Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 23 marca 2015 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Iwona Siuta

Sędziowie: SO Violetta Osińska

SO Zbigniew Ciechanowicz (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 marca 2015 roku

z powództwa M. K.

przeciwko I. M.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek zażalenia powódki oraz pozwanej na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 11 grudnia 2014r. w sprawie sygn. akt I C 2121/13

postanawia:

I. zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

1. w punkcie II postanowienia zasądzić od pozwanej I. M. na rzecz powódki M. K. dodatkowo kwotę 2.400 (dwóch tysięcy czterystu) zł tytułem zastępstwa procesowego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym;

2. uchylić punkt III postanowienia;

II. w pozostałym zakresie zażalenie powódki oddalić;

III. oddalić zażalenie pozwanej;

III. zasądzić od pozwanej na rzecz powódki koszty postępowania zażaleniowego w kwocie 225 (dwieście dwadzieścia pięć) złotych.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 11 grudnia 2014r. w sprawie sygn. akt I C 2121/13 Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie umorzył postępowanie w sprawie (pkt I), zasądził od pozwanej I. M. na rzecz powódki M. K. kwotę 2 938 zł (pkt II) oraz odstąpił od obciążania pozwanej kosztami postępowania w pozostałym zakresie (pkt III).

W uzasadnieniu punktu II i III postanowienia Sąd Rejonowy wskazał, iż stan faktyczny niniejszej sprawy uzasadnia przyjęcie, iż przegrywającym w niniejszym postępowaniu jest pozwana, albowiem doprowadziła do dokonania czynności prawnej, której wynik powtórnie umożliwił powódce podjecie czynności mających na celu wyegzekwowanie posiadane przez nią roszczenia od dłużnika. Tym samym pozwana przyznała niejako zasadność stanowiska powódki lub z innych – nieprzedstawionych sądowi – przyczyn doprowadziła do rozwiązania umowy darowizny, a tym samym spowodowała konieczność cofnięcia pozwu w niniejszej sprawie. Takie ustalenie co do zasady powoduje konieczność zasądzenia od strony przegrywającej całość kosztów postępowania na rzecz przeciwnika procesowego, jednakże w tej sprawie – sąd mając na uwadze zasady słuszności zdecydował o częściowym jedynie ich zasądzeniu. Na tę część składa się jedynie kwota opłaty od pozwu uiszczona w tej sprawie przez powódkę, tym samym sąd odstąpił od obciążania pozwanej kosztami zastępstwa procesowego. W ocenie sądu za takowym rozstrzygnięciem przemawia z jednej strony fakt pewnego rodzaju „wmanewrowania” pozwanej w prowadzenie tego postępowania przez jej ojca, a dłużnika powódki, z drugiej zaś interesy powódki, która na skutek działań dłużnika i pozwanej zmuszona była – w celu uzyskania ochrony swoich praw – do wytoczenia powództwa i poniesienia kosztów z tym związanych. Fakt, iż na skutek tych działań umowa darowizny została rozwiązana wskazuje poniekąd na zasadność i celowość działań strony powodowej, zaś niezasądzenie na rzecz M. K. kosztów związanych bezpośrednio z wytoczeniem powództwa doprowadziłby do powstania po jej stronie niczym nieuzasadnionej szkody. Gdyby bowiem nie umowa pierwotnie zawarta a następnie rozwiązana przez pozwana z jej ojcem po stronie powodowej nie doszłoby do uszczuplenia majątku związanego z koniecznością uiszczenia opłaty od pozwu. Fakt zaś niezasądzenia na rzecz powódki kosztów związanych z zastępstwem procesowym (3 600 zł) uwzględnia pozostałe okoliczności stanu faktycznego.

Zażalenie na powyższe rozstrzygnięcie wywiodła pozwana zaskarżając je w części, tj. w zakresie punktu II postanowienia oraz wnosząc o jego zmianę poprzez odstąpienie od obciążania kosztami sądowymi pozwanej w zakresie kwoty 2 938 zł, ewentualnie o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ponadto zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono naruszenie art. 102 kpc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i tym samym przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie nie zachodzą przesłanki uzasadniające odstąpienie od obciążania kosztami procesu strony pozwanej.

