Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Beata Kozłowska

Sędzia SA Robert Obrębski

Sędzia SO (del.) Beata Byszewska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Aneta Walkowska

po rozpoznaniu w dniu 06 lutego 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. S.

przeciwko A. C.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

z dnia 29 stycznia 2014 r. sygn. akt I C 1296/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w części:

-w punkcie drugim w ten sposób, że zasądza od A. C. na rzecz B. S. dalszą kwotę 26489,63 zł (dwadzieścia sześć tysięcy czterysta osiemdziesiąt dziewięć złotych sześćdziesiąt trzy grosze) z ustawowymi odsetkami od dnia 18 lutego 2013 r. dnia zapłaty;

-w punktach czwartym, piątym i szóstym w ten sposób, że ustala, iż powódka ponosi koszty procesu w 39% (trzydzieści dziewięć procent), a pozwany w 61% (sześćdziesiąt jeden procent) i pozostawia ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu w Sądzie Okręgowym Warszawa-Praga w Warszawie;

2. odrzuca apelację powódki co do kwoty 1588,51 zł (jeden tysiąc osiemset osiemdziesiąt osiem złotych pięćdziesiąt jeden groszy);

3.oddala apelację pozwanego w całości;

4. zasądza od A. C. na rzecz B. S. kwotę 3600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

5. nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie od A. C. kwotę 1332,85 zł (jeden tysiąc trzysta trzydzieści dwa złote osiemdziesiąt pięć groszy) tytułem części opłaty od apelacji, od której uiszczenia powódka była zwolniona.

Sygn. akt I ACa 962/14

UZASADNIENIE

Ostatecznie B. S. wniosła o zasądzenie od A. C. na jej rzecz kwoty 57.053 zł 09 gr wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 marca 2011 r. do dnia zapłaty i kosztami postępowania.

W uzasadnieniu powództwa powódka wskazała, iż kwota objęta pozwem stanowi świadczenie nienależne, o które wzbogacił się A. C., bez podstawy prawnej. Wg twierdzeń powódki komornik sądowy, na wniosek pozwanego, wyegzekwował na rzecz strony pozwanej łącznie kwotę 22.695,52 euro, mimo że środki te pochodziły z majątku osobistego powódki, a nie majątku wspólnego powódki i jej małżonka, z którego to ów organ egzekucyjny miał prowadzić egzekucję.

A. C. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania w sprawie.

Uzasadniając swe stanowisko strona pozwana podniosła, iż kwestionuje powództwo zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Pozwany wskazał, że komornik sądowy, prowadząc egzekucję z rachunków bankowych powódki, nie zajął majątku osobistego powódki i działał zgodnie z prawem, co pozwany wywiódł z postanowienia Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim z dnia 18 sierpnia 2010 r. Z tego też względu, w opinii pozwanego, nie posiada on legitymacji biernej w niniejszej sprawie. Jednocześnie, pozwany podał, iż wysokość jego wzbogacenia, tj. wysokość świadczenia otrzymanego od organu egzekucyjnego, wynosi 86.157 zł 93 gr. Ponadto, pozwany wskazał na brak wcześniejszych wezwań do zapłaty kwoty objętej roszczeniem B. S., co winno czynić bezpodstawnym żądanie zasądzenia odsetek od dnia wniesienia pozwu.

Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 30563,46 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 lutego 2013 r. do dnia zapłaty, umorzył postępowanie w zakresie kwoty 29104,84 zł, oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz orzekł o kosztach postępowania.

Powyższy wyrok zapadł po dokonaniu przez Sąd Okręgowy następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych:

B. M. zawarła z P. S. w dniu 28 czerwca 1986 r. związek małżeński. Małżonkowie, w dniu 17 maja 1996 r. postanowili, iż od tego dnia wyłączają wspólność majątkową, wprowadzając tym samym rozdzielność majątkową. Sąd Okręgowy w Warszawie w dniu 17 stycznia 2011 r. orzekł rozwód ww. związku małżeńskiego.

Powódka nabyła w całości spadek po swojej matce D. M. zmarłej dnia 15 maja 2001 r. W skład spadku po matce powódki wchodziły: prawo użytkowania wieczystego zabudowanej nieruchomości przy ul. (...) w W. o wartości 1.400.000 zł, środki pieniężne zgromadzone na rachunku prowadzonym przez Bank (...) S. A. w W., 1. Oddział w kwocie 46.947 zł 17 gr, zabudowana nieruchomość przy ul. (...) w P. o wartości 1.027.724 zł, zabudowana nieruchomość położona przy ul. (...) w B. o wartości 215.200 zł, a także środki pieniężne zgromadzone na rachunkach prowadzonych przez Bank (...) S. A. w W. w różnych oddziałach.

