Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 lutego 2015 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Mariusz Broda (spr.)

Sędziowie: SSO Ewa Piątkowska-Bidas

SSO Rafał Adamczyk

Protokolant: st. prot. sąd. Iwona Cierpikowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 lutego 2015 r. sprawy

z wniosku K. O. (1) i S. O.

z udziałem M. D., B. M., Z. K.,
A. O. (1), A. O. (2), A. O. (3), E. O. (1), M. S.

i Ś.

o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości rolnej przez posiadacza samoistnego

na skutek apelacji uczestniczek M. D. i B. M.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Skarżysku - Kamiennej

z dnia 3 września 2014 r., sygn. akt I Ns 442/13

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie w części dotyczącej działek o nr (...) i sprawę w tym zakresie przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Skarżysku – Kamiennej, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

sygn. akt IICa 1552/14

UZASADNIENIE

W postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Skarżysku – Kamiennej S. i K. małżonkowie O. wnosili stwierdzenie , że nabyli z mocy prawa z dniem 4.11.1971r. prawo własności do nieruchomości rolnych położonych w Z. Gm. Ł., a stanowiących m.in. działki o nr ew.(...)

Uczestniczki A. O. (1) , B. M., M. D. wnosiły o oddalenie wniosku.

Sąd Rejonowy w Skarżysku – Kamiennej postanowieniem z dnia 3.09.2014r. stwierdził , że S. i K. małżonkowie O. nabyli z mocy prawa z dniem 4.11.1971r. prawo własności do nieruchomości rolnych położonych w Z. Gm. Ł., a stanowiących m.in. działki o nr ew. (...). Motywy tej treści rozstrzygnięcia przedstawił w pisemnym uzasadnieniu (k.153-155)

Apelację od tego postanowienia w zakresie dotyczącym działek o nr ew. (...) wywiodły uczestniczki – M. D. i B. M., zarzucając: niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ; błąd w ustaleniach faktycznych; sprzeczność istotnych ustaleń zebranego w sprawie materiału dowodowego. W szczególności odwołały się do zapisów w ewidencji gruntów, z czego wywodziły, że władającym przedmiotowymi działkami w dacie 4.11.1971r. był ich ojciec – E. O. (2) , a dopiero w roku 1976 na skutek dokonanego wykreślenia ujawniono tam M. O.. Zdaniem skarżących Sąd I instancji nie wyjaśnił , kim była ta osoba , skoro S. O. twierdził , że działki te otrzymał od swojej matki – K. O. (2). Podniosły i to, że Sąd Rejonowy nie ustalił w jakich okolicznościach, w szczególności na czyj wniosek doszło do w/w zmian zapisów w ewidencji gruntów. W ocenie skarżących zeznania świadków nie wniosły nic istotnego do sprawy , bo żaden z nich nie potrafił dokładnie podać nr ew. przedmiotowych działek.

Wobec powyższego apelujące wniosły o zmianę zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku w części objętej zakresem zaskarżenia ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył , co następuje:

Apelacja jest zasadna i jako taka podlegała uwzględnieniu.

Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, tj. nie wyjaśnił materialnoprawnej podstawy roszczenia. Przede wszystkim jest to efekt braku identyfikacji stanu faktycznego władania przedmiotowymi nieruchomościami w dacie 4.11.1971r. , w powiązaniu z ówcześnie istniejącym ich opisem w ewidencji gruntów. Dopiero wówczas byłoby możliwe odniesienie tak poczynionych ustaleń do właściwej normy prawa materialnego, a w przypadku zaistnienia weryfikowalnych podstaw do przyjęcia , że w jakimkolwiek zakresie przedmiotowymi nieruchomościami w tamtej dacie władali S. i K. małżonkowie O. , to wyjaśnienia (zweryfikowania) wymagało to , w jaki sposób doszło do objęcia nieruchomości we władanie przed tą datą, a wszystko w kontekście właściwych norm prawa materialnego , tj. art. 1 ust. 1 lub ust. 2 ustawy z dnia 26.10.1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. nr 27, poz. 250 ze zm.) w zw. z art. 4 ustawy z dnia 26.03.1982r. o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. nr 11, poz. 81). Tego rodzaju spostrzeżenie (co do braku identyfikacji przestrzennego zakresu władania nieruchomościami) znajduje potwierdzenie w treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, które zawiera bardzo ogólnikowy , jak na potrzeby dyktowane realiami niniejszego postępowania (spór o zakres przestrzenny) , opis stanu władania nieruchomościami , o jakich mowa. Sąd I instancji w zasadzie poprzestaje na stwierdzeniu , że S. i K. małżonkowie O. użytkowali „połowę podwórka (działka (...)) oraz ciągnący się za nim aż do gruntów wsi Z. pas gruntu. Za drogą w kierunku południowym (…) uprawiali działki nr (...)” . Sąd Rejonowy odwołuje się także do , „śladów po ogrodzeniu w środkowej części podwórza”, ustala jednocześnie , że właścicielem gruntów sąsiednich w stosunku do tej części podwórza , którą władał S. O. , był E. O. (2). Istota zagadnienia polega na tym, że Sąd I instancji nie identyfikuje w sposób skonkretyzowany zakresu władania gruntem przez S. O. , względem zakresu władania gruntem „sąsiednim” przez E. O. (2). Wprawdzie przeprowadza dowód z oględzin przedmiotu sporu , a podczas tej czynności i dowód z przesłuchania wnioskodawców oraz uczestników, jednak te czynności także poprzestają na pewnym poziomie ogólności , nie stanowiąc źródła jednoznacznych ustaleń odnośnie zakresu faktycznego władania. Spostrzeżenia tego nie zmienia przywołanie przez Sąd Rejonowy „widocznych śladów po ogrodzeniu w środkowej części podwórza – k. 126”, bo obraz utrwalony na tej fotografii jest co najmniej niewystarczający na potrzeby identyfikacji o jakiej. Z tych względów koniecznym pozostaje powtórzenie dowodu z oględzin przedmiotowych nieruchomości , podczas , których wnioskodawca i uczestnicy dokładnie wskażą przestrzenny zakres władania „sąsiadującymi” nieruchomościami w dacie 4.11.1971r. Z tej czynności winien być sporządzony czytelny protokół , ale przede wszystkim szkic odzwierciedlający wyeksponowany stan faktyczny na gruncie , którego dotychczas brak , a czytelność samego protokołu pozostaje także ograniczona. W oględzinach winien wziąć udział biegły sądowy z zakresu geodezji , który następnie dokona identyfikacji tak przedstawionego faktycznego zakresu władania nieruchomościami ze stanem ewidencji gruntów istniejącym w dniu 4.11.1971 r., co odzwierciedli w stosownej dokumentacji. Innymi słowy chodzi o udzielenie odpowiedzi na pytanie , czy i w jakim zakresie faktyczne władztwo nad przedmiotowymi nieruchomościami „pokrywa” się z ewidencyjnymi granicami działek według stanu na dzień 4.11.1971r. , które aktualnie są oznaczone nr (...). Przy czym rzecz dotyczy nie tylko tej pierwszej działki ,tj. (...) – w obrębie „podwórka” , ale także, tych dwóch pozostałych, które w ogóle nie były dotychczas przedmiotem oględzin.

W konsekwencji wyżej opisanego niedostatku postępowania, Sąd Okręgowy doszedł do wniosku , że wyniki przeprowadzonego przez Sąd I instancji postępowania dowodowego, które miało zmierzać do wykazania okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy są nieweryfikowalne. W istocie źródłem owych ustaleń są dowody z osobowych źródeł, których znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy trudno odczytać , w sytuacji kiedy osoby składające zeznania bardzo ogólnie odnoszą się do położenia samych nieruchomości i już tylko z tego względu nie można odnieść ich relacji do stanu odzwierciedlonego w ewidencji gruntów. Dlatego Sąd Rejonowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy rozważy przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków bezpośrednio na gruncie – podczas oględzin.