W uzasadnieniu zażalenia pozwana wskazała, iż okoliczności niniejszej sprawy przemawiają za tym, aby całkowicie odstąpić od obciążania pozwanej kosztami postępowania albowiem pozwana utraciła nieruchomość. Pozwana nie ma też żadnego wpływu na to czy i w jaki sposób jej ojciec spłaca swoich wierzycieli. Dopiero w toku niniejszego postępowania dowiedziała się w jakiej faktycznie sytuacji finansowej znajduje się jej ojciec. Charakter niniejszej sprawy i jej okoliczności pozwalają stwierdzić, że obciążanie pozwanej kosztami postępowania kłóci się z zasadami współżycia społecznego — zasadą słuszności, uczciwości, rzetelności. Dodatkowo pozwana nie zgadza się z tym, że jest w przedmiotowej sprawie stroną przegraną. Pozwana uczyniła zadość roszczeniu powódki. Tymczasem skutki wyroku uwzględniającego skargę paulińską są inne niż zwrot przedmiotu darowizny. Nie można tym samym przyjąć, że pozwana jest przegrywającą niniejszą sprawę.

Zażalenie na rozstrzygnięcie zawarte w postanowieniu Sądu Rejonowego wywiodła również powódka zaskarżając je w części, tj. w zakresie punktu III - dotyczącego oddalenia wniosku o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego - oraz wnosząc o jego zmianę poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Ponadto żaląca wniosła o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania zażaleniowego. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucono naruszenie przepisów art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c.

W uzasadnieniu zażalenia skarżąca wskazała, iż umarzając postępowanie w sprawie Sąd Rejonowy dokonał słusznych i prawidłowych ustaleń w zakresie, w którym w kontekście powyżej przytoczonych okoliczności, uznał pozwaną co do zasady za stronę przegrywającą spór. Mając na uwadze zasadę odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.) konsekwentnie winien również uznać pozwaną za zobowiązaną do zwrotu na rzecz powódki całości kosztów postępowania. Ostatecznie zdecydował jednak, odstąpić od obciążania pozwanej obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego powołując się na zasadę słuszności. W zaistniałej sytuacji nie sposób przyjąć, iż pozwana była jedynie biernym uczestnikiem zdarzeń, nie mającym wpływu na ich treści i znacznie, czy tez nie posiadała wystarczającego rozeznania w czynnościach ojca. Zajęte pierwotnie przez pozwaną stanowisko procesowe, samo w sobie jest niezależnie od czynności M. S., stanowi wynik oceny zgłoszonego roszczenia i niewątpliwie również poprzedzone rozważeniem wszystkich okoliczności faktycznych sprawy, wywołało konieczność podejmowania przez Sąd a także powódkę i jej pełnomocnika kolejnych czynności w ramach prowadzonego postępowania. Zwrócić należy uwagę, iż dalej prowadzone postępowanie nie doprowadziło do zaistnienia żadnych okoliczności nowych to jest takich, które pierwotnie (na etapie składania odpowiedzi na pozew) nie były znane pozwanej.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zażalenie pozwanej jako bezzasadne podlegało oddaleniu, zaś zażalenie powódki zasługiwało w części na uwzględnienie.

Sąd Odwoławczy podziela ustalenia Sądu Rejonowego w zakresie przyjęcia, iż przegrywającym w niniejszym postępowaniu jest pozwana, ponieważ doprowadziła do dokonania czynności prawnej, której wynik umożliwił powódce podjęcie czynności mających na celu wyegzekwowanie posiadane przez nią roszczenie od dłużnika.

Zasada odpowiedzialności za wynik procesu oznacza, że strona, która sprawę przegrała, zobowiązana jest zwrócić stronie wygrywającej poniesione przez nią koszty procesu, które były niezbędne do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony. Zwrotowi podlegają także koszty ustanowionego zastępstwa procesowego, o ile nie przekraczają one stawek opłat określonych w odrębnych przepisach (art. 98 § 3 kpc w zw. z art. 99 kpc).