W ramach umowy sprzedaży, zawartej w dniu 17 stycznia 2008 r. pomiędzy B. S. oraz M. A. w formie aktu notarialnego przed notariuszem G. R., powódka przeniosła prawo użytkowania wieczystego działki o numerze ewidencyjnym (...) z obrębu (...) przy ul. (...) wraz z posadowionym na niej budynkiem mieszkalnym, objęte księgą wieczystą nr (...), które to odziedziczyła po matce D. M., na rzecz M. A. za kwotę 1.322.000 zł. Cena nabycia została rozłożona na 3 raty, przy czym dwie z nich zostały zapłacone przed dniem 17 stycznia 2008 r., zaś pozostała kwota, tj. 954.268 zł została uiszczona na rachunek bankowy B. S. (...) w dniu 18 stycznia 2008 r.

B. S. stopniowo przelewała ww. świadczenie z rachunku (...) na rachunek (...), zmieniając przy tym walutę z polskiego złotego na euro: w dniu 28 stycznia 2008 r. kwotę 12.000 euro, w dniu 25 lutego 2008 r. kwotę 3.000 euro, w dniu 14 marca 2008 r. kwotę 7.000 euro, w dniu 9 października 2008 r. kwotę 72.400,81 euro i kwotę 20.272,23 euro.

Dochód ze środków pieniężnych zgromadzonych przez powódkę na rachunku o numerze (...) w okresie od dnia 18 stycznia 2008 r. do dnia 20 listopada 2009 r. wyniósł nie mniej niż 55.594 zł 47 gr.

Sąd Okręgowy w Warszawie wydał w dniu 17 października 2007 r. w sprawie zarejestrowanej pod sygnaturą akt IV Nc 157/07 nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, w którym nakazał pozwanemu P. S., aby zapłacił powodowi A. C. kwotę 200.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 2 października 2007 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 6.100 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3.600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu, albo wniósł w tymże terminie zarzuty. Nakaz uprawomocnił się, a ów Sąd wydał powodowi tytuł wykonawczy – prawomocny nakaz zapłaty opatrzony w dniu 20 grudnia 2007 r. klauzulą wykonalności.

Następnie, w sprawie IV Co 193/09 Sąd Okręgowy w Warszawie nadał w dniu 26 sierpnia 2009 r. powyższemu orzeczeniu klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika P. B. M.-S., z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego małżeńską wspólnością ustawową. W dniu 30 września 2009 r. przedmiotowy tytuł wykonawczy wydano A. C..

A. C., pismem z dnia 30 września 2009 r. wystąpił do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Grodzisku Mazowieckim M. B. m.in. o skierowanie postępowania egzekucyjnego przeciwko małżonkowi dłużnika – B. S. oraz o wszczęcie egzekucji z nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), wszelkich ruchomości znajdujących się na powyższej nieruchomości oraz wszelkich innych ruchomości, będących własnością dłużnika bądź wchodzących w skład majątku wspólnego dłużnika i jego małżonki, jak również wszelkich wierzytelności i rachunków bankowych.

W toku postępowania egzekucyjnego Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Grodzisku Mazowieckim M. B., w sprawie Km 8725/09, zajął rachunki bankowe powódki, prowadzone przez Bank (...) S. A. w W.: (...) (waluta – euro) i (...) (waluta – polski złoty).

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Grodzisku Mazowieckim M. B. wyegzekwował do dnia 9 marca 2010 r. na rzecz A. C. kwotę 93.755 zł 41 gr, przy czym pozwanemu wypłacono jedynie kwotę 86.157 zł 93 gr – wyegzekwowane świadczenie w pozostałej części zostało zaliczone na opłatę egzekucyjną (7.500 zł 43 gr) oraz koszty (97 zł 5 gr).

Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim, postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2010 r., wydanym w sprawie I Co 853/10 ze skargi B. S. na czynności Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Grodzisku Mazowieckim M. B. w sprawie Km 8725/09 oddalił skargę w zakresie zaniechania przez ww. Komornika Sądowego doręczenia skarżącej zawiadomienia o zajęciu jej rachunków bankowych, prowadzonych przez (...) S. A. w W. o numerach (...) i (...), zajęcia wierzytelności z ww. rachunków, wypłaty z tychże rachunków kwoty 93.755 zł 41 gr oraz zajęcia ruchomości stosownie do protokołu zajęcia ruchomości z dnia 14 grudnia 2009 r. (pkt I). Jednocześnie, ów Sąd uwzględnił skargę zakresie zajęcia nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim prowadzi księgę wieczystą nr (...) i umorzył w tym zakresie postępowanie egzekucyjne (pkt II).

