J. G. (2)

E. J.

P. S.

D. S. (2)

(...) SA

o zniesienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy

z dnia 19 grudnia 2013r. sygn. akt VIII GC 1043/13

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 120 zł ( sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sygn. akt VIII Ga 122/14

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w dniu 19 grudnia 2013 r. w sprawie o zniesienie służebności przesyłu wydał wyrok, którym oddalił powództwo (...)
(...) Spółki z o.o. w B. przeciwko pozwanym: (...) Spółka Akcyjna w W. oraz D. S. (2), P. S., E. J., J. G. (2), M. K. (2), M. R., L. K., M. R., P. T., D. L., J. A., Ł. A., A. P. (2), A. R. (2), M. H., L. H., T. C., H. C., D. G., J. G. (1), M. S. (3), M. P., S. P., R. K., A. R. (1), D. B., M. S. (2), M. S. (1), P. N., E. L., A. L., A. G., M. G., B. P., D. S. (1), M. N., K. Ł., M. T. (2), M. T. (1), A. K. (2), M. K. (1), E. W., M. W. (2), M. D. (2), M. D. (3), S. Ż., M. W. (1), J. K., K. P., A. P. (1), K. K., M. M., A. K. (1), Ł. K., A. S. (2), A. S. (1), M. C. (2), R. C.. W stosunku do części pozwanych, którzy nie stawili się na rozprawie ani nie złożyli pisemnych wyjaśnień, wyrok był zaoczny. Sąd Rejonowy zasądził też od powoda na rzecz pozwanego (...) S.A.
w W. koszty procesu, po zmianie postanowieniem z 31 stycznia 2014 r., w ostatecznej kwocie 597,90 zł.

Powód (...)Spółka z o.o. w B. domagał się zniesienia nieodpłatnej służebności przesyłu ustanowionej na jego rzecz na nieruchomości położonej przy ul. (...) w B. na mocy jednostronnego oświadczenia woli złożonego przed notariuszem przez pozwane (...) Spółka Akcyjna w W. i wpisanego do księgi wieczystej. Powód dowiedział się o ustanowieniu służebności z zawiadomienia Sądu Rejonowego w Bydgoszczy. Powód wskazywał, że nie akceptuje aktualnego stanu prawnego, który pozwalałby na ustanowienie służebności przesyłu na mocy samego oświadczenia woli właściciela nieruchomości. Strony, bowiem, nigdy nie dokonały w tym przedmiocie żadnych ustaleń, ani nie zawarły żadnej umowy. Dodał, że służebność nie ma dla niego żadnego znaczenia, toteż brak jest przesłanki funkcjonalnej jej istnienia.

W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa z uwagi na brak interesu prawnego oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, od strony powodowej. Wskazała także na występowanie po stronie powodowej współuczestnictwa koniecznego i wniosła o zobowiązanie powódki, aby oznaczyła osoby nie biorące udziału w sprawie, aby ich wezwanie lub zawiadomienie stało się możliwe.

Powód podtrzymywał, że nie jest zainteresowany istnieniem służebności i został niejako przymuszony do jej posiadania. Kwestionował konieczność wykazywania interesu prawnego w zniesieniu służebności przesyłu, gdyż nie były w tej sprawie spełnione przesłanki jej ustanowienia. Powód nie jest właścicielem urządzeń przesyłowych przebiegających przez sporną nieruchomość, jak również nie ma zamiaru wybudowania takich urządzeń. Kwestionował logiczny związek wynikania pomiędzy istnieniem służebności przesyłu
a obowiązkiem dostarczania wody i odprowadzania ścieków, jaki ciąży na powodzie z mocy umowy i ustawy. Podobnie, taka konieczność nie istnieje w odniesieniu do obowiązku konserwacji instalacji kanalizacyjnej i wodociągowej. Zdaniem powoda, między stronami nie istniał żaden zwyczaj ani uzgodnienie, które pozwalałby pozwanemu postąpić w opisany wyżej sposób. Postępowanie pozwanego nie było poprzedzone negocjacjami z powodem
i ostatecznie spowodowało konieczność zniesienia spornej służebności.

Pozwany powiadomił o zbyciu kolejnych lokali wraz z udziałami we własności nieruchomości oraz o osobach nabywców.

Sąd Rejonowy wydał rozstrzygnięcie w oparciu o następujące ustalenia i wnioski.