W ocenie Sądu Odwoławczego podnoszony przez stronę pozwaną argument naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 102 kpc poprzez obciążenie jej kosztami sądowymi poniesionymi przez stronę powodową w sprawie.

Zgodnie z art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może nie obciążyć kosztami strony przegrywającej. Przywołany przepis, realizujący zasadę słuszności, stanowi wyjątek od ogólnej reguły obciążania stron kosztami procesu, zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę jest zobowiązana zwrócić przeciwnikowi, na jego żądanie, wszystkie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (art. 98 § 1 k.p.c.) (tzw. zasada odpowiedzialności za wynik procesu). Hipoteza przepisu art. 102 k.p.c., odwołująca się do występowania „wypadków szczególnie uzasadnionych", pozostawia jednak Sądowi rozpoznającemu daną sprawę swobodę oceny, czy fakty związane z przebiegiem procesu, jak i dotyczące sytuacji życiowej strony, stanowią podstawę do nie obciążania jej kosztami procesu. Przekonują o tym liczne orzeczenia Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych, jak np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 7 września 2012 r., I ACa 746/12 "Sposób skorzystania z przepisu art.102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym Sądu orzekającego i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie - a jeśli tak, to w jakim zakresie - od generalnej zasady obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór", postanowienia Sądu Najwyższego: z(...) "Ocena sądu, czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 102 k.p.c., ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym w zasadzie nie podlega kontroli instancyjnej i może być podważona przez sąd wyższej instancji tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa.", z (...)"Przepis art. 102 k.p.c. ma charakter dyskrecjonalny. Wprawdzie kwestia trafności jego zastosowania co do zasady może być objęta kontrolą Sądu wyższego rzędu, niemniej jednak ewentualna zmiana zaskarżonego orzeczenia o kosztach powinna następować wyjątkowo.", z (...) "Zastosowanie art. 102 k.p.c. i sposób skorzystania z tego przepisu jest suwerennym uprawnieniem Sądu orzekającego i od jego oceny zależy przesądzenie, że taki szczególny wypadek wystąpił ze względu na okoliczności rozpoznawanej sprawy i uzasadnia odstąpienie w całości albo w części od zasady obciążenia strony przegrywającej kosztami procesu”.

Oczywiście, zakwalifikowanie przypadku, jako "szczególnie uzasadnionego" wymaga rozważenia całokształtu okoliczności sprawy. Do kręgu wypadków szczególnie uzasadnionych należą okoliczności zarówno związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zalicza się np. charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, czy przedawnienie, do drugich zaś - sytuację majątkową i życiową strony, przy czym całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku powinny być ocenione z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia (...) (...)), na co zwrócił uwagę także sam skarżący.

W każdym razie, ingerencja w to uprawnienie Sądu, w ramach rozpoznawania środka zaskarżenia na rozstrzygnięcie o kosztach procesu, chociaż nie jest wyłączona, to ogranicza się tylko do takiej sytuacji, gdy zastosowanie przez Sąd art. 102 k.p.c. nie zostało w ogóle uzasadnione lub, jeżeli nastąpiło z rażącym naruszeniem reguł przewidzianych w tym przepisie.

Odnosząc powyższe rozważania do realiów niniejszej sprawy należy stwierdzić, iż po stronie pozwanej nie zachodzą okoliczności pozwalające na zaliczenie ich do “szczególnych wypadków” przemawiających za odstąpieniem od obciążenia pozwanej kosztami postępowania, z całą pewnością nie należy do niej okoliczność dokonania przez pozwaną czynności prawnej skutkującej utratą nieruchomości. Pozwana również nie wykazała, iż jej sytuacja życiowa lub materialna stanowi podstawę do nie obciążania jej kosztami sądowymi.