B. S. przed skierowaniem sprawy na drogę sądową, nie wzywała A. C. do zapłaty na jej rzecz jakiejkolwiek kwoty. Pierwszym pismem o charakterze tożsamym z rzeczonym wezwaniem był odpis pozwu, doręczony pozwanemu przez sąd w dniu 18 lutego 2013 r.

Oceniając zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Odnosząc się do zarzutu pozwanego związania Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę rozstrzygnięciem zapadłym w sprawie I Co 853/10, Sąd Okręgowy wskazał, iż w myśl art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Istotnie, w powoływanym unormowaniu ustawodawca ograniczył związanie wymienionych w nim podmiotów jedynie orzeczeniem, jak wynika z literalnego brzmienia tego przepisu, jednakże nie powinno budzić kontrowersji, iż orzeczenie jest, co do zasady, każdorazowo oparte na ustaleniach faktycznych dokonanych przez Sąd, ocenianych przez pryzmat żądania wyrażonego we wniosku lub pozwie, na płaszczyźnie obowiązującego porządku prawnego. Innymi słowy, „inne sądy” w rozumieniu art. 365 § 1 k.p.c., a zatem i Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę, związane będą nie tylko samym postanowieniem lub wyrokiem (ich sentencją), ale również stanem faktycznym, który legł u podstawy ich wydania, a więc i uzasadnieniem prawomocnych orzeczeń, opisującym podstawę faktyczną rozstrzygnięcia. Wszak niedopuszczalnym byłoby istnienie systemu prawnego, w którym aprobowano by wydawanie orzeczeń, opartych na ustaleniach biegunowo odmiennych od stanowiących już podstawę prawomocnego rozstrzygnięcia kończącego dane postępowanie, a dotyczących dokładnie tych samych okoliczności lub osób. Prowadziłoby to akceptacji istnienia dwóch wykluczających się wzajemnie stanów faktycznych, co z oczywistych względów, nie może mieć miejsca. Jednak Sąd Okręgowy wskazał, że podstawą oddalenia skargi B. S. nie była sfera merytoryczna, która przemawiałaby za brakiem zasadności argumentacji powódki, ale względy formalne, bowiem dłużnikowi co do zasady nie przysługuje skarga na zajęcie, zaś oddalenie jej nie podlega kontroli instancyjnej.

W konsekwencji, w ocenie Sądu Okręgowego, oddalenie skargi w zakresie zajęcia rachunków bankowych w żadnym stopniu nie przesądza o braku słuszności dochodzenia zapłaty kwoty z tytułu nienależnego świadczenia, zaś sfera ta podlega badaniu w oparciu o fakty, których Sąd Rejonowy w Grodzisku Mazowieckim w sprawie I Co 853/10 nie badał, gdyż w ogóle nie były one objęte jego oceną.

Sąd Okręgowy wskazał, że w związku z cofnięciem przez powódkę powództwa ponad kwotę 57.053, 09 zł i zrzeczeniem się roszczenia w pozostałej części, które uznał za czynność skuteczną, na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie w sprawie co do kwoty 29.104 zł 84 gr .

Dokonując oceny powództwa w pozostałej części , Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż roszczenie B. S. znajduje swe źródło w art. 405 k.c., bowiem stosownie do jego treści, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Zgodnie zaś z art. 410 § 1 k.c. przepisy artykułów poprzedzających (tj. art. 405-409 k.c.) stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. I tak, w myśl regulacji art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne jeżeli ten kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W kontekście przedmiotowej sprawy, świadczeniem tym będzie część kwoty, która została wydana pozwanemu, w ramach postępowania egzekucyjnego, a która nie została wyegzekwowana zgodnie z przepisami prawa.

