Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy B. - Zarządu Mienia (...) w B.

przeciwko T. Ż.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej T. Ż.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 28 września 2011 r. sygn. akt I C 2029/10

I.  Zmienia zaskarżony wyrok w pkt. I, III i IV, o tyle, że:

a)  w pkt. I i III zasądzoną w pkt. I kwotę 66.355,70 zł obniża do 40.949,80 zł (czterdzieści tysięcy dziewięćset czterdzieści dziewięć złotych 80/100);

b)  w pkt. IV zasądzoną kwotę z tytułu części kosztów procesu obniża z kwoty 4.590,60 zł do 1.488 zł.

II.  Oddala apelację w pozostałym zakresie.

III.  Zasądza od powódki na rzecz pozwanej T. Ż. 1.723 zł tytułem części kosztów procesu w instancji odwoławczej i w postępowaniu kasacyjnym.

IV.  Nakazuje ściągnąć od powódki na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Białymstoku) 4.094 zł tytułem części nieuiszczonych opłat sądowych.

UZASADNIENIE

Powódka Gmina B.- Zarząd Mienia (...) w B. wniosła o zasądzenie, solidarne od pozwanych T. Ż. i E. W., kwoty 96.714,45 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem nie uiszczonych zaległości związanych z korzystaniem z lokalu przy ul. (...) w B. i skapitalizowanych odsetek. W toku postępowania powódka cofnęła roszczenie w zakresie kwoty 30.358,75 zł.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 28 września 2011 r. zasądził od pozwanej T. Ż. na rzecz powódki kwotę 66.355,70 zł z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od dnia 5 listopada 2010 r. do dnia zapłaty. W zakresie kwoty 30.358,75 zł umorzył postępowanie; w pozostałym zaś zakresie powództwo oddalił. Jednocześnie zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.590,60 zł tytułem zwrotu części kosztów procesu oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej E. W. kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach. Pozwanej T. Ż., decyzją z dnia 15 stycznia 1985 r., przydzielony został lokal przy ul. (...) w B.. Uprawnioną do jego zajmowania była również małoletnia wówczas pozwana E. Ż. (obecnie W.). W dniu 18 września 1997 r. powódka wypowiedziała pozwanej najem przedmiotowego lokalu. Następnie wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 15 października 1998 r. sygn. akt I C 1054/98 nakazano pozwanej T. Ż. opróżnienie i wydanie przedmiotowego lokalu, do wydania którego doszło dopiero w dniu 3 sierpnia 2006 r. Przez ten okres pozwane nie uiszczały na rzecz powódki żadnych opłat związanych z zajmowanym lokalem.

W toku postępowania pozwana T. Ż. podniosła zarzut przedawnienia.

Przechodząc do rozważań prawnych, Sąd Okręgowy dokonał wykładni przepisu art. 18 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu Cywilnego (dalej: u.o.p.l.). Stwierdził, iż użyte w przepisie art. 18 ust 2. ustawy określenie „czynsz” jest jedynie kategorią określającą wysokość należnego właścicielowi lokalu odszkodowania, o którym mowa w art. 18 ust. 1 u.o.p.l., stanowiącego równowartość czynszu za okres bezumownego korzystania z lokalu. Nie przesądza zaś o zaś okresowym charakterze roszczenia.

Sąd Okręgowy wskazał, że świadczeniem okresowym jest czynsz z tytułu najmu, dzierżawy, dożywotniej renty, jak i świadczenie alimentacyjne. Z kolei świadczeniem takim nie jest odszkodowanie należne właścicielowi lokalu za korzystanie z lokalu bez tytułu prawnego. Odszkodowanie jest ogólną kwotą, pewną całością, na które składają się wartości odpowiadające wysokości czynszu za poszczególne miesiące, w których lokator bezprawnie korzystał z lokalu. Określenie tych wartości następuje poza jakąkolwiek podstawą prawną, posiadacz lokalu nie legitymuje się żadnym prawem do jego zajmowania. Sam zaś charakter roszczenia odszkodowawczego, jako rekompensaty związanej z poniesioną przez właściciela stratą, zdaniem Sądu Okręgowego, definitywnie podważa jego okresowy charakter.