Sąd Odwoławczy nie podziela w tym zakresie stanowiska Sądu Rejonowego jakoby pozwana została „wmanewrowana” do udziału w postępowaniu przez jej ojca, dłużnika powódki, co w ocenie Sądu Rejonowego uzasadniało odstąpienie od obciążenia pozwanej kosztami postępowania w zakresie zastępstwa procesowego.

Twierdzenia podnoszone przez poznaną kwestionujące jakoby wiedziała, bądź przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć o tym, że przyjmując od dłużnika darowiznę stanowiącą przedmiotową nieruchomość działała ze świadomością pokrzywdzenia powódki, jako wierzyciela nie zasługują na uwzględnienie.

Przeciwko pozwanej działa domniemanie prawne, wysłowione w art. 527 § 3 k.c., zgodnie z którym, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkowa osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Pojęcie "bliskich stosunków" rozumiane jest szeroko - zarówno w piśmiennictwie, jak i orzecznictwie. Wyrazem takiego zapatrywania jest zaprezentowany w judykaturze pogląd, że w art. 527 § 3 k.c. chodzi o taki stosunek bliskości między dwiema osobami, który uzasadnia przyjęcie, iż jedna z nich jest w posiadaniu informacji o obecnej sytuacji majątkowej drugiej (wyrok SN z dnia (...) Będą to, najczęściej, więzy wynikające z pokrewieństwa, małżeństwa, bliskiej wieloletniej znajomości. Określenie, czy stosunek łączący daną osobę z dłużnikiem jest bliski jest z natury rzeczy ocenne i wymaga indywidualizacji. W ocenie Sądu Odwoławczego stosunek bliskości, w rozumieniu art. 527 § 3 k.c., istnieje pomiędzy dłużnikiem a pozwaną. Taka ocena wynika z kilku elementów. Strony są blisko spokrewnione. Dłużnik C. M. jest ojcem pozwanej I. M.. Jak wynika z materiału dowodowego zgromadzone w sprawie relacje wymienionych cechowały się dużą zażyłością, dłużnik i pozwana wzajemnie się odwiedzali oraz wspierali. Są to elementy przemawiające za przyjęciem stosunku bliskości pomiędzy wskazanymi osobami i zastosowaniem przytoczonego wyższej domniemania art. 527 § 3 k.c. Z treści w/w przepisu wynika, iż to na pozwanej spoczywał ciężar udowodnienia, że nie wiedziała, iż czynność prawna umowy darowizny, której była stroną prowadzi do pokrzywdzenia powódki, jako wierzyciela. Pozwana nie sprostała tej powinności. Jednocześnie mając na uwadze bliski stopień pokrewieństwa połączony ze szczególną zażyłością pomiędzy dłużnikiem a pozwaną nie jest możliwie, w świetle zasad doświadczenia życiowego, by dłużnik nie wyjawił informacji o swojej trudnej sytuacji finansowej córce.

Strona pozwana w odpowiedzi na pozew wskazała, iż C. M. w 2002 r. na podstawie umowy sprzedaży nabył od małżonków S. działki oznaczone nr (...). W dniu 28 sierpnia 2003r. ojciec C. M., E. M. w obawie przed śmiercią i pozostawieniem nieuregulowanych kwestii w sprawach majątkowych postanowił dokonać podziału swojego majątku przenosząc umową darowizny na rzecz swojego syna nieruchomość oznaczoną jako działki nr (...). Wolą E. M. było aby ową nieruchomość otrzymała jego wnuczka I. M.. Zatem do czasu prawomocnego zakończenia postępowania o rozwód zarówno dziadek, jako i ojciec nie przekazywali jej żadnego majątku. Stąd też E. M. darował nieruchomość C. M. z wyraźnym poleceniem dalszego przekazania I. M.. Działki nr (...) pierwotnie również zamierzała nabyć I. M., jednakże z uwagi na problemy małżeńskie nie chciała we własnym imieniu nabywać majątku, wobec tego zwróciła się do ojca o zakup przedmiotowej nieruchomości. Zadaniem Sądu Odwoławczego z niewiadomych przyczyn, pomimo, iż orzeczenie o rozwodzie pozwanej i jej męża uprawomocniło się w 2001r., dłużnik C. M. zdecydował się przenieść na córkę własność nieruchomości stanowiących jego własność dopiero dnia 23 listopada 2011 r. Wskazać również należy na zeznania S. F., męża pozwanej (k. 125-126), który wskazał, iż nie wie dlaczego nieruchomość nie została przekazana pozwanej po uzyskaniu przez nią rozwodu z byłym mężem. Sąd Odwoławczy nie znajduje przyczyny, nie wskazuje jej również strona pozwana, dla której dłużnik czekał z przekazaniem nieruchomości córce aż 10 lat. Ponadto na uwagę zasługuje okoliczność, iż pozwana nie zamieszkuje w przedmiotowej nieruchomości.