Powód – (...)Spółka z o.o. w B. – jest przedsiębiorcą, którego przedmiot działalności obejmuje m. in. pobór i dostarczanie wody oraz odprowadzanie ścieków. Pozwana (...) Spółka Akcyjna w W. natomiast jest współwłaścicielką nieruchomości przy ul. (...)
w B. i dysponuje około 15% udziałem w jej własności, który to udział zmniejsza się wraz ze sprzedażą kolejnych lokali pozwanym wymienionym w postanowieniach z dnia 2
2 sierpnia 2013 r. oraz 31 października 2013 r. – współuczestnikami sporu – art. 74 kc.

W dniu 7 sierpnia 2012 r. strony zawarły umowę o zaopatrzenie w wodę
i odprowadzanie ścieków, odnoszącą się do nieruchomości przy ul. (...)
w B.. Zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem, przyłącza wodociągowe
i kanalizacyjne pozostały w majątku i eksploatacji odbiorcy (pozwanej) i nie zostały przekazane na rzecz (...). Obowiązkiem powodowej spółki było natomiast zainstalowanie i utrzymanie na własny koszt wodomierza głównego.

Pozwana spółka ustanowiła, na mocy jednostronnego oświadczenia woli złożonego przed notariuszem, służebność przesyłu na rzecz powoda spółki. Powód dowiedział się
o powyższym fakcie z zawiadomienia Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z 14 grudnia 2012 r. Analogiczny stan prawny istnieje między stronami w odniesieniu do innych nieruchomości,
w związku z inwestycjami przy ul. (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił przede wszystkim w oparciu o dokumenty prywatne, przedłożone przez strony procesu do akt sprawy, których wiarygodność
i prawdziwość nie były kwestionowane przez strony.

W niniejszej sprawie, sporne było, czy służebność ustanowioną w drodze jednostronnego oświadczenia woli właściciela nieruchomości, Sąd może znieść na wniosek beneficjenta tej służebności.

Należy przy tym zauważyć, że nieprawidłowe jest twierdzenie strony powodowej, jakoby przepisy w ogóle nie regulowały kwestii zniesienia służebności przesyłu. Pomimo tego, że przepisy kodeksu cywilnego nie regulują kwestii zniesienia służebności przesyłu wprost, to zastosowanie przez ustawodawcę techniki odesłania w art. 305 4 kc nie tworzy w tym zakresie luki prawnej.

Służebność przesyłu od służebności gruntowych odróżnia to, iż ustanawia się ją na rzecz przedsiębiorcy niebędącego właścicielem innej nieruchomości (władnącej), a od służebności osobistej odróżnia się ona tym, iż nie jest związana nierozerwalnie z osobą uprawnionego (G. Rudnicki, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga Druga. Własność i inne prawa rzeczowe, LexPolonica nr 3887155). Skoro tak, to odesłanie zawarte w przepisie art. 305 4 kc należy rozumieć przede wszystkim w ten sposób, że przy odpowiednim stosowaniu przepisów o służebnościach gruntowych norma ta nakazuje właściciela nieruchomości, przez którą przechodzą lub mają przechodzić urządzenia przesyłowe, traktować jako właściciela nieruchomości obciążonej, a przedsiębiorcę przesyłowego – tak jak właściciela nieruchomości władnącej. W niniejszej sprawie Sąd nie znalazł silnych, aksjologicznie i konstytucyjnie umotywowanych powodów, aby stosowane odpowiednio przepisy art. 294 i 295 k.c. interpretować rozszerzająco i w sposób celowościowy, tak jak starał się postępować pełnomocnik powoda w piśmie z dnia 5 lipca 2013 r. Taka wykładnia rozszerzająca mogłaby być uprawniona wówczas, gdyby stosownego i wyraźnego uprawnienia do zniesienia służebności brak było w przepisach prawa po stronie właściciela nieruchomości. To jego prawo własności doznaje przecież z jednej strony oczywistego uszczerbku – poprzez ustanowienie na nim ograniczonego prawa rzeczowego, a z drugiej strony jest w sposób szczególny chronione przez Konstytucję.