W tych okolicznościach Sąd I instancji uznał, iż zarzut przedawnienia nie może odnieść skutku, skoro roszczenie o odszkodowanie przedawnia się w terminie 10 letnim. Należna kwota odszkodowania wyniosła 66.355,70 zł. Pozwane nie kwestionowały wyliczonej zaległości. Jednocześnie stwierdził, iż brak jest podstaw do obciążania obowiązkiem zapłaty solidarnie E. W., gdyż w okresie objętym pozwem nie zajmowała ona przedmiotowego lokalu. Za wyłącznie zobowiązaną do uiszczenia wydatków związanych z utrzymaniem lokalu uznał T. Ż.. Orzeczenie w przedmiocie umorzenia postępowania w zakresie kwoty 30.358,75 zł oparł o art. 355 § 1 k.p.c. w zw. a art. 203 k.p.c. O kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od wyroku wniosła pozwana T. Ż.. Zaskarżając go w części - w pkt I i IV, zarzuciła:

I.naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na rozstrzygnięcie:

a) art. 316 § 2 k.p.c. w zw. z art. 225 k.p.c. poprzez otwarcie na nowo rozprawy po jej zamknięciu, mimo że w sprawie nie ujawniły się żadne istotne okoliczności, a jedynie sąd stwierdził nie udowodnienie przez powódkę kwoty dochodzonej pozwem, co nie stanowi podstawy do otwarcia zamkniętego przewodu sądowego, a tym bardziej do zobowiązania strony powodowej do przedłożenia dowodów potwierdzających zasadność dochodzonego roszczenia,

b) art. 232 k.p.c. w zw. z art. 217 k.p.c. i art. 224 § 1 k.p.c. poprzez dopuszczenie przez sąd dowodu nie wskazanego przez stronę, mimo że Przewodniczący składu orzekającego zamknął rozprawę po przeprowadzeniu wszystkich dowodów zgłoszonych przez strony, na powódce ciążył obowiązek wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodził skutki prawne, powódka mogła, aż do zamknięcia rozprawy przytaczać dowody na uzasadnienie swoich wniosków i twierdzeń, co wobec faktu, i reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika stanowi naruszenie zasady kontradyktoryjności postępowania, bezstronności sądu i równości stron,

c) art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. poprzez pominięcie rozstrzygnięcia o zwrocie kosztów postępowania zgodnie z wnioskiem pełnomocnika pozwanej T. Ż., mimo że powódka cofnęła powództwo w zakresie kwoty 30.358,75, a tym samym w tej części przegrała sprawę.

II. naruszenia prawa materialnego - art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu Cywilnego poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że odszkodowanie, o którym mowa we wspomnianym przepisie nie ma okresowego charakteru, podczas gdy świadczenie „odszkodowawcze” za bezumowne korzystanie z lokalu pozostającego w zasobie gminy stanowi świadczenie okresowe, co do którego obowiązuje 3-letni okres przedawnienia.

Opierając się na powyżej przedstawionych zarzutach, pozwana T. Ż. wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów postępowa w tym kosztów zastępstwa adwokackiego za I i II instancję.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 23 lutego 2012 r. apelację oddalił, podzielając ustalenia faktyczne dokonane przez sąd I instancji i ich ocenę prawną. Od tego orzeczenia pozwana T. Ż. wniosła skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 9 listopada 2012 r. uchylił zaskarżony wyrok, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona w części.

Sąd Najwyższy dokonując oceny prawnej zarzutów skargi kasacyjnej uznał za bezzasadne zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego dotyczące otwarcia na nowo rozprawy (art. 316 § 2 k.p.c.) jak i przeprowadzenia z urzędu nowych dowodów (art. 232 zd. drugie k.p.c.) Ocena prawna Sądu Najwyższego, zgodnie z art. 398 ²⁰ k.p.c., jest dla Sądu Apelacyjnego wiążąca., zatem ustosunkowywanie się do zasadności tych zarzutów jest zbędne.

Podzielił natomiast Sąd Najwyższy zarzut błędnej wykładni art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu Cywilnego (u.o.p.l.). Zgodnie z art. 18 ust. 1 u.o.p.l. osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są obowiązane do dnia opróżnienia lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie. Odszkodowanie, o którym mowa w ust. 1, odpowiada wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby otrzymać z tytułu najmu lokalu. Jeżeli odszkodowanie nie pokrywa poniesionych strat, właściciel może żądać od osoby, o której mowa w ust. 1, odszkodowania uzupełniającego (art. 18 ust. 2 zdanie drugie).

Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż odszkodowanie przewidziane w art. 18 ust. 1 u.o.p.l. ma charakter świadczenia okresowego. Odwołał się do wcześniejszego poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 7 stycznia 1998 r. w sprawie III CZP 62/97, w której wskazano, iż z uwagi na cel art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych trzeba przyjąć, iż od dnia wyrokowania do dnia opróżnienia lokalu zasądzone odszkodowanie powinno przybrać formę świadczeń okresowych i roszczenie z tego tytułu przedawnia się w terminie właściwym dla świadczeń okresowych (art. 118 k.c.). Obecnie obowiązująca regulacja jest podobna. Sąd Najwyższy podkreślił okresowy charakter „odszkodowania” m.in. wskazując, że po ustaniu stosunku najmu byłego lokatora i właściciela łączy szczególnego rodzaju stosunek zobowiązaniowy, którego treścią jest zapewnienie właścicielowi określonego, również płatnego periodycznie (co miesiąc) wynagrodzenia za dalsze korzystanie z lokalu. Do obu uregulowanych w art. 18 ust. 2 i 3 u.o.p.l., obowiązków byłego lokatora ma zastosowanie art. 18 ust. 1 u.o.p.l., przewidujący miesięczną płatność świadczeń, określonych zbiorczo, jako świadczenie odszkodowawcze. Są to świadczenia okresowe, bowiem polegają na periodycznym dawaniu uprawnionemu pieniędzy, których ilość nie jest z góry określona. Sąd Najwyższy zastrzegł przy tym, iż poza tym zakresem pozostaje odszkodowanie uzupełniające, przewidziane w art. 18 ust. 2 zdanie drugie u.o.p.l. Jak wynika z treści art. 18 ust. 1 u.o.p.l., trzyletni termin przedawnienia odnosi się wyłącznie do odszkodowania odpowiadającego wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby uzyskać z tytułu najmu lokalu. Wysokość tej szkody zależy od indywidualnych okoliczności każdej sprawy, a przede wszystkim od warunków na jakich właściciel, na określonym rynku najmu mógłby wynająć konkretne mieszkanie, w tym od możliwości wliczenia do czynszu opłat niezależnych od właściciela ponoszonych przez niego za dostawy do lokalu prądu, energii gazu, wody, odbioru ścieków, odpadów i nieczystości stałych. W związku z tym, iż skarga kasacyjna dotyczyła wyłącznie naruszenia art. 18 ust. 1 u.o.p.l, Sąd Najwyższy wskazał jedynie, iż jeśli odszkodowanie odpowiadające wysokości czynszu, jaki mógłby właściciel otrzymać z tytułu najmu lokalu, nie pokrywa poniesionych strat, może on żądać odszkodowania uzupełniającego na zadach ogólnych, zgodnie z art. 18 ust. 2 u.o.p.l.

Mając na względzie to stanowisko, należało rozważyć jaki charakter ma roszczenie objęte pozwem, a w szczególności które elementy odszkodowania, o których mowa powyżej, zawiera. Analiza żądania powódkę przedstawionego na k. 91-94, wskazuje, iż na dochodzoną kwotę 47.542.02 zł stanowiącą zaległość za okres od listopada 2000 r. do 3 sierpnia 2006 r. składa się czynsz, w zmiennych kwotach (za okres listopad - grudzień 2000 r. w kwotach po 221,35 zł, styczeń - czerwiec 2001 r. w kwotach po 256 zł, lipiec - grudzień 2001 r. i styczeń – marzec 2002 r. w kwotach po 128 zł, za okres od kwietnia 2002 r. do lipca 2006 r. po 134,25 zł). Daje to łączną kwotę 10.111,70 zł. Należność ta stanowi odszkodowanie odpowiadające wysokości czynszu, o którym mowa w art. 18 ust. 1 u.o.p.l., a zatem stanowi roszczenie przedawnione, zważywszy, iż pozew został wniesiony 5 listopada 2010 r. Pozostałe kwoty objęte żądaniem pozwu dotyczą nieopłaconych przez byłego najemcę należności za centralne ogrzewanie, podgrzanie wody, obiór ścieków, wywóz śmieci, antenę, światło, gaz, zimną wodę - łącznie 37.430,32 zł.