W ocenie Sądu Okręgowego , nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut braku legitymacji biernej podniesiony przez pozwanego, gdyż powództwo o zwrot nienależnego świadczenia przysługuje przeciwko beneficjentowi, nie zaś organowi, który na rzecz przysposobionego działał. Istotą jest więc skierowanie powództwa przeciwko podmiotowi, który mimo braku podstawy prawnej, stał się wzbogacony z majątku powódki. Warto zaznaczyć, że stosownie do treści art. 797 § 1 k.p.c. to wierzyciel jest dysponentem postępowania egzekucyjnego, zaś organ egzekucyjny, związany jest treścią wniosku wierzyciela, zarówno co do egzekwowanego świadczenia, jak i sposobu jego egzekucji. Nie sposób zatem przenosić ciężar odpowiedzialności na Komornika Sądowego, który działa w ramach porządku prawnego, ale i woli wierzyciela. Co nie bez znaczenia, stronie pozwanej musi być znana konstrukcja powództwa opartego 405 k.c., skoro wskazała na różnicę w wysokości kwoty wskazanej w pozwie i świadczenia przez nią otrzymanego, uzyskanej po pomniejszeniu wyegzekwowanej wierzytelności o koszty komornicze.

Sąd Okręgowy wskazał, że Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Grodzisku Mazowieckim M. B., w toku postępowania egzekucyjnego, zarejestrowanego pod sygnaturą Km 8725/09, prowadził przeciwko B. S. egzekucję w oparciu o tytuł wykonawczy – nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, wydany w sprawie IV Nc 157/07, któremu nadano klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika – B. S. z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego małżeńską wspólnością ustawową. Zadany stan faktyczny oznacza, iż na płaszczyźnie roszczenia wyrażonego w pozwie a w świetle obowiązujących przepisów, należało zbadać, z jakich składników majątkowych przeprowadzono egzekucję kwoty 86.157 zł 93 gr.

W szczególności, za kluczowe należało uznać ustalenie, czy stanowiły one majątek osobisty powódki, czy też majątek wspólny B. S. i P. S.. Albowiem wyłącznie w sytuacji, gdy Komornik Sądowy prowadziłby, wbrew treści tytułu wykonawczego, egzekucję z tego pierwszego elementu, żądanie powódki zasługiwałoby na akceptację, co do zasady.

Sfera przynależności składników majątkowych do każdej z ww. kategorii została unormowana w treści art. 33 k.r. i o., regulującego katalog składników zaliczanych do majątku osobistego każdego z małżonków oraz art. 31 § 2 k.r. i o. nakreśla granice majątku wspólnego. W ujęciu niniejszego procesu niespornym było, iż środki pieniężne, znajdujące się na rachunkach zajętych przez organ egzekucyjny, w toku postępowania Km 8725/09, pochodziły ze sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu i nieruchomości budynkowej, na nim posadowionej. Z kolei przedmiot umowy sprzedaży z dnia 17 stycznia 2008 r. został w całości odziedziczony przez powódkę po jej matce. Oznacza to, iż środki pieniężne wpłacone na rachunek bankowy z którego zaspokojono wierzyciela stanowiły majątek osobisty B. S.. Jednocześnie stosownie o brzmienia art. 31 § 2 pkt. 2 k.r. i. o. do majątku wspólnego małżonków należą w szczególności dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków. Jak ustalono w ramach postępowania dowodowego, a w szczególności, w niekwestionowanej ostatecznie przez strony sporu pisemnej i ustnej, uzupełniającej opinii biegłego sądowego, środki należące do powódki, a z których prowadzono egzekucję, zostały powiększone przez obrót nimi (zakup waluty i wzrost jej kursu) oraz o odsetki. Bez wątpienia, ów niesporny fakt ma znaczenie dla oceny zasadności roszczenia B. S. co do jego wysokości.

Wobec braku możliwości precyzyjnego ustalenia wysokości ostatecznego dochodu uzyskanego ze środków zdeponowanych na zajętych rachunkach, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż w niniejszej sprawie znajdzie zastosowanie regulacja art. 322 k.p.c., w myśl której, jeżeli w sprawie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia Sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

Sąd zważył, iż skoro zdaniem biegłego sądowego dochód ze środków finansowych, zgromadzonych na rachunku bankowym (...) wyniósł nie mniej niż 55.594 zł 47 gr, to tę kwotę należy uznać za wiążącą i uwzględnić przy obliczeniu świadczenia nienależnego, które wyegzekwował A. C. w myśl art. 31 § 2 pkt 2 k.r. i o.