Nie budziło wątpliwości Sądu, że oba przepisy art. 294 i 295 k.c. dotyczą wyłącznie uprawnień właściciela nieruchomości obciążonej (służebnej). Może on bowiem żądać zniesienia służebności przez sąd, wówczas gdy właściciele obu nieruchomości nie rozwiązali sporu konsensualnie (np. w drodze umowy rozwiązującej umowę o ustanowieniu służebności). W pierwszym przypadku, właściciel nieruchomości służebnej może się tego domagać za wynagrodzeniem, a podstawową przesłanką takiego żądania jest szczególna dla niego uciążliwość służebności. W drugim wypadku, gdy służebność utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, można się domagać zniesienia bez wynagrodzenia. Instytucja żądania zniesienia służebności gruntowej ma więc jasno określony cel – ma to służyć ochronie prawa własności właściciela nieruchomości obciążonej, gdy służebność całkowicie utraciła swoje znaczenie gospodarcze lub jest dla niego nazbyt uciążliwa. Obowiązujący stan prawny nie daje przesłanek do stwierdzenia, iż przepisy
o zniesieniu służebności gruntowej zostały ustanowione w interesie właściciela nieruchomości władnącej.

Jak wyżej wskazano, odpowiednie zastosowanie cytowanych przepisów do służebności przesyłu ma to znaczenie, że przedsiębiorcę przesyłowego, o którym stanowi art. 305 1 kc, należy na kanwie niniejszej sprawy traktować tak, jakby był właścicielem nieruchomości władnącej. Toteż brak po jego stronie uprawnienia do wystąpienia z żądaniem zniesienia służebności przesyłu, ustanowionej w jego interesie przez właściciela nieruchomości obciążonej w drodze jednostronnej czynności prawnej. Jednostronny tryb nieodpłatnego ustanawiania służebności na rzecz przedsiębiorców przesyłowych jest dopuszczalny i spotykany w obrocie. Jedyną zaś możliwością zniesienia tak ustanowionej służebności przesyłu jest żądanie jej zniesienia przez właściciela nieruchomości, który wcześniej ją ustanowił. Taka interpretacja powołanych przepisów najbardziej odpowiada niebudzącym wątpliwości wynikom wykładni językowej, a także wypadkowemu rezultatowi zastosowania trzech typów wykładni (językowej, funkcjonalnej i systemowej) przepisów art. 294 kc i art. 295 kc w związku z art. 305 4 kc.

Na marginesie Sąd zauważył, że powód nie wykazał istnienia po jego stronie przesłanek zniesienia służebności, nawet gdyby zastosować do niego wymagania stawiane przez przepisy art. 294 kc i art. 295 kc właścicielowi nieruchomości obciążonej. Powód wskazywał jedynie, że służebności tej „nie chce” i że w inny sposób może realizować swoje zadania wynikające z umowy między stronami i ustawy zaopatrzeniowej. Jak wynika jednak
z twierdzeń strony pozwanej i przedłożonych przez nią dokumentów, powód jest właścicielem głównego wodomierza i jest umownie obowiązany do jego konserwacji.
W związku z tym, ustanowienie służebności przesyłu na jego rzecz nie jest całkowicie pozbawione gospodarczego uzasadnienia. Powód z pewnością nie wykazał natomiast, że istniejąca służebność jest dla niego nazbyt (a więc wyjątkowo) uciążliwa.

Powód zaskarżył wyrok w całości domagając się jego zmiany przez uwzględnienie powództwa oraz zasądzenia na jego rzecz kosztów procesu, względnie uchylenia wyroku
i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania.

Apelujący zarzucił zaskarżonemu orzeczeniu:

- naruszenie art. 22 i 64 ust. 1 Konstytucji RP poprzez błędne przyjęcie, że zasadne jest przyznanie powodowi uprawnień wynikających z służebności przesyłu, w sytuacji gdy powód nie jest takimi uprawnieniami zainteresowany i nie chce tych uprawnień wykonywać,
a ustanowiona służebność przesyłu nie jest mu do niczego potrzebna,

- art. 305 4 kc poprzez błędne przyjęcie, że powód nie może żądać zniesienia służebności przesyłu, która została ustanowiona na jego rzecz wbrew jego wiedzy i woli, i którą powód nie jest w ogóle zainteresowany,

- art. 295 kc poprzez błędne przyjęcie, że powód nie może żądać zniesienia służebności przesyłu, gdyż ta służebność może być zniesiona jedynie na żądanie właściciela nieruchomości obciążonej oraz przez błędne przyjęcie, że przedsiębiorca przesyłowy jest „odpowiednikiem” właściciela nieruchomości władnącej,

- naruszenie art. 305 1 i 305 2 kc poprzez błędne przyjęcie, że służebność przesyłu może być ustanowiona ze względów gospodarczych, podczas gdy ustawodawca wskazuje, że może być ona ustanowiona wyłącznie, jeżeli jest to konieczne dla właściwego korzystania z urządzeń przesyłowych,

- naruszenie art. 305 1 kc poprzez błędne przyjęcie, że służebność przesyłu może być ustanowiona skutecznie poprzez jednostronne oświadczenie właściciela nieruchomości obciążonej.