W ocenie Sądu Apelacyjnego te należności nie stanowią odszkodowania odpowiadającego wysokości czynszu, przewidzianego w art. 18 ust. 1 u.o.p.l. Nie było w sprawie wykazywane, aby powódka - Gmina B. wynajmowała lokale mieszkalne, wliczając do czynszu opłaty niezależne od właściciela związane z eksploatacją lokalu. Należności te są naliczane odrębnie dla każdego najemcy, zgodnie z faktycznym zużyciem wody, energii, bądź ustaloną stawką - od osoby lub zajmowanej powierzchni lokalu. Z tych względów należność za korzystanie z danego lokalu różni się w zależności od liczby osób zajmujących lokal, faktycznego zużycia energii, itp. Stała jest tylko kwota czynszu ustalona dla danego lokalu. Dlatego też opłaty za korzystanie z lokalu stanowią uzupełniające odszkodowanie przewidziane w art. 18 ust. 2 zdanie drugie u.o.p.l. Odszkodowanie z tego tytułu przedawnia się na zasadach ogólnych, a termin przedawnienia wynosi 10 lat.

W konsekwencji zasądzona od pozwanej kwota 37.430,32 zł odpowiada wysokości opłat za korzystanie z lokalu za okres 10 lat przed wniesieniem pozwu,

Żądanie skapitalizowanych odsetek może dotyczyć jedynie kwoty zasądzonej. W związku z tym, iż roszczenie to ma charakter odszkodowawczy i termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.) Powódka domagała się skapitalizowanych odsetek w kwocie 18.061, 41 zł za okres od 4 listopada 2007 r. do dnia 4 listopada 2010 r. (k. 43-45). Nie udowodniła jednak, aby wzywała do zapłaty pozwaną w 2000 r. Przedłożyła jedynie wezwanie do zapłaty odebrane przez pozwaną w dniu 3 lutego 2010 r. (k. 16). Wysokość skapitalizowanych odsetek za okres od dnia 3 lutego 2010 r. do dnia 5 listopada 2010 r. (data wniesienia pozwu) wynosi 3.519,48 zł.

To mając na względzie Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 §1 k.p.c. i na mocy art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Zmiana orzeczenia skutkowała również zmianą w zakresie kosztów procesu przed Sądem Okręgowym. Powódka wygrała proces w pierwszej instancji w stosunku 42,3%, wliczając w to również roszczenie cofnięte, co oznacza, że w takim zakresie pozwana powinna pokryć poniesione w tej instancji koszty procesu. Na koszty tego postępowania złożyły się: opłaty za pełnomocników (2 x 3.617 zł.) oraz opłata od pozwu - 4.836 zł (łącznie 12.070 zł). Powinna zatem ponieść koszt w wysokości 5.105,61 zł (12.070 x 57,7%) poniosła je zaś jedynie w wysokości 3.617 zł. Stąd zasądzona na rzecz powódki kwota tytułem zwrotu kosztów została obniżona do 1488 zł (5.105,61 zł - 3.617 zł) zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów - art. 100 k.p.c. w zw. z art. 203 § 2 k.p.c.

Odnośnie kosztów procesu poniesionych w drugiej instancji o ich zwrocie orzeczono przyjmując, tę samą zasadę. Uznając powódkę za wygrywająca w 61,7% (40.949,80: 66.356), zasądzono na rzecz pozwanej kwotę 1.723 zł tytułem zwrotu części poniesionych przez nią kosztów. W tym postępowaniu, ani również postępowaniu przed Sądem Najwyższym powódka nie złożyła wniosku w przedmiocie zasądzenia kosztów procesu, zaś na koszty poniesione przez pozwaną złożyły się opłaty za zastępstwo procesowe (2700 zł + 1800 zł) ustalone w oparciu o § 13 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 4 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

O kosztach wyłożonych tymczasowo przez Skarb Państwa orzeczono kierując się treścią art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, uznając powódkę za przegraną w 38,3%. Na koszty te złożyła się opłata od apelacji oraz od skargi kasacyjnej (2 x 3.317,80 zł).