Z tego względu, zdaniem Sądu, roszczenie o zapłatę kwoty 57.053 zł 09 gr zasługiwało na uwzględnienie jedynie co do kwoty 30.563 zł 46 gr, która odpowiada środkom pieniężnym należącym do majątku osobistego B. S., wypłaconym A. C. przez Komornika Sądowego. Zatem, jedynie ta kwota stanowi świadczenie nienależne pozwanemu: 86.157 zł 93 gr (świadczenie wypłacone pozwanemu) – 55.594 zł 47 gr (dochód z majątku osobistego, należący do majątku wspólnego małżonków). Nie budziło bowiem wątpliwości Sądu, że kwota przekraczająca 30.563 zł 46 gr została wyegzekwowana zgodnie z tytułem wykonawczym, tj. z ograniczeniem odpowiedzialności powódki do majątku objętego małżeńską wspólnością ustawową.

Rozstrzygając o wyrażonym w zmienionym pozwie żądaniu zasądzenia odsetek, Sąd Okręgowy zważył, iż podług treści art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Z uwagi na to, że pomiędzy stronami postępowania stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, zgodnie z art. 481 § 2 zd. 1 k.c. powodowi należą się odsetki ustawowe.

W niniejszej sprawie zasądzeniu podlegało wzbogacenie uzyskane przez pozwanego w chwili przelania na jego rzecz środków przez komornika sądowego.

Jak wynika z ustaleń Sądu Okręgowego, powódka, przed wniesieniem pozwu, nie wzywała pozwanego do spełnienia świadczenia – zwrotu nienależnie wyegzekwowanej kwoty, niezależnie od jej wysokości. Kwestionowała jedynie zasadność dochodzenia przez wierzyciela męża roszczenia w stosunku do niej w toku postępowania egzekucyjnego. Pierwszym pismem, z którego wynikało żądanie zapłaty, był więc odpis pozwu, prawidłowo doręczony A. C. w dniu 18 lutego 2013 r. Zasadnym było więc uznanie, iż skoro strona pozwana otrzymała pozew, traktowany na równi z wezwaniem do zapłaty, w dniu 18 lutego 2013 r., to od tej daty A. C. pozostawał w zwłoce z zapłatą na rzecz powódki świadczenia pieniężnego.

Dlatego Sąd Okręgowy, na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. art. 410 k.c. w zw. z art. 31 § 2 i 33 k.r. i o. oraz art. 481 k.c. w zw. z art. 455 i 476 k.c. zasądził od A. C. na rzecz B. S. kwotę 30.563 zł 46 gr wraz z odsetkami w wysokości ustawowej od dnia 18 lutego 2013 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sąd Okręgowy oparł o art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c., biorąc pod uwagę stosunek, w jakim obie strony uległy sobie wzajemnie, z uwzględnieniem, że w zakresie cofniętego powództwa, powódkę należało uznać za stronę przegrywającą spór.

Apelacje od powyższego wyroku złożyły obie strony.

Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w części zasądzającej od pozwanego na rzecz powódki kwotę 30563,46 zł oraz obciążającej pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów na rzecz powódki i nakazującej pobranie od pozwanego części kosztów na rzecz Skarbu Państwa. Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania w pierwszej instancji i nieobciążanie pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów na rzez Skarbu Państwa oraz wniósł o zasądzenie kosztów na swoją rzecz od powódki kosztów postępowania za drugą instancję.

Pozwany zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

-naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów nie wynikającej z materiału dowodowego, szczególnie postanowienia Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim z dnia 18 sierpnia 2010 r. , sygn. akt I Co 853/10, które to uchybienie doprowadziło do naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że rzeczone postanowienie nie wiąże Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie i Sąd Okręgowy ponownie zbadał okoliczności, które były już przedmiotem rozstrzygnięcia oraz poprzez dowolną a nie swobodną ocenę dowodów i przyjęcie, że złożone przez pozwanego fotografie nie dowodzą, że powódka prowadzi wspólne pożycie z pierwotnym dłużnikiem, zatem rachunki powódki służą jej i dłużnikowi;

-art. 207 §6 k.p.c. poprzez dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, pomimo, że dowód ten nie został zgłoszony w pozwie;

-art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP poprzez dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczności sformułowane przez Sąd I instancji, nie wynikające z tezy dowodowej wskazanej przez stronę powodową, co naruszyło zasadę kontradyktoryjności, bezstronności i równości stron, gdy obie strony były reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników;

- art. 322 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez uznanie, że w okolicznościach sprawy ścisłe udowodnienie wysokości żądania nie było możliwe, podczas , gdy przepis ten nie ma zastosowania, gdy strona zobowiązana do udowodnienia swojego roszczenia, nie zgłosiła odpowiednich dostępnych wniosków dowodowych lub nie zgłosiła ich w odpowiednim terminie, co miało miejsce w niniejszej sprawie, jako, ze powódka nie przedstawiła dostatecznych informacji o obrocie jednostkami P., usunęła tytuły niektórych przelewów i nie przedstawiła pełnego zestawienia operacji na rachunku bankowym z okres od 01.11.2008 r. do 20.11.2009 r.