Analiza podstaw poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń, wskazuje , że poza granicami postępowania dowodowego pozostał zaoferowany przez zainteresowanych materiał , a z kolei ten do którego Sąd I instancji się odwołał nie został w pełni wykorzystany i oceniony. W szczególności rację mają apelujący , o ile zwracają uwagę na potrzebę wyjaśnienia przyczyn (okoliczności) zmian zapisów w ewidencji gruntów w roku 1976 , o czym mowa w dokumencie urzędowym – k. 10. Koniecznym pozostaje wyjaśnienie , z czyjej inicjatywy i dlaczego doszło do owych zmian zapisów , w szczególności, czy i jaki związek ma z tym informacja o „konflikcie między stronami” w toku czynności prowadzących do uregulowania własności gospodarstwa rolnego w roku 1975 (pismo – k.41). Przy czym wydaje się, że podniesiony w apelacji zarzut niewyjaśnienia tożsamości osoby „K. O. (2)” jest bezprzedmiotowy, bo już ujawniony w dotychczasowym postępowaniu materiał wskazuje , że jest to ta sama osoba co „M. O.”, c. K.. Wystarczy wziąć pod uwagę odpis skrócony aktu zgonu K. O. (2) , c. K. (k.9) – matki S. O. (odpis skrócony aktu małżeństwa – k.6) oraz to, jak była ona identyfikowana przez M. D. i B. M. w sprawie o sygn. akt INs 126/11 (np. wysłuchanie informacyjne M. D.– k.21 v tych akt). Zatem wytłumaczenie tego stanu tkwi zapewne w tym, że faktycznie matka S. O. posługiwała się drugim imieniem i tak też była identyfikowana w rodzinie i to również przez wnioskodawczynię w tamtym , a uczestniczki - w tym postępowaniu. Dokonując wszechstronnej oceny materiału dowodowego , oczywiście Sąd Rejonowy nie pominie i tego wszystkiego co wynika z akt postępowania o sygn. INs 126/11 Sądu Rejonowego w Skarżysku – Kamiennej. W szczególności chodzi o twierdzenia wnioskodawczyń (w tamtej sprawie) co do zakresu władania nieruchomością, przy czym to , czy i jakie znaczenie nadać twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu wniosku inicjującego tamto postępowanie , Sąd rozważy w kontekście całokształtu okoliczności sprawy , w szczególności uwzględniając , to co ostatecznie okaże się po identyfikacji przestrzennego zakresu władania przedmiotowymi nieruchomościami. Wreszcie nie sposób pominąć wypowiedzi osób zainteresowanych wynikiem tamtego postępowania , m.in. E. O. (1) i S. O. (k.51v.-52) , z których wynikało , że z wjazdu na „podwórko” (prawdopodobnie część dawnej działki o nr ew. 205) korzystali wspólnie W. O. i E. O. (2) , a każdy z nich użytkował podwórka za swoim domem. Jeżeli wziąć pod uwagę obraz tego miejsca widoczny prawdopodobnie na fotografiach (chociażby na k.36 , 38 akt o sygn. INs 126/11) , to pojawia się pytanie, do jakiego miejsca - patrząc od drogi w głąb działek, był urządzony wówczas ten „wjazd” i kto władał pasem nieruchomości pomiędzy podwórkami za domami , skoro widać , że domy są oddalone od siebie (a niespornie są te budynki wzniesione w latach 50-ątych ubiegłego wieku) , a wypowiedzi E. O. (1) i S. O. , zdają się wskazywać na to, że każda z rodzin władała podwórkami za domami , czyli granice tych ostatnich stanowiłyby swego rodzaju „przedłużenie” linii wyznaczonej ścianami budynków mieszkalnych (widocznych na dolnej fotografii – k. 36 akt INs 126/11). Efekt ostatecznych ustaleń (weryfikujących twierdzenia zainteresowanych) – w ich wymiarze przestrzennym , winien także zostać odzwierciedlony na sporządzonej przez biegłego mapie.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego w opisanym wyżej kierunku , Sąd Rejonowy poczyni wyczerpujące i weryfikowalne ustalenia co do faktycznej podstawy rozstrzygnięcia , a następnie , o ile zajdą ku temu przesłanki , odniesie je do właściwej normy prawa materialnego , tj. art. 1 ust. 1 lub ust. 2 ustawy z dnia 26.10.1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. nr 27, poz. 250 ze zm.) w zw. z art. 4 ustawy z dnia 26.03.1982r. o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. nr 11, poz. 81). Przy czym , o ile zostanie ustalona osoba (osoby) władająca (władające) przedmiotowymi nieruchomościami w dacie 4.11.1971r. , to koniecznym będzie zweryfikowanie twierdzeń zainteresowanych, co do tego w jakich okolicznościach nastąpiło objęcie nieruchomości we władanie przed datą

4.11.1971r. , w szczególności , czy rzeczywiście była to nieformalna czynności prawna o jakiej mowa w art. 1 ust. 1 w/w ustawy , a jeżeli nie , to przez jaki okres czasu miało miejsce to władanie przed datą 4.11.1971r. , a to już w kontekście art. 1 ust. 2 tejże ustawy. Wreszcie wyprowadzając ostateczne wnioski co do oceny zasadności żądania, Sąd Rejonowy weźmie pod uwagę dotychczasowy dorobek orzecznictwa, w tym m.in. rozważy pogląd wyrażony w postanowieniu SN z dnia 26.11.1999r. , III CKN 484/98, Lex nr 453595 , a w kontekście zarzutu eksponowanego w apelacji – także uchwałę SN z dnia 1.02.1989r. , III CZP 114/88, Lex nr 1439373.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 kpc orzekł jak w sentencji.