Pozwany - (...) Spółka Akcyjna w W.
w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja powoda nie podlegała uwzględnieniu.

Powód powtórzył w zasadzie argumenty prezentowane w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji mające uzasadnić jego wykładnię przepisów kodeksu cywilnego regulujących służebność przesyłu – art. 305 1 - 305 4 kc, w tym w szczególności przepisu odsyłającego do odpowiedniego stosowania przepisów o służebności gruntowej w zakresie zniesienia tej służebności. Stanowisko skarżącego stanowiło tym samym polemikę
z prezentowaną przez Sąd Rejonowy wykładnią przepisu art. 305 4 kc oraz stosowanych odpowiednio na mocy tego przepisu art. 294 kc i art. 295 kc.

Skarżący odwołał się do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej regulujących podstawowe zasady chroniące wolność działalności gospodarczej (art. 22) oraz prawo własności i inne prawa majątkowe (art. 64 ust. 1). Przez to odwołanie powód uwypuklał naruszenie jego prawa do samostanowienia i do wolności decydowania
o korzystaniu z uprawnień.

Powód proponując szeroką wykładnię przepisów dotyczących zniesienia służebności przesyłu, umożliwiającą wystąpienie z takim żądaniem również uprawnionemu przedsiębiorstwu w oparciu o przepis art. 295 kc na mocy art. 305 4 kc, nie uwzględnił, że wykładnia taka jest nieuprawniona, skoro przepisy ogólne kodeksu cywilnego o prawach rzeczowych ograniczonych wprost regulują możliwość zrzeczenia się służebności przez uprawnionego.

Stosownie do art. 246 § 1 kc, jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej. Zgodnie z art. 246 § 2 kc, jeśli prawo było ujawnione
w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej, chyba że ustawa stanowi inaczej.

W sytuacji, w której przepis ogólny wprost reguluje możliwość zniesienia służebności przez jednostronne oświadczenie woli uprawnionego przedsiębiorcy, nie jest konieczne dokonywanie rozszerzającej (systemowej, funkcjonalnej) wykładni przepisów
o zniesieniu służebności gruntowej przez właściciela nieruchomości obciążonej i stosowanie ich także do przedsiębiorcy w przypadku służebności przesyłu.

Odnosząc się do zarzutu braku wyrażenia zgody na ustanowienie służebności przez powoda, należy zważyć, że w przypadku dokonywania wpisu służebności w księdze wieczystej na podstawie jednostronnego oświadczenia właściciela nieruchomości obciążonej, zgoda drugiej strony jest domniemana (art. 60 kc). Skoro przedsiębiorca nie zareagował
w terminie na dokonanie „niechcianego” wpisu służebności przesyłu w postępowaniu wieczystoksięgowym przez wniesienie apelacji od tego wpisu w trybie art. 626 10§ 3 kpc, to obecnie może on skorzystać z tego samego trybu jej zniesienia, z jakiego skorzystał właściciel nieruchomości obciążonej przy jej ustanawianiu.

W przedmiotowej sprawie nie doszło do naruszeń zasad ustroju gospodarczego
i podstawowych praw ekonomicznych podniesionych przez skarżącego w apelacji. Sąd nie dopuścił się także błędnej interpretacji przepisów kodeksu cywilnego. Uprawnienia przedsiębiorcy do decydowania o korzystaniu z przysługujących mu ograniczonych praw rzeczowych nie zostały ograniczone.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację w oparciu o przepis
art. 385 kpc.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd orzekł stosując zasadę odpowiedzialności za wynik postępowania i zasadę zwrotu niezbędnych kosztów celowej obrony wyrażoną w art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 99 § 1 kpc. Na należne pozwanemu (...)Spółka Akcyjna w W. koszty postępowania odwoławczego złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości stawki minimalnej określonej w § 12 ust. 1 pkt 1 i § 7 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (Dz. U. z 2013 r. Nr 490 t.j.).