Powódka zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 28078,14 zł, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa także w tej części i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 28078,14 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 lutego 2013 r. do dnia zapłaty, a nadto wniosła o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu, w tym także opłaty od apelacji i kosztów zastępstwa procesowego.

Powódka zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

-naruszenie art. 322 k.p.c. poprzez jego zastosowanie, pomimo, że w świetle ustnej opinii uzupełniającej biegłej bardziej ścisłe udowodnienie żądania nie jest niemożliwie ani nader utrudnione;

- naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonanie jego oceny z pominięciem ustnej uzupełniającej opinii biegłej, w szczególności w części dotyczącej obliczenia zysku z aprecjacji euro, która została wypłacona przez powódkę i nie uległa zajęciu komorniczemu, co oznacza, że odpowiednia część środków zajętych przez komornika nie stanowi zysku z aprecjacji euro wchodzącego do majątku wspólnego, a majątek osobisty, który podlega zwrotowi na rzecz powódki.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki była uzasadniona niemal w całości, a w konsekwencji wyrok podlegał zmianie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zaś apelacja pozwanego była nieuzasadniona i podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny, mimo braku zarzutów w tym zakresie rozważył podstawę prawną dochodzonego roszczenia, w konsekwencji prawidłowość zastosowania prawa materialnego. Pozwany w toku procesu wskazywał, że egzekwując należność od powódki dysponował prawomocnym orzeczeniem przeciwko mężowi powódki, a także tytułem wykonawczym przeciwko małżonkowi dłużnika, tj. przeciwko powódce. Tytuł ten zawierał ograniczenie odpowiedzialności małżonka do majątku objętego małżeńska wspólnością ustawową dłużnika i jego małżonka. W takiej sytuacji nie można więc uznać, że wyegzekwowane świadczeniem miało charakter świadczenia nienależnego. Niemniej jednak egzekucja została skierowana także do majątku osobistego powódki i w części z tego majątku została wyegzekwowana, co jest poza sporem w tej sprawie. Wobec powyższego przesunięcie majątkowe między majątkiem osobistym powódki a majątkiem wierzyciela należy uznać za inny, niż nienależne świadczenie rodzaj bezpodstawnego wzbogacenia, jako że wierzyciel nie powinien się zaspokoić z majątku osobistego małżonka dłużnika. Stąd co do zasady powództwo podlegało uwzględnieniu, jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, przy czym wadliwie przyjmując, że w okolicznościach sprawy świadczenie wyegzekwowane na rzecz pozwanego było w części świadczeniem nienależnym.

Sąd Apelacyjny podziela zasadnicze ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, przy czym wymagają one uzupełnienia.

Poza sporem w sprawie było, że na konto powódki w złotówkach wpłynęła kwota pochodząca ze sprzedaży jej majątku osobistego (sprzedaż nieruchomości spadkowej). Konto w euro było zasilane środkami przeksięgowywanymi z rachunku w złotówkach. Następnie powódka zakładała lokaty w euro, które na to konto przeksięgowywano po dacie ich zapadalności, jak również na konto w euro wpływały odsetki od lokat (800,16 euro, tj. 3326,18 zł) i odsetki od walutowego rachunku bieżącego (5,01 euro, tj. 17,86 zł). Kwoty te- czego strony nie kwestionowały- stanowiły dochód z majątku osobistego powódki.

Poza sporem było, także że powódka uzyskała także dochód z majątku osobistego zgromadzonego na rachunku w złotówkach w kwocie 11308,48 zł.

Komornik dokonał zajęcia na rachunku w euro kwoty 22695,52 euro i z tego rachunku dnia 19.11.2009 r. przelano komornikowi 92166,50 zł , zaś na rachunku w złotówkach zajęto kwotę 1588,91 zł i tę kwotę przelano komornikowi 18.11.2009 r., co również nie było sporne.

Prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, że kwoty wskazane wyżej-14652,52 zł (zawarte w tabeli na str. 8 opinii pisemnej biegłej), a stanowiące bezspornie dochód z majątku osobistego powódki mogły zostać zajęte przez komornika i pozwany mógł się z tego majątku zaspokoić. Wbrew jednak stanowisku Sądu Okręgowego, a w tym zakresie uzasadnionych wywodów apelacji powódki, nie cała wyliczona przez biegłą kwota wynikająca ze wzrostu wartości euro spowodowanego wzrostem kursu wymiany (aprecjacja euro), tj. 40941,95 zł może być uznana za dochód ze środków zgromadzonych na koncie w euro. Jak trafnie argumentuje powódka w apelacji, dochód ten powstawał , ale realizował się w momencie wypłaty gotówki z rachunku walutowego i nie zasilał konta w euro, o czym świadczy historia operacji na tym rachunku, a różnica dotyczyła kwot w złotówkach. Zwrócić należy uwagę, że powódka wypłacała kwoty z konta w euro przed zajęciem tego konta i wówczas dochodziło do aprecjacji, identycznie , jak w przypadku przelewu na konto komornika. Wobec powyższego dla ustalenia dochodu z tytułu aprecjacji euro, który stanowił majątek wspólny, podlegający zajęciu, ma znaczenie chwila dokonania czynności zajęcia rachunku w euro przez komornika, a w istocie –przelania środków komornikowi, wówczas powstał i zrealizował się dochód związany ze wzrostem kursu euro w zakresie kwoty wypłaconej komornikowi. Składając ustną uzupełniającą opinię biegła obliczyła ten dochód- na kwotę 12863,11 zł i wskazała, że wyliczenie aprecjacji od całej kwoty , za cały okres wynikało z zadanej jej przez Sąd Okręgowy tezy, jest to bowiem jedynie wyliczenie matematyczne.

Wadliwe było zatem przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że cały obliczony przez biegłą dochód z tytułu wzrostu wartości euro wynikający ze wzrostu jego kursu wymiany stanowi majątek wspólny. Znaczenie ma jedynie wartość dochodu z aprecjacji w dacie przelania środków komornikowi, gdyż tylko ta kwota wchodzi do majątku wspólnego. Dodatkowo wskazać należy, że w dacie zajęcia rachunku w euro , na tym koncie było jedynie 24974,29 euro. Uprzednio powódka wypłacała kwoty w euro z rzeczonego rachunku i wówczas także pobierała- w złotówkach kwotę stanowiącą zysk ze wzrostu kursu euro, bowiem ten dochód, jak wskazano wyżej, nigdy nie zasilił konta powódki prowadzonego w euro. Zatem należy uznać, że zasadnicza część kwoty zajętej przez komornika stanowiła majątek osobisty powódki. Tym bardziej, że dochód z lokat i odsetek od rachunku w euro łącznie w całym okresie wyniósł 805,17 euro (tj. 3344,04 zł).

Zważywszy na powyższe biorąc pod uwagę opinie biegłej -pisemną i ustną uzupełniającą – zamiast ogólnej kwoty z aprecjacji 40941,95 zł, należy za dochód z majątku osobistego uznać kwotę 12863,11 zł. Łącznie zatem dochód z majątku osobistego stanowiący majątek wspólny zamyka się w okolicznościach sprawy kwotą 27515,63 zł.

Pozwany przyznał, że otrzymał od komornika kwotę 86157,93 zł, zaś kwota która mogła być zajęta i wyegzekwowana zgodnie z tytułem egzekucyjnym to kwota 27515,63 zł, zatem roszczenie powódki byłoby uzasadnione do kwoty 58642,30 zł.

Tym niemniej powódka ograniczyła roszczenie do kwoty 57053,09 zł zrzekając się w pozostałym zakresie roszczenia (ostatnia rozprawa), a postępowanie ponad tę kwotę zostało umorzono, co nie zostało zaskarżone. Zatem dochodzona aktualnie kwota w apelacji 28078,84 zł stanowiłaby niedopuszczalne rozszerzenie powództwa, niezależnie od zrzeczenia się roszczenia.

Uzasadnione wobec powyższego, okazały się zatem zarzuty naruszenia art. 233 i 322 k.p.c. sformułowane przez powódkę.

Biorąc pod uwagę zakres roszczenia powódki uwzględniając zasądzoną na rzecz powódki kwotę- Sąd Apelacyjny uznał apelację za zasadną do kwoty 26489,63 zł i w takim zakresie wyrok podlegał zmianie. W zakresie pozostałej kwoty – 1588,51 zł apelację należało odrzucić, jako że w zakresie tej kwoty powództwo zostało umorzone po zrzeczeniu się roszczenia w toku procesu przed Sądem Okręgowym. Rozstrzygnięcie w przedmiocie umorzenia postępowania nie zostało zaskarżone.