Wszystkie ujawnione w sprawie okoliczności pozwalają przyjąć, że pozwana posiadała wiedzę o tym, iż umowa, którą zawarła z dłużnikiem, prowadzi do pokrzywdzenia powódki, jako wierzyciela. Nawet, jeśli taki wniosek uznać za zbyt daleko idący, to w świetle w braku innych dowodów, nie sposób przyjąć, że pozwana obaliła domniemanie z art. 527 § 3 k.c.

To zaś powoduje, że Sąd Odwoławczy nie podziela prezentowanego przez Sąd Rejonowy stanowiska o „wmanewrowaniu” pozwanej w proces przez dłużnika. Mając jednocześnie na uwadze słuszne ustalenia Sądu Rejonowego w zakresie uznania, iż przegrywającym w niniejszym postępowaniu jest pozwana, Sąd Odwoławczy zasądził od pozwanej na rzecz powódki dodatkowo koszty zastępstwa procesowego w sprawie w kwocie 2.400 zł. Postanowieniem z dnia 16 czerwca 2014r. Sąd Rejonowy na podstawie art. 25 § 1 kpc i art. 26 kpc oznaczył rzeczywistą wartość przedmiotu sporu na kwotę 43.769 zł, zatem zgodnie z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez(...) kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (...) (...)ze zm) wysokość wynagrodzenia pełnomocnika wynosi 2.400 zł.

O kosztach postępowania zażaleniowego Sąd Odwoławczy orzekł na postawie art. 98 kpc.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zażalenia wniesionego przez stronę powodową, powódka wygrała sprawę w 67%, zaś pozwana w 33%. Powódka poniosła koszty postępowania zażaleniowego w kwocie 186 zł, w postaci opłaty od zażalenia w kwocie 36 zł oraz wynagrodzenia pełnomocnika zgodnie z § 6 pkt 3 w zw. z § 13 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia (...)w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez (...) kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. 2002 nr 163 poz. 1348 ze zm) w kwocie 150 zł. Mając na uwadze, iż powódka wygrała postępowanie w 67% należy jej się zwrot od strony przeciwnej kwoty 124,62 zł (186 zł x 67% = 124,62 zł). Pozwana poniosła koszty postępowania zażaleniowego w kwocie 150 zł, w postaci wynagrodzenia pełnomocnika zgodnie z § 6 pkt 3 w zw. z § 12 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia(...) w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ((...)w kwocie 150 zł. Mając na uwadze, iż pozwana wygrała postępowanie w 33% należy jej się zwrot od strony przeciwnej kwoty 49,5 zł (150 zł x 33% = 49,5 zł). Zatem stronie powodowej należy się zwrot od strony pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego w kwocie 75 zł (124,62 zł – 49,5 zł = 75,12 zł).

Kolejno odnosząc się do zażalenia wniesionego przez pozwaną, strona pozwana przegrała postępowanie zażaleniowe w całości, tym samym stronie powodowej należy się zwrot poniesionych kosztów postępowania zażaleniowego w kwocie 150 zł zgodnie z § 6 pkt 3 w zw. z § 13 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia(...). w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez(...) (...)kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ((...)

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda zwrot kosztów postępowania zażaleniowego w kwocie 225 zł.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

(...)