Apelacja pozwanego z podanych wyżej przyczyn była nieuzasadniona w całości. Powódka wykazała bowiem, że środki zajęte na koncie w euro w przeważającej części-wskazanej wyżej –stanowiły jej majątek osobisty. Zostały więc wyegzekwowane niezgodnie z tytułem egzekucyjnym i w tym zakresie –łącznie do kwoty 57053,09 zł, pozwany został bezpodstawnie wzbogacony.

Zarzuty pozwanego odnośnie powagi rzeczy osądzonej- naruszenia art. 356 § 1 k.p.c. były nieuzasadnione. Sąd Apelacyjny podziela w tym zakresie trafne wywody Sądu Okręgowego. Przyczyną oddalenia skargi powódki na czynność komornika były kwestie formalne, niedopuszczalność skargi w części dotyczącej rachunków bankowych. Sąd Rejonowy nie czynił żadnych ustaleń w zakresie dokonanego zajęcia rachunków bankowych powódki, które mogłyby być wiążące dla Sądu Okręgowego.

Nieuzasadniony był zarzut naruszenia art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 32 ust. 1 i art. 45 Konstytucji, bowiem wprawdzie zasadą jest kontradyktoryjność procesu cywilnego, tym niemniej ustawodawca przewidział możliwość przeprowadzania przez sąd dowodu z urzędu, bowiem sąd ma obowiązek ustalić fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Wskazać należy, że dowód z opinii biegłego ze względu na składnik w postaci wiadomości specjalnych jest dowodem tego rodzaju, iż nie może zostać zastąpiony inną czynnością dowodową, np. przesłuchaniem świadka. Jeżeli więc- zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. –sąd może uzyskać wiadomości specjalne wyłącznie na skutek skorzystania z pomocy biegłego, to sąd dopuszcza się naruszenia art. 232 zd. 2 k.p.c., skoro z urzędu nie przeprowadza dowodu z opinii biegłego, niezbędnego dla właściwej oceny zasadności wytoczonego roszczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 marca 2014 r., I ACa 1508/13, Lex nr 145661). Postępowanie Sądu Okręgowego, wbrew wywodom skarżącego było w okolicznościach sprawy prawidłowe, gdy dla poczynienia niezbędnych do rozstrzygnięcia ustaleń, Sąd musiał zasięgnąć opinii specjalisty. W tej sprawie brak podstaw do uznania, że powódka powinna zgłosić wszelkie dowody w pozwie. Powódka składała pozew osobiście, a następnie wobec odpowiedzi na pozew- powódka wniosła o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Sąd Okręgowy uwzględniając ten dowód, w części precyzując tezę dowodową, nie dopuścił się więc naruszenia przywołanych przepisów.

Zasadny, ale nie z przyczyn wskazanych przez pozwanego był zarzut naruszenia art. 322 k.p.c., o czym wyżej. Wadliwe zastosowanie powyższego przepisu skutkowało jednak uwzględnieniem apelacji powódki.

Nieuzasadnione były też zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., bowiem zupełnie bez znaczenia prawnego w tej sprawie były okoliczności podnoszone przez pozwanego co do utrzymywania przez powódkę dobrych relacji z byłym mężem.

Na marginesie wskazać jedynie należy, że to na pozwanym ciążył obowiązek wykazania, że zaspokoił się ze środków z majątku wspólnego, zatem, że realizował tytuł wykonawczy zgodnie z jego treścią. Pozwany nie sprostał temu obowiązkowi, zaś powódka udowodniła, że w części na wniosek pozwanego, komornik wyegzekwował środki pochodzące z jej majątku osobistego, a w konsekwencji, że na skutek tak przeprowadzonej egzekucji, pozwany bezpodstawnie się wzbogacił kosztem powódki.

Z tych przyczyn apelacja pozwanego podlegała oddaleniu w całości.

O kosztach postępowania w pierwszej instancji Sąd Apelacyjny rozstrzygnął na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 zd.2 k.p.c., ustalając zasadę poniesienia tych kosztów stosownie do wyniku postępowania pierwszo instancyjnego oraz pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu. Natomiast o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny rozstrzygnął w oparciu o art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., bowiem apelacja powódki został uwzględniona w 95%, co uzasadniało obciążenie pozwanego całością kosztów zastępstwa procesowego, jako że powódka uległa tylko w nieznacznej części. Jednocześnie nakazano pobranie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa opłaty od apelacji, od której uiszczenia zwolniona była powódka, w wysokości 95% tej opłaty